Στην Ελλάδα, περιοχές χιλιάδων τετραγωνικών χιλιομέτρων έχουν κατά καιρούς παραχωρηθεί για έρευνες υδρογονανθράκων, μια επίπονη και δαπανηρή προσέγγιση που απαιτεί μεθόδους αιχμής της τεχνολογίας και τεράστια κεφάλαια.
Δεν έλειψαν βεβαίως οι περιπτώσεις που η πολιτική ηγεσία εμφάνισε την συγκεκριμένη δραστηριότητα ως προοπτική ευημερίας μέσω της προσέλκυσης ξένου επενδυτικού ενδιαφέροντος, με δημιουργία θέσεων εργασίας, μείωση των εισαγωγών, μέχρι και αποπληρωμή του χρέους. Κάποιοι, τις εξαγγελίες αυτές τις χαρακτηρίζουν ως ‘απλοϊκές μαγικές λύσεις’ που απευθύνονται σε ψηφοφόρους: «silver bullet “solutions”»!
Πολλές φορές μάλιστα δεν χρειάστηκε καν να ψαρέψουν τέτοιες “λύσεις” οι πολιτικοί. Η μαγεία του πετρελαίου προσφέρθηκε άφθονη από πρόθυμους “ειδήμονες” που τρέχουν στα γραφεία να τους “πουλήσουν” εκδούλευση και να αγοράσουν εύνοια (futures), σερβίροντας σενάρια επιστημονικής φαντασίας. Και αυτό, χωρίς να χρειάζεται να πάρουν κάποιο ιδιαίτερο ρίσκο οι ίδιοι, διότι ούτε τα δικά τους κεφάλαια θα επενδύσουν ούτε θα αποκαλυφθεί εν μια νυκτί αν είναι αληθής ή έωλος ο ισχυρισμός τους. Γνωρίζουν βεβαίως ότι η πετρελαϊκή έρευνα τραβάει χρόνια, και είναι τόσα τα στάδια και οι παράμετροι κινδύνου που μεσολαβούν, ώστε η όποια αποτυχία εύκολα μπορεί να “χρεωθεί” οπουδήποτε.
Μέχρι το Λευκό Οίκο έφτασαν κάποια στιγμή, τέτοια “καλά μαντάτα”, και συγκεκριμένα το 2013, δια στόματος του Αντώνη Σαμαρά. Τι να έκανε ο καημένος ο Ομπάμα, μπροστά σε μια τέτοια σημαντική αποκάλυψη, δεν μπορούσε παρά να ακούσει προσεκτικά. Από εκείνη τη στιγμή λοιπόν, ο μύθος ότι οι Αμερικανοί γνωρίζουν όλα τα κοιτάσματά μας και τα “ανιχνεύουν” από δορυφόρους διαβάστηκε από την ανάποδη: Εμείς γνωρίζουμε καλύτερα τα του οίκου μας, και στην κατάλληλη στιγμή ενημερώνουμε και τους Αμερικανούς. Αμ πως!
Στη συνέχεια ο τότε Έλληνας πρωθυπουργός ενημέρωσε και την πολιτική και επιχειρηματική ελίτ της χώρας μας. Σε παρουσίαση που έκανε στο ξενοδοχείο Μ. Βρετανία, ούτε λίγο ούτε πολύ, ανακοίνωσε ότι η Ελλάδα κάθεται επάνω σε 4,7 τρισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου.
Να τι χάσαμε λοιπόν! Εμείς σήμερα θα είχαμε λύσει το ζήτημα της ενέργειας και ο πόλεμος στην Ουκρανία θα αποτελούσε ενεργειακό πρόβλημα μόνο για τους κουτόφραγκους ..
Κάποιος, θα μπορούσε να έχει αποφύγει αυτές τις ατεκμηρίωτες υπερβολές ανατρέχοντας σε επίσημα αρχεία ή δημοσιευμένες επιστημονικές μελέτες (5/03/2013). Άλλωστε, η ύπαρξη ενεργών πετρελαϊκών συστημάτων, ενδείξεων και τριών μικρών κοιτασμάτων ήταν το καταστάλαγμα όλων των ερευνών που είχαν προηγηθεί.
Όσοι αντιλήφθηκαν αυτό το αλαλούμ, έμειναν διακριτικά απέξω, όπως ο τότε Διευθύνων Σύμβουλος του Ομίλου ΕΛΠΕ Ι. Κωστόπουλος που σε συνέντευξή του στο Forbes δήλωνε: «Αν ανοίξετε την τηλεόραση, θα ακούσετε μερικούς πολύ ενδιαφέροντες σχολιαστές - συνήθως όχι mainstream τύπους- να τους φέρνουν σε εκπομπές για να συζητήσουν αυτά τα θέματα. Αυτοί είναι είτε πρώην καθηγητές ή απογοητευμένοι επιστήμονες ή απολυμένοι μάνατζερς από εταιρίες όπως η δική μας που ψάχνουν για δουλειές για τον εαυτό τους». «Συνήθως αρχίζουν να αναδεικνύουν αυτές τις καταπληκτικές ιστορίες όπως η Κρήτη, το νησί που βρίσκεται σε ένα απόθεμα υδρογονανθράκων μεγέθους πλανήτη» συμπλήρωνε ο κ. Κωστόπουλος.
