Λίγο η κληρονομικότητα, λίγο οι ορμόνες της εφηβείας, βάλτε και τη χαμηλή αυτοεκτίμηση, ενδεχόμενο bullying, αλλά κυρίως οι εικόνες για το τέλειο σώμα με τις οποίες βομβαρδιζόμαστε διαρκώς μέσα από τα social media και βεβαίως τα ΜΜΕ, έχουν κάνει το ... θαύμα τους.
Δεν χρειάστηκαν παρά μόνο έξι χρόνια για να διπλασιαστεί το ποσοστό των παιδιών κι εφήβων (2-17 ετών) που νοσούν με κάποια διατροφική διαταραχή στην τυπική ή την άτυπη μορφή της: Επιδημιολογικές μελέτες έδειξαν ότι το διάστημα μεταξύ 2.000-2.006 νοσούσε το 3,5% του γενικού πληθυσμού, ενώ την περίοδο 2013-2018 το ποσοστό αυτό έφτασε το 7,8%.
Και σα να μη φθάνει αυτό, δεν είναι μόνο τα νεαρά άτομα - κυρίως έφηβοι - που παγιδεύονται στη νόσο: Από το 2013 μια νέα διατροφική διαταραχή που ονομάζεται Αποφευκτική – Περιοριστική Πρόσληψη Τροφής πλήττει τα νήπια!
Διατροφικές διαταραχές σε παιδιά και εφήβους. Εκστρατεία ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης, 8 Μαρτίου, Αθήνα
Το Ελληνικό Κέντρο Διατροφικών Διαταραχών συμμετέχει για τέταρτη χρονιά στην Παγκόσμια Εβδομάδα Ευαισθητοποίησης για τις Διατροφικές Διαταραχές, μια πρωτοβουλία που πραγματοποιείται κάθε Μάρτιο σ’ όλο τον κόσμο.
Στη φετινή διοργάνωση, οι ειδικοί θα εστιάσουν στα παιδιά και τους εφήβους, καθώς και στο ρόλο που παίζει η οικογένεια στη διαδικασία της ίασης. Για μια ακόμη φορά θα δοθεί βήμα στους ασθενείς και στις οικογένειές τους.
Σύμφωνα με τις τελευταίες έρευνες, 3 παιδιά στα 10 ηλικίας 14-16 ετών νοσούν από κάποια διατροφική διαταραχή στην τυπική ή άτυπη μορφή της. Την ίδια στιγμή, μια νέα διατροφική διαταραχή κάνει την εμφάνισή της. Λέγεται ARFID και πλήττει νήπια. Τα στοιχεία είναι αποκαρδιωτικά. Τα νέα εργαλεία που επιστρατεύει, ωστόσο, η επιστημονική κοινότητα διεθνώς έρχονται να δώσουν ελπίδες για ίαση.
Με αφορμή την Παγκόσμια Εβδομάδα Ευαισθητοποίησης για τις Διατροφικές Διαταραχές η πρόεδρος του Ελληνικού Κέντρου Διατροφικών Διαταραχών, δρ. Μαρία Τσιάκα - που έχει σχεδιάσει με την ομάδα της μια ημερίδα με τίτλο «Έχε το νου σου στο παιδί» - μίλησε στη HuffPost για το χθες, το σήμερα και το αύριο αυτής της, μάλλον παραγνωρισμένης, νόσου.
- Δώστε μας αναλυτικά τα αποτελέσματα τελευταίων ερευνών για τη διατροφική διαταραχή (ποια έρευνα ακριβώς, σε τι πληθυσμό αναφέρεται, ποια χρονική διάρκεια).
