Μια ολόκληρη γενιά παιδιών που γεννήθηκαν στην Ελλάδα στις δεκαετίες 50,60, 70 κι εγκαταλείφθηκαν σε σκαλοπάτια σπιτιών, βρεφοκομείων και ορφανοτροφείων, παιδιών που δόθηκαν σε αμερικανικές κι ευρωπαϊκές οικογένειες για υιοθεσία αντικαθιστώντας την κοινωνική πρόνοια της μεταπολεμικής Ελλάδας, ζητάει σήμερα να βρει τις ρίζες της.
Η δρ. Gonda Van Steen, Καθηγήτρια Ελληνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Florida έχει αναδυθεί στη σχετική έρευνα προσπαθώντας να ανακαλύψει τα αρχεία των υποθέσεων αλλά και να βρει μια μεθοδολογική συσχέτιση της εποχής του Ψυχρού Πολέμου με την επιρροή της Αμερικής και της Ευρώπης στον κοινωνικό ιστό της Ελλάδας.
Το μαζικό κύμα υιοθεσιών από την Ελλάδα στην Αμερική, αποδείχθηκε ως, το πιο συμπαγές παράδειγμα της εξάρτησης της Ελλάδας από τις ΗΠΑ.
Τα υιοθετημένα ελληνόπουλα διατηρούν τα βιώματα των προγόνων τους, τα οποία τείνουν να συνυπάρχουν και να εκδηλώνονται με διάφορες εκφάνσεις, παράλληλα με τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής και Αμερικανικής επίκτητης ταυτότητάς τους. Η αναζήτηση της καταγωγής τους είναι ο δρόμος προς την δικαίωση και την προσωπική τους λύτρωση.
Η δρ. Gonda Van Steen προσπαθεί να επιστρατεύσει όσα εργαλεία διαθέτει προς αυτή την κατεύθυνση αλλά επιμένει πως η λύση μπορεί να δοθεί μόνο με τη δημιουργία μια βάσης δεδομένων DNA εκ μέρους του Ελληνικού κράτους όπου τα υιοθετημένα παιδιά αλλά και οι βιολογικές οικογένειές τους θα μπορούν να ανατρέχουν για να βρουν λύση στα πολλά και βασανιστικά ερωτήματα της καταγωγής!
Τι σας ώθησε να κάνετε μια έρευνα για τα Ορφανά στην Ελλάδα που υιοθετήθηκαν στις ΗΠΑ και αλλού; Πώς ξεκίνησε όλο αυτό;
Ξεκίνησα αυτό το ερευνητικό πρόγραμμα το 2013, σε μια προσπάθεια να απαντήσω στις ερωτήσεις του γιου ενός από τα ορφανά που είχαν υιοθετηθεί στις ΗΠΑ. Όταν διαπίστωσα ότι δεν μπορούσα να τον παραπέμψω σε κάποια επιστημονική έρευνα σχετικά με το θέμα, αποφάσισα να εξετάσω αυτό το ζήτημα των «χαμένων» ορφανών της Ελλάδας και να γράψω ένα σύντομο άρθρο μόνη μου. Αυτή η πρωτοβουλία έχει πλέον εξελιχθεί σε ένα βιβλίο - έργο, το οποίο έχει πάει πολύ μακριά. Εν τω μεταξύ, ανακαλύψει πολλά υιοθετημένα ορφανά της Ελλάδας στις ΗΠΑ αλλά και στις Κάτω Χώρες κι έχω μάθει πολλές από τις προσωπικές τους εμπειρίες. Πολλοί μοιράστηκαν επίσης ανεπιφύλακτα τα έγγραφα ή τους φακέλους τους μαζί μου, γεγονός που μου επέτρεψε να συνάγω συμπεράσματα σχετικά με την προέλευσή τους, τις χρονολογίες, τους προορισμούς, τα δίκτυα της υιοθεσίας, τα δρομολόγια, και τα λοιπά...