Είναι γεγονός ότι δεν ακούσαμε ποτέ αυτούς τους αυτόκλητους σωτήρες ή τηλεπετρελαιόπληκτους “ειδικούς” να αναφέρονται με αριθμούς στις πιθανότητες επιτυχίας, έστω μιας κάποιας γεώτρησης, βάση εξειδικευμένων αναλύσεων κινδύνων (risk analysis). Αυτή είναι η μόνη σοβαρή προσέγγιση και μάλιστα προϋποθέτει να έχει ολοκληρωθεί η ερμηνεία σεισμικών και γεωλογικών δεδομένων.
Κανένας υποψήφιος επενδυτής δεν επενδύει τα κεφάλαιά του χωρίς να δει αυτά τα αποτελέσματα, αλλά ακόμη και όταν τα δει συνήθως αναθέτει και στη δική του ερευνητική ομάδα να επιβεβαιώσει τα όποια σενάρια επί τη βάση στοιχείων. Κατά συνέπεια καμία επιχειρηματική εκδήλωση ενδιαφέροντος δεν προκύπτει μέσα από ατεκμηρίωτες “τηλεπροτάσεις και τηλεπροτροπές” που μόνο εκθέτουν τη χώρα και αποπροσανατολίζουν πολιτικούς και πολίτες από μακρόπνοες ενεργειακές στρατηγικές.
Αν αυτοί οι «όχι mainstream τύποι» ήταν τόσο σίγουροι για τις δεξιότητές τους να “μαντεύουν” τα σημεία όπου βρίσκονται τα κοιτάσματα, και μάλιστα χωρίς να έχουν δουλέψει ποτέ ένα πρόγραμμα προσομοίωσης του υπεδάφους, με δεδομένα και ειδικά προγράμματα που μόνο οι πετρελαϊκές εταιρίες διαθέτουν, θα είχαν προ πολλού γίνει ανάρπαστοι από τις μεγάλες πετρελαϊκές! Αντί λοιπόν οι πετρελαϊκοί κολοσσοί να ξοδεύουν εκατομμύρια δολάρια σε έρευνες και να εκπαιδεύουν καθημερινά το προσωπικό τους ..θα καλούσαν αυτά τα δικά μας “ξεφτέρια” να τους αποκαλύψουν τα μυστικά του υπεδάφους. Επιπλέον, θα μας έλεγαν και ποιες είναι οι προβλέψεις τους για τις μελλοντικές τιμές πετρελαίου και φυσικού αερίου, αφού τα όποια κέρδη θα εξαρτώνται και από τις εκάστοτε διεθνείς τιμές.
Στην ίδια χρονική συγκυρία (2013) τα σχόλια του επικεφαλής της Energean Oil and Gas Mathios Rigas, εστίαζαν στο γεγονός ότι στην Ελλάδα δεν υπάρχει μακροχρόνιος ενεργειακός σχεδιασμός και οι πολιτικοί απλά καταφεύγουν σε τακτικές εντυπωσιασμού των ψηφοφόρων.
Όμως, είχαν προηγηθεί και περιπτώσεις που η πολιτική ηγεσία, όχι απλά δεν εμφανιζόταν εντυπωσιασμένη από τις δυνατότητες και προόδους της πετρελαϊκής έρευνας αλλά τηρούσαν αρνητική στάση, σαν να επρόκειτο για ”απαγορευμένο δάσος”, με τους εκπροσώπους της να εκφράζονται υποτιμητικά απέναντι στους επιστήμονες στη βιομηχανία της έρευνας πετρελαίου στη χώρα, φτάνοντας μέχρι τη διάλυση του κρατικού φορέα ερευνών(ΔΕΠ-ΕΚΥ).
Από το ένα άκρο στο άλλο λοιπόν.
Αργότερα, ιδρύθηκε η Ελληνική Διαχειριστική Εταιρία Υδρογονανθράκων Α.Ε.(ΕΔΕΥ Α.Ε.) προκειμένου να δημιουργήσει ένα πλαίσιο λειτουργίας για την «ενεργή προώθηση της χώρας ως ελκυστικό διεθνή επενδυτικό προορισμό στον τομέα των υδρογονανθράκων». Την ίδια στιγμή όμως η Ευρώπη είχε ήδη κάνει στροφή προς ανανεώσιμες πηγές ενέργειας με τις περισσότερες χώρες να έχουν διασφαλίσει ποσότητες υδρογονανθράκων από εγχώρια Έρευνα και Παραγωγή ή συμβόλαια εισαγωγών με συγκεκριμένο μεταβατικό ορίζοντα.
