Οσάκις κάποιος γονιός ισχυρίζεται ότι έχει χάσει εντελώς τον έλεγχο, δεν υπάρχει τίποτα που να μπορεί να κάνει με το έφηβο παιδί του που τον κάνει ό,τι θέλει, τον ακούω με σκεπτικισμό, εφόσον το παιδί του δεν γεννήθηκε …έφηβος. Η συνήθης εξήγηση πίσω από αυτόν τον ισχυρισμό είναι πως στα προσχολικά χρόνια και στις πρώτες τάξεις της σχολικής ηλικίας το εν λόγω παιδί δεν έμαθε μεγαλώνοντας να έχει όρια και ένα πρόγραμμα με τα ελάχιστα σχολικά καθήκοντα που όφειλε να αποδεχτεί στον ρόλο του, οπότε ασκήθηκε πρώιμα στην ανυπακοή, στην αντίδραση και στην άρνηση να τον ενσαρκώσει. Αυτό το παιδί στην εφηβεία του, δηλαδή την ηλικιακή φάση της επανάστασης και της αντιδραστικότητας, πράγματα φυσιολογικά στην εξέλιξη της ανάπτυξής του, θα προσεταιριστεί πιο ακραίες συμπεριφορές. Στο χωρισμένο ζευγάρι οι γονείς οφείλουν ομοίως και εξίσου απέναντι στο τέκνο τους μια στάση με όρια και πρόγραμμα, αλλιώς το παιδί θα μεγαλώσει προβληματικό.
Άλλωστε, η τήρηση των ορίων αποτελεί τον θεμελιώδη καταλύτη σε όλες τις ανθρώπινες σχέσεις μας. Ένας γονιός με τη μεγαλαυχία του παντογνώστη που επικρίνει τον δάσκαλο στο Δημοτικό Σχολείο του παιδιού του ή τον εκπαιδευτικό της Δευτεροβάθμιας για τις γνώσεις και τις ικανότητές του στον μαθητή τους, έχει ήδη τοποθετήσει μια θρυαλλίδα στα οπίσθια του παιδιού του και αυτή θα απενεργοποιήσει την προοπτική και τη δυνατότητα της διαπαιδαγώγησής του. Ας μην περιλάβουμε όμως τις ικανότητες ή τις γνώσεις των δασκάλων, διότι η συζήτηση θα αποβεί ατέρμων. Παλαιότερα οι κηδεμόνες θεωρούσαν εκ των προτέρων ότι ο δάσκαλος δεν έχει προσωπικό λόγο να επικρίνει αναίτια έναν μαθητή· τώρα απαξιώνουν a priori τον δάσκαλο και αξιώνουν μόρτικα εξήγηση γιατί κάποιος τόλμησε να κάνει παρατήρηση στο πάναγνο τέκνο.
Έρχομαι σε έντονη διαφωνία με φίλες και φίλους για τον τρόπο, προληπτικής μάλιστα, διαχείρισης τέτοιων ακραίων συμπεριφορών, καθώς προτείνω καλοκαιρινή εργασία πέντε-έξι εβδομάδων για τους μαθητές εφήβους από την τελευταία τάξη στο Γυμνάσιο ήδη. Ασχέτως του κατά πόσο μπορούμε να χαρτζιλικώνουμε τα βλαστάρια μας όλο το καλοκαίρι, για γούστα, παραλίες, καφέδες, εξόδους και νησιά, είναι πολύ χρήσιμο να βιώσουν το μεροκάματο, τον κάματο μιας ημέρας δηλαδή, και τις … πεπερασμένες απολαβές αυτού του μόχθου. Η εμπειρία τους αυτή θα μας απαλλάξει από ποικίλες απαιτήσεις τους και από τις περισσότερες άχρηστες διαπραγματεύσεις μαζί τους περί τα πάντα. Σε μια τέτοια διαλεκτική αντιπαράθεση με τέτοιους γονείς αντιλαμβάνομαι πολύ γρήγορα, για να μην πω εκ των προτέρων, γιατί το παιδί τους συμπεριφέρεται ανεξέλεγκτο, χωρίς όρια, χωρίς ψήγματα κοινωνικής συνείδησης, χωρίς σεβασμό σε κάποιο, ας πούμε, θεσμικό πλαίσιο· οι ίδιοι τούτοι γονείς δεν έχουν όριο για τον εαυτό τους, ούτε αυτογνωσία, ούτε κατανοούν την ευθύνη τους στη διαπαιδαγώγηση του παιδιού τους· κοντολογίς οι ίδιοι οι γονείς χωρίς όρια αποτελούν τον κοινό παρονομαστή της ανήλικης εγκληματικότητας. Πολύ συγκεκριμένα, λοιπόν, στα παιδιά επικρατεί μια διάχυτη αυτοπροβολή, εξ ης και οι βιντεοσκοπήσεις των εγκλημάτων τους, αλλά συνάμα, από τα γεννοφάσκια τους θαρρείς, επιδιώκεται πάση θυσία πλουτισμός και άνετη διαβίωση χωρίς μόχθο, χωρίς κόπο, χωρίς αντάλλαγμα. Μια ζωή σαν δυνητική πραγματικότητα….
Τα παιδιά μας δεν είναι λυγαριές στον άνεμο ούτε φυτρώνουν σε αμμόλοφους ή σε οροπέδια· δεν είναι ούτε άνηθοι, φυτά ευωδιαστά χωρίς τόπο καταγωγής. Τα παιδιά μας είναι γεννήματα του πολιτισμού μας. Όποτε βγάζουν στιλέτο σε συμμαθητή τους, όποτε κλοτσάνε τεχνικά το σώμα συμμαθήτριας τους, όποτε ληστεύουν ένα δίευρω ή το κινητό κάποιου άγνωστου, παρόντες βρίσκονται επί τόπου οι κηδεμόνες τους· παρατηρούν το εγκληματικό σκηνικό αδιάφοροι ή ανήμποροι. Οι νεολογισμοί παραβατικότητα, αποκλίνουσα συμπεριφορά, αντικοινωνικότητα, αποτελούν βλακώδεις επιλογές ηπιότερων λέξεων, που είναι σαφώς κοινωνικά καταπραϋντικές, ώστε να μην ταράσσεται η νιρβάνα του φιλοθεάμονος κοινού, εφόσον οποιοσδήποτε με ολίγη τσίπα πρέπει να συντριβεί μέσα του από την επονείδιστη ευτέλεια της κοινωνίας μας.
Ο Κώστας Θεολόγου είναι Καθηγητής ΕΜΠ,
Διευθυντής του Τομέα ΑΚΕΔ της Σχολής ΕΜΦΕ.