Πόσα ορφανά έχετε εντοπίσει που αναζητούν τις ρίζες τους στην Ελλάδα;
Τα αρχεία των ετών 1948-1962 αποκάλυψαν ότι περίπου 3.200 Ελληνόπουλα υιοθετήθηκαν στις ΗΠΑ. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1950, άλλα 600 Έλληνα παιδιά υιοθετήθηκαν στις Κάτω Χώρες. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι όλα αυτά τα άτομα αναζητούν τις ρίζες τους. Αν μπορώ να κάνω μια τεκμηριωμένη εκτίμηση, θα έλεγα ότι περίπου το ένα τέταρτο από αυτούς αναζητούν τις ρίζες τους. Μερικοί ήδη έχουν πεθάνει. Άλλοι υιοθετήθηκαν από συγγενείς και οι ρίζες τους ήταν εξαρχής γνωστές. Άλλοι δεν έχουν το χρόνο ή τη θέληση και την ενέργεια να συμμετάσχουν σε μια εξαντλητική αναζήτηση. Και μια τέτοια αναζήτηση είναι πράγματι ένα συναισθηματικό ταξίδι για το οποίο οι ίδιοι οι υιοθετημένοι πρέπει να είναι έτοιμοι.
Ποια πρόσβαση έχετε στα αρχεία της Ελλάδας σχετικά με τις υποθέσεις υιοθεσίας;
Έχω πρόσβαση σε αρχεία και βιβλιοθήκες στην Ελλάδα, αλλά δεν έχω πρόσβαση σε ανθρώπους υψηλά ιστάμενους ή σε Έλληνες πολιτικούς. Έχω κάνει αρχειακή έρευνα στην Ελλάδα, τόσο σε δημόσια όσο και σε ιδιωτικά αρχεία, από το 1993, σε ευρύ φάσμα θεμάτων. Για πολλά χρόνια διεξήγαγα έρευνες για το θέατρο, τις κριτικές θεατρικών έργων, τη λογοκρισία κλπ. Τώρα χρησιμοποιώ αυτές τις δεξιότητες για να βρω διέξοδο γύρω από τα αρχεία που σχετίζονται με την ιστορία και τα θεσμικά όργανα της Ελλάδας της δεκαετίας του 1950 και του 1960, οπότε έγιναν αυτές οι διεθνείς υιοθεσίες των Ελλήνων ορφανών και εγκαταλελειμμένων παιδιών.
Το ελληνικό κράτος κρύβει έγγραφα περί τα ορφανά και την υπόθεση των υιοθεσιών; Ή παρέχει όλες τις πληροφορίες;
Το ελληνικό κράτος έχει θεσπίσει κάποιους νόμους το 1996 για να επιτρέψει στους Έλληνες υιοθετημένους να αναζητήσουν τις ρίζες τους. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι οι μεμονωμένοι κρατικοί υπάλληλοι γνωρίζουν αυτούς τους νόμους ή γνωρίζουν πώς να τους εφαρμόσουν. Επίσης, δεν έχουν διατηρηθεί όλα τα αρχεία. Οι υιοθετημένοι που αναζητούν την ιστορία τους στην Ελλάδα θα πέσουν συνήθως στο φόβο των δημόσιων υπαλλήλων μήπως αποκαλύψουν κάτι που δεν έπρεπε να δώσουν, αν και το αντίθετο είναι αληθές: ο υιοθετημένος ενήλικος έχει το δικαίωμα σε οποιαδήποτε διαθέσιμη πληροφορία και βοήθεια στην έρευνά του. Ένα άλλο εμπόδιο επίσης προκύπτει σε αυτές τις αναζητήσεις: μόνο ο υιοθετημένος ενήλικος έχει το δικαίωμα να ψάξει για την οικογένεια της καταγωγής του, αυτό το δικαίωμα δεν το έχουν εξίσου τα μέλη των οικογενειών που εγκατέλειψαν ή έδωσαν παιδιά σε βρεφοκομεία και ορφανοτροφεία.