Οι τελευταίες έρευνες παγκοσμίως καταδεικνύουν το μέγεθος της έξαρσης των διατροφικών διαταραχών στους εφήβους αλλά και στους ενήλικες, καθώς οι διατροφικές διαταραχές «χτυπούν» ανεξαρτήτως φύλου, εθνότητας, ηλικίας και κοινωνικής τάξης. Πιο συγκεκριμένα, μια συστηματική έρευνα του 2016 η οποία περιλαμβάνει πολλές άλλες επιδημιολογικές έρευνες αναφέρει ότι τα ποσοστά των ευρωπαίων γυναικών που πάσχουν από όλο το φάσμα των ΔΔ είναι: το 1-4% από νευρική ανορεξία, το 1-2% από νευρική βουλιμία, το 1-4% από αδηφαγική διαταραχή και το 2-3% από τις άτυπες μορφές (Keski-Rahkonen and Mustelin, 2016). Στην συνέχεια μια άλλη έρευνα που έγινε το 2017 σε 5658 γυναίκες μέσης ηλικίας δηλ. άνω των 40 στο Ηνωμένο Βασίλειο έδειξε ότι το 13.5–17.4% πάσχει από κάποια διατροφική διαταραχή (Micali et al.,2017). Ανάλογα και μεγαλύτερα ποσοστά αναφέρονται σε μια επιδημιολογική έρευνα σε 6.140 εφήβους ηλικίας 14-16 ετών και 5.069 ατόμων ηλικίας 16-18 ετών. Τα αποτελέσματα είναι καθηλωτικά καθώς το 25% των κοριτσιών και 12% των αγοριών ηλικίας 14-16 πάσχει από όλο το φάσμα των ΔΔ, ενώ το 21.5% των κοριτσιών και το 8%των αγοριών αντίστοιχα νοσούν από ΔΔ σε ηλικία άνω των 16 ((Micali et al.,2015). Δυστυχώς τα ποσοστά των εφήβων που νοσούν παγκοσμίως είναι ανησυχητικά πολύ ψηλά καθώς κυμαίνονται από 19-22% (Hammerle et al., 2016) περίπου 2-3 άτομα στα 10!
- Διαφοροποιούνται τα αποτελέσματα αυτά σε σχέση με παλιότερα; Κατά πόσο και γιατί;
Σαφώς και διαφοροποιούνται δραματικά καθώς το 2000 νοσούσε το 5% (Kreipe&Mou, 2000) , το 2008 το 12% (Stice et al.,2009) και τώρα το 21% των εφήβων! Θεωρώ ότι τα νούμερα σηματοδοτούν την επικινδυνότητα αλλά και την κρισιμότητα της κατάστασης που επικρατεί στο εφηβικό πληθυσμό.
Είναι φανερό ότι το αυξητικό κύμα της έξαρσης των διατροφικών διαταραχών συσχετίζεται άμεσα με όλους εκείνους τους περιβαλλοντικούς παράγοντες που πυροδοτούν όλα τα γονίδια που ξεκλειδώνουν την νόσο. Η επιρροή των media όπως περιοδικά, τηλεόραση θεωρείται ως ένας από τους περιβαλλοντικούς παράγοντες που πρωτίστως προωθούν συστηματικά ως υπέρτατη αξία το πρότυπο ιδανικό λεπτό σώμα χωρίς καμπύλες και λίπος. Την τελευταία δεκαετία τα social media αντικαθιστούν με ραγδαίους ρυθμούς τα συμβατικά μέσα ενημέρωσης διευκολύνοντας και προωθώντας ταυτόχρονα την αλληλοεπίδραση εκατομμυρίων χρηστών μεταξύ τους. Η εικόνα σε συνδυασμό με την προπαγάνδα που ασκείται γύρω από τα στερεότυπα, αυξάνουν τον κίνδυνο των διατροφικών διαταραχών στους εφήβους, καθώς καλλιεργείται η αρνητική εικόνα σώματος στο 95% των νεαρών γυναικών και συνοδεύεται από τεχνικές που βασίζονται στις ακραίες δίαιτες και την υπεράσκηση. Αναπόφευκτα όλες αυτές οι τεχνικές ελέγχου ενισχύουν τις εμμονικές σκέψεις γύρω από την τροφή και το βάρος και νομιμοποιούν αυτοκαταστροφικές πρακτικές όπως πρόκληση εμετών, χρήση καθαρτικών κτλ. Δυο πρόσφατες έρευνες ανέδειξαν ότι η συχνή πρόσβαση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αυξάνει τα συμπτώματα που συσχετίζονται πρωτίστως με την βουλιμία.
- Οι διατροφικές διαταραχές παιδιών κι εφήβων είναι μια σύγχρονη πληγή ως εκ τούτου; Ποιος έχει το μεγαλύτερο μερίδιο ευθύνης γι′ αυτό;
Τα παιδιά και οι έφηβοι είναι σαφώς πιο επιρρεπή στην εκδήλωση της νόσου λόγω το ότι βρίσκονται σε περίοδο ανάπτυξης και ο υποσιτισμός με την μορφή δίαιτας επηρεάζει καθοριστικά την νευροβιολογία του εγκεφάλου η οποία πυροδοτεί συμπεριφορές άμεσα συνδεδεμένες με τα συμπτώματα της νόσου. Η διατροφική διαταραχή, ως γνωστό πρόκειται μια πολυπαραγοντική ασθένεια ( Brain-Based Mental Ilness) όπου γονιδιακοί, βιολογικοί, ψυχολογικοί και κοινωνικοί παράγοντες σε αλληλοεπίδραση την ενεργοποιούν.
Οι πιο σημαντικοί παράγοντες κίνδυνου για την ανάπτυξη των ΔΔ σε εφήβους είναι : Η κληρονομικότητα η οποία παίζει σημαντικό ρόλο ιδίως αν τα μέλη της οικογένειας νοσούν ή είχαν νοσήσει. Οι ορμόνες της εφηβείας και πιο συγκεκριμένα οι γοναδοτροπίνες αλλά και οι αστεροειδή ορμόνες που βρίσκονται στο ζενίθ στην ηλικία των 13-17 διευκολύνουν στην κλινική έκφραση της νόσου. Το φύλο παίζει καθοριστικό ρόλο, καθώς τα κορίτσια λόγω των οιστρογόνων είναι πιο ευάλωτα. Τα στοιχεία προσωπικότητας όπως τελειομανία, άγχος, αβεβαιότητα, χαμηλή αυτοεκτίμηση, έμφαση στην λεπτομέρεια και τους κανόνες , ανταγωνιστικότητα, παρόρμηση , ψυχαναγκασμός, δημιουργούν το ιδανικό υπόβαθρο σε περίπτωση που προηγηθεί μια ακραία δίαιτα να ανθίσει κάποιο είδος διατροφικής διαταραχής. Και φυσικά οποιαδήποτε τραυματική εμπειρία όπως bullying, συναισθηματική, λεκτική ή σεξουαλική κακοποίηση αλλά και η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου μπορεί να λειτουργήσει ως εφαλτήριο της νόσου. Ενώ ο συνεχής καταιγισμός μηνυμάτων και εικόνων που δέχονται καθημερινά μέσω των ΜΜΕ και social media προκαλεί τόσο έντονο στρες για την κατάκτηση της τέλειας εικόνας και του σώματος, βάζοντας τελικά σε τεράστιο κίνδυνο την σωματική και ψυχική τους υγεία. Δηλ. όλες οι αξίες που προωθούνται για την επίτευξη του ουτοπικού στόχου μεγεθύνουν τις αντιθέσεις και ενισχύουν μια στρεβλή εικόνα εαυτού και σώματος μέσα στην εφηβεία.