Υπάρχει αρχείο αυτών των υιοθεσιών;
Δεν υπάρχει ενιαία ολοκληρωμένη ή κεντρική υπηρεσία υιοθεσιών. Επίσης, δεν μπορούμε να υποθέσουμε ότι όλα τα αρχεία βρίσκονται στην Ελλάδα. Μερικές από τις πηγές προέρχονται από αρχεία στις ΗΠΑ. Έχω επίσης τη δυνατότητα να παίρνω πληροφορίες από τα αρχεία στις Κάτω Χώρες. Οποιαδήποτε συμπεράσματα πρέπει να συνδυαστούν από τις διαφορετικές πηγές πληροφορίας και πρέπει να ελέγχονται συνεχώς.
Πότε έγιναν αυτές οι υιοθεσίες;
Οι διεθνείς υιοθεσίες από ορφανοτροφεία και βρεφοκομεία της Ελλάδας είναι φαινόμενο των μεταπολεμικών χρόνων και της εμφάνισης του Ψυχρού Πολέμου. Η Ελλάδα της δεκαετίας του 1950 και τη δεκαετία του 1960 εξακολουθούσε να έχει πολλά προβλήματα. Ο μεγάλος αριθμός ορφανών -εγκαταλελειμμένων παιδιών, η υπερπληρότητα των βρεφοκομείων και των ορφανοτροφείων ήταν μερικά από αυτά. Η υιοθεσία στο εξωτερικό έγινε μια «πολιτική» κοινωνικής πρόνοιας που παρείχε γρήγορες «λύσεις» σε μια χώρα που δεν διέθετε ακόμη σταθερότητα κοινωνικής υποδομής.
Υπήρχαν χρηματικές συναλλαγές σε όλη τη διαδικασία, δηλαδή αγοραπωλησίες ορφανών;
Ναι, οι χρηματικές συναλλαγές ήταν μέρος της διαδικασίας της υιοθεσίας και της μετανάστευσης για πολλά ορφανά από την Ελλάδα. Ορισμένα χρηματικά ποσά κάλυπταν τις αμοιβές δικηγόρων και τις απαραίτητες γραφειοκρατικές διαδικασίες (δικαστικές διαδικασίες). Άλλα ποσά κάλυπταν την αμοιβή των μεσαζόντων που χρέωναν πολύ για τις υπηρεσίες τους.
Δώστε μας το πλαίσιο αυτής της μεταπολεμικής ιστορίας με τις υιοθεσίες.
Ανακάλυψα τελευταία ότι τα παιδιά της Ελλάδας έφτασαν στις ΗΠΑ για υιοθεσία μέσω διαφόρων οδών και με τη μεσολάβηση αρκετών οργανισμών και μεσάζοντων, μερικοί από τους οποίους ήταν γνωστοί νωρίτερα αλλά δεν είχαν τοποθετηθεί ποτέ στο ίδιο πλαίσιο. Πολλή ευθύνη για αυτή τη διεθνή υιοθεσία θεωρείται ότι φέρει η Βασίλισσα Φρειδερίκη, αλλά τα αρχεία δείχνουν ότι άλλοι διαμεσολαβητές διοχέτευαν πολύ περισσότερα παιδιά στις ΗΠΑ από ό, τι η βασίλισσα και με πολύ πιό αδιαφανείς διαδικασίες. Αυτό το συμπέρασμα δεν αποτελεί υπεράσπιση των πρακτικών της βασίλισσας είναι απλώς μια διόρθωση λανθασμένης αντίληψης που ήταν βασισμένη στο περιορισμένο αρχειακό υλικό.
Οι υιοθεσίες διέφεραν από νόμιμες έως ταχείας διαδικασίας, χωρίς κανόνες , ή ήταν απλώς παράνομες. Ορισμένα αρχεία δείχνουν ότι οι πιστοποιημένοι οργανισμοί έκαναν συντονισμένες προσπάθειες να βρουν καλές οικογένειες για τα παιδιά από την Ελλάδα. Σε πολλές περιπτώσεις, ωστόσο, δεν υπήρχε σωστός έλεγχος των Αμερικανών γονέων, ούτε και συνέχεια εποπτείας για να ελεγχθεί πως περνούσε το ορφανό που έφτανε στην Αμερική από την Ελλάδα. Από την ελληνική πλευρά, τα βρεφοκομεία και τα ορφανοτροφεία που ενεργούσαν με ανεξέλεγκτη αυτονομία και συχνά σε συνεργασία με Έλληνες ή Ελληνοαμερικανούς δικηγόρους που δεν τηρούσαν τα υψηλότερα ηθικά πρότυπα και που σίγουρα δεν είχαν εμπειρία στην τοποθέτηση παιδιών για υιοθεσία. Πολλές τοποθετήσεις παιδιών σε οικογένειες στις ΗΠΑ ήταν απόλυτα τυχαίες χωρίς πρόνοια και επίβλεψη και τα παιδιά βρέθηκαν σε ακατάλληλα περιβάλλοντα, που μέχρι σήμερα οι ιστορίες τους ραγίζουν την καρδιά.
Συλλέγετε προσωπικές ιστορίες υιοθετημένων παιδιών;
Ναι, είμαι σε επαφή με πολλά υιοθετημένα τότε παιδιά που έχουν μοιραστεί ανεπιφύλακτα τις προσωπικές ιστορίες τους μαζί μου. Έχω συνδέσει την ιστορική μου μελέτη γι αυτό το ελληνικό κίνημα υιοθεσίας με πολλές από αυτές τις ιστορίες, έτσι ώστε ο αναγνώστης να καταλάβει καλύτερα πώς έχουν παρθεί πολιτικές αποφάσεις που έχουν επηρεάσει την πραγματική ζωή. Αλλά η ομορφιά αυτής της έρευνας βρίσκεται στο ότι οι Έλληνες υιοθετημένοι βρίσκονται επίσης σε επαφή μεταξύ τους και έχουν δημιουργήσει θαυμάσιες φιλίες με βάση ένα κοινό - σχεδόν άγνωστο - παρελθόν στην Ελλάδα.
Πώς μπορεί το ελληνικό κράτος να βοηθήσει με οποιονδήποτε τρόπο την επίλυση αυτών των περιπτώσεων;
Το ελληνικό κράτος πρέπει να καταβάλλει προσπάθειες να δημιουργήσει μια ελεύθερη βάση δεδομένων DNA για όλους τους Έλληνες υιοθετημένους που αναζητούν τις ρίζες τους, όπου θα έχουν έχουν πρόσβαση πολλές ελληνικές οικογένειες που υποψιάζονται ότι ένα νεογέννητο πάρθηκε από αυτούς τη δεκαετία του 1950 μέχρι τη δεκαετία του ’80. Ιδιαίτερα οι τελευταίες περιπτώσεις είναι πολλές και λυπηρές, καθώς είναι εξαιρετικά δύσκολο να αποδειχθούν οι ρίζες των παιδιών και παρόλα αυτά είναι πολύ συνηθισμένες. Μια υιοθετημένη γυναίκα, η Pamela Wolf έχει κάνει πολλά για να υποστηρίξει το My Heritage προκειμένου να δημιουργηθεί η βάση δεδομένων DNA στην Ελλάδα. Το κράτος πρέπει να βοηθήσει αυτά τα παιδιά και τις οικογένειές τους να ανακαλύψουν την ιστορία τους έστω και στα ύστατα της ζωής τους. Αυτή θα είναι λύτρωση και για τα υιοθετημένα παιδιά αλλά και για τις οικογένειες που κάποτε για λόγους υπεράνω των δυνάμεών τους εγκατέλειψαν τα παιδιά τους στα βρεφοκομεία και τα ορφανοτροφεία».