- Μιλήστε μας για τη νέα διατροφική διαταραχή που πλήττει τα νήπια; Πως έχει προκληθεί και σε ποιον πρέπει να καταλογιστούν ευθύνες;
Από το 2013 μια νέα διατροφική διαταραχή που ονομάζεται Αποφευκτική – Περιοριστική Πρόσληψη Τροφής κατηγοριοποιήθηκε με σκοπό να περιγράψει όλες εκείνες τις περιοριστικές αλλά και τις αποφευκτικές διατροφικές συμπεριφορές παιδιών από 12 μηνών ως 18 ετών που θέτουν σε κίνδυνο την σωματική και ψυχοκοινωνική εξέλιξη τους .
Το ARFID (τα αρχικά της νόσου στα αγγλικά) λειτουργεί ως μια ομπρέλα που συμπεριλαμβάνει όλο το εύρος των συμπεριφορών και συμπτωμάτων που συσχετίζονται με τους παρακάτω βασικούς άξονες: α) με χαμηλό ενδιαφέρον για φαγητό, έλλειψη όρεξης και απόλαυσης καθώς συχνά το γεύμα βιώνεται ως κάτι βασανιστικό, β)με αισθητηριακή ευαισθησία και αποφυγή ή περιορισμό τροφών με βάση την εμφάνιση (συσκευασία) της τροφής, την γεύση, την όψη, την υφή ( μαλακά -κριτσανιστά) και το χρώμα, γ) δημιουργία μιας ασφαλούς επαναλαμβανομένης γκάμας 10-30 τροφών , στην οποία φυσικά δεν περιλαμβάνει τα λαχανικά, τα φρούτα, τα όσπρια, τα θαλασσινά ή το ψάρι καθώς και συνθέτες τροφές όπως πίτες, παστίτσιο, μακαρόνια με κιμά ή σάλτσα, γενικότερα τα κοκκινιστά δ) αρνητικές συνέπειες από την κατανάλωση της τροφής όπως φόβος πνιξίματος, εμετός, διάρροια, πονόκοιλος και αηδία, ε) αρνητικό ισοζύγιο ενέργειας καθώς το παιδί καταναλώνει μικρή ποσότητα από την κάθε τροφή ή γενικότερα η διατροφή, δεν πληρεί τα κριτήρια της σωστής θρέψης, με αποτέλεσμα είτε το βάρος να είναι χαμηλό είτε να παραμένει σταθερό. Βέβαια αυτό δεν αποκλείει και παιδιά με κανονικό βάρος
Επίσης πρόκειται για μια πολυπαραγοντική ασθένεια που πλήττει περίπου το 5% των παιδιών και εφήβων σε όλο το φάσμα του ARFID και δεν έχει καμία σχέση με φυσιολογική επιλεκτικότητα που εμφανίζουν τα παιδιά από 2-5 ετών, η οποία είναι μια εξελικτική φάση χωρίς όμως το παιδί να είναι τόσο αρνητικό απέναντι στην τροφή ή να αποκλείει τόσες κατηγορίες τροφών .
Παρόλο που οι έρευνες είναι ελλειπείς στην συγκεκριμένη νόσο, η επιστημονική κοινότητα θεωρεί ότι οι παράγοντες που συνδέονται με την εκδήλωση της είναι: γονιδιακοί, νευροβιολογικοί, το ταπεραμέντο του παιδιού, η καθυστέρηση στην ανάπτυξη, ψυχολογικοί όπως άγχος, θέματα με διάσπαση προσοχής και υπερκινητικότητα, έντονες αντιδράσεις φόβου και έντασης, καθώς και κοινωνικοί παράγοντες όπως η γονική συμπεριφορά κατά την διαδικασία του ταΐσματος και το αν ο ίδιος ο γονιός πάσχει από κάποια διατροφική διαταραχή.
Πρόκειται για μια ασθένεια άγνωστη στη χώρα μας αλλά γνώριμη σε γονείς που αντιμετωπίζουν σοβαρό θέμα με την σίτιση του παιδιού σε χρόνια βάση. Δυστυχώς δεν έχουν πού να απευθυνθούν για να γίνει σωστή διάγνωση και θεραπεία.
- Θα μιλάγαμε για μάστιγα; Το έχει συνειδητοποιήσει αυτό το πλατύ κοινό κι αν όχι γιατί;
Όταν 2-3 στο 10 εφήβους νοσεί, θεωρείται μάστιγα. Όσο αφορά στο κοινό θεωρώ ότι δεν είναι ενημερωμένο κατάλληλα καθώς οι μύθοι που υπάρχουν γύρω από τις ΔΔ όπως ότι «είναι μια φάση της εφηβείας και θα περάσει» ή «πρέπει να πέσει το βάρος πολύ για να νοσεί κάποιος», «η άσκηση και η δίαιτα είναι φυσιολογική στις έφηβες για να ενισχυθεί η αυτοεκτίμηση τους», παραπλανούν τον κόσμο και ιδίως τις οικογένειες οι οποίες καλούνται να δράσουν άμεσα αλλά συχνά χάνουν πολύτιμο χρόνο λόγω της μη έγκυρης ενημέρωσης
- Σε τι κατάσταση βρίσκεται η Ελλάδα σε σχέση με άλλες χώρες του εξωτερικού ως προς τις διατροφικές διαταραχές;
Στην Ελλάδα η έλλειψη πόρων, δομών και εξειδικευμένου, εμπείρου προσωπικού καθιστά την παροχή υπηρεσιών υγείας και ψυχολογικής υποστήριξης αναποτελεσματική και ανεπαρκή. Η χώρα μας δεν έχει θεσπίσει έναν κλινικό οδηγό αντιμετώπισης των ασθενών με διατροφικές διαταραχές όπως έχει συμβεί στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες. Δυστυχώς σε σχέση με τις υπόλοιπες μεσογειακές χώρες όπως Ισπανία και Ιταλία, είμαστε πίσω σχεδόν δυο δεκαετίες στην αντιμετώπιση της νόσου.
Το ανυπόστατο ερευνητικό έργο αδυνατεί να στοιχειοθετήσει την αναγκαιότητα για άμεση κρατική παρέμβαση και υποστήριξη με αποτέλεσμα πολλοί ασθενείς και οικογένειες να βρίσκονται κυριολεκτικά στο «αέρα» , αδύναμοι και ανήμποροι να αντιμετωπίσουν την λαίλαπα. Το σίγουρο είναι ότι η έλλειψη βοήθειας και ενημέρωσης αυξάνει την χρονιότητα και την ένταση των συμπτωμάτων της νόσου, υποβαθμίζοντας την ποιότητα ζωής των ασθενών και των οικογενειών τους
- Πως μπορούμε να αντιμετωπίσουμε αυτό το φαινόμενο; Δώστε μας μερικές χρήσιμες και πρακτικές συμβουλές σε ψυχικό αλλά και διατροφικό επίπεδο
Οι γονείς θα πρέπει να είναι σε εγρήγορση σε σχέση με τα social media και να αποτρέπουν τα παιδιά τους να κάνουν δίαιτες που αποσκοπούν στην μείωση του βάρους. Επίσης θα πρέπει να έχουν το νου τους σε αλλαγές της συμπεριφορά που συνδέονται με την τροφή και το σώμα. Ας μην ξεχνάμε ότι τα παιδιά μας είναι σε ανάπτυξη και χρειάζονται ενέργεια αλλά και επαρκή υποστήριξη στα μηνύματα που λαμβάνουν από το κοινωνικό περιβάλλον που αφορούν το σώμα και την τελειότητα που πρέπει να το διέπει. Να μην ενδίδουν και οι ίδιοι οι γονείς στο μήνυμα ότι «όσο πιο λεπτή και γραμμωμένη είσαι τόσο πιο πετυχημένη είσαι!»
- Ποιος ο στόχος, και το περιεχόμενο της ημερίδας:
Ο στόχος είναι άμεση ενημέρωση και κινητοποίηση του κοινού αλλά και ειδικών που εξειδικεύονται σε παιδιά και εφήβους. Ο τίτλος της καμπάνιας για την παγκόσμια εβδομάδα διατροφικών διαταραχών Αθήνα 2020 είναι «Έχε το νου σου στο παιδί» γιατί αν σώσεις το παιδί υπάρχει ελπίδα…. Και θα μιλήσουμε για το ARFID σε παιδιά και εφήβους , για το πώς το τραύμα στην παιδική ή εφηβική ηλικία πυροδοτεί την διατροφική διαταραχή. Στην συνέχεια θα μιλήσουμε για το πώς το σώμα αλλάζει στην εφηβεία και τι πρέπει να προσέχει η οικογένεια για να αναχαιτίσει το γνωστό σενάριο όπου η αρνητική εικόνα σώματος που ενισχύεται από τα social media οδηγεί σε υποσιτισμό μέσω μιας δίαιτας, η οποία τελικά δεν αργεί να πυροδοτήσει την αντίστροφη μέτρηση. Τα σημάδια της νόσου είναι έκδηλα πλέον και η οικογένεια συνειδητοποιεί ότι η ασθένεια μεταμόρφωσε το παιδί της σε κάτι που είναι άγνωστο και απειλητικό Μια κόλαση χωρίς τέλος … η νόσος καταργεί την εφηβεία και όλες τις γνωστές βιολογικές -ψυχοκοινωνικές διαδικασίες της. Αλλά πάντα υπάρχει ελπίδα…. Θα μας συντροφεύσουν οι μαρτυρίες των ηρωίδων (ασθενών) και των οικογενειών τους!
- Ποιο είναι το σημαντικότερο μήνυμα που έχετε να στείλετε και ποιος ο ιδανικότερος τρόπος να το περάσετε;
Το σημαντικότερο μήνυμα είναι ότι οι διατροφικές διαταραχές αναχαιτίζονται πλήρως και ότι τα παιδιά και οι έφηβοι μπορούν να αναρρώσουν καθολικά από την ΔΔ αλλά μόνο με την συμβολή της οικογένειας. Για εμάς «η οικογένεια είναι λύση στο πρόβλημα και όχι το πρόβλημα». Για αυτό άλλωστε στην ημερίδα θα μιλήσουν γονείς αλλά και ασθενείς για το πώς διέσχισαν το μονοπάτι της ανάρρωσης και πώς νιώθουν τώρα !
- Που θα θέλατε να βρεθούμε ως προς το ζήτημα αυτό των διατροφικών διαταραχών σε παιδιά κι εφήβους σε 10 χρόνια;
Εύχομαι ειλικρινά να έχει κινητοποιηθεί επαρκώς η πολιτεία, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, να υπάρχουν οργανισμοί που θα υποστηρίζουν την οικογένεια και θα ενημερώνουν επαρκώς για την νόσο με στόχο την πρόληψη των διατροφικών διαταραχών και την προώθηση της θετικής εικόνας σώματος στα σχολεία. Τέλος, να υπάρχουν πιο καταρτισμένοι και έμπειροι ειδικοί και ερευνητές στο χώρο των ΔΔ.
Ποια είναι η δρ. Μαρία Τσιάκα:
Πρόεδρος του Ελληνικού Κέντρου Διατροφικών Διαταραχών και διδάκτωρ στο Τμήμα Ψυχολογικής Ιατρικής και Ψυχιατρικής του Institute of Psychiatry, King’s College London. Οικογενειακή θεραπεύτρια, εξειδικευμένη στις διατροφικές διαταραχές. Μέλος διαφόρων Συλλόγων και Οργανισμών, όπως EFTA (European Family Therapy Association), ECED (European Council on Eating Disorders), AED (Academy of Eating Disorders), IAEAP (International Association for Eating Disorders Professionals).