Συμπερασματικά, για την Ελλάδα, δεν υπήρξε ένας έγκαιρος, συνολικός και μακρόπνοος ενεργειακός σχεδιασμός με αποτέλεσμα να μένει πάντα πίσω από τις εξελίξεις.
“Ο ελέφαντας στο δωμάτιο”
Σήμερα η όποια συζήτηση αγνοεί τον «ελέφαντα στο δωμάτιο» που αφορά στην ανάγκη μετριασμού της κλιματικής αλλαγής, με τις επιπτώσεις της Συμφωνίας του Παρισιού στις ενεργειακές αγορές και την τύχη των υποδομών ορυκτών καυσίμων στις επόμενες δεκαετίες.
Ως προς στιγμήν η ενεργειακή μετάβαση, με αφορμή τον πόλεμο στην Ουκρανία, φαίνεται να υποχωρεί προσωρινά, καθώς ορισμένες χώρες αναζητούν εσπευσμένα “ρυπογόνες εναλλακτικές λύσεις” για να αντικαταστήσουν το ρωσικό αέριο. Υπάρχουν μάλιστα περιπτώσεις που η συγκυριακή χρηματοδότηση έργων που σχετίζονται με τον άνθρακα εκτελείται με διπλάσιο ρυθμό από τον περσινό. Κατά συνέπεια ο ελέφαντας της κλιματικής αλλαγής, αντί να περιορίζεται θεριεύει, και το κόστος για την όποια αναχαίτιση του φαινομένου συνεχώς αυξάνεται.
Παράλληλα, τα μοντέλα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το φυσικό αέριο, που θεωρείται μεταβατικό καύσιμο, προκειμένου να ικανοποιηθεί η συμφωνία του Παρισιού, προβλέπουν ότι το 2030 θα αντιπροσωπεύει το 22% της ακαθάριστης κατανάλωσης ενέργειας και το 2050 μόνο το 9%.
Μάλιστα όταν πρόκειται για νέες μονάδες ηλεκτροπαραγωγής από ΦΑ, στη συζήτηση μπαίνει και η πράσινη ταξινομία.
Καταϊδρωμένη από τις εξελίξεις και η Ελλάδα
Επιχειρεί έκτακτη “αναγκαστική” στροφή, βάζοντας προσωρινά στον πάγο την “πράσινη” ενεργειακή της μετάβαση. Το γεγονός αυτό, πέρα από τις μακροπρόθεσμες συνέπειές του, αναπτερώνει εκ νέου το “ηθικό” εκείνων των “μη mainstream τύπων” που ενδεχομένως προετοιμάζονται να επανακάμψουν και στις οθόνες για να γεμίσουν άχρηστο τηλεοπτικό χρόνο με ατεκμηρίωτες θεωρίες.
Αυτή τη φορά μάλιστα πιθανά και απίθανα κοιτάσματα πετρελαίου στην Ελλάδα ίσως βαφτιστούν “Φυσικό αέριο” γιατί αυτό είναι το ζητούμενο των ημερών τη στιγμή που η Ευρωπαϊκή Ένωση θέλει να απεξαρτηθεί από το Ρωσικό αέριο.
Κατά φαντασίαν και αληθινοί σεΐχηδες
Στην Ελλάδα φαίνεται ότι κάποιοι που συνδέθηκαν ευκαιριακά με το θέμα “πετρέλαιο” μάλλον δεν μπορούν να αποσυνδεθούν από τη φαντασίωση του “σεΐχη”.
Την εποχή που οι πραγματικοί σεΐχηδες αντιμετωπίζουν το θέμα “πετρέλαιο” με ρεαλισμό, στην Ελλάδα πορευόμαστε αναμασώντας τα οράματα του παρελθόντος. Ήδη από το έτος 2000 o Ahmed Zaki Yamani (Υπουργός Πετρελαίου της Σαουδικής Αραβίας) προέβλεπε ότι «όπως η εποχή του λίθου (stone age) δεν τελείωσε επειδή έλλειψαν οι λίθοι, έτσι και η εποχή του πετρελαίου θα τελειώσει χωρίς να έχει τελειώσει το πετρέλαιο». Κάποιοι ειδικοί πρόσθεταν ότι η εποχή του λίθου τελείωσε επειδή αναπτύχθηκαν καλύτερες τεχνολογίες για να καλύψουν τις μεταβαλλόμενες ανάγκες της ανθρωπότητας. Ήδη οι χώρες του Κόλπου προετοιμάζονται για αυτό.
Στο Abu Dhabi (ΗΑΕ) η Masdar ιδρύθηκε για να εκπληρώσει «τη στρατηγική διαφοροποίησης από τα ορυκτά καύσιμα στην παραγωγή ενέργειας και νερού. Ένας πρώτος στόχος ικανοποιήθηκε το 2020, έχοντας διπλασιάσει την παραγωγή από ανανεώσιμες πηγές μέσα σε έξι χρόνια.
Στα νέα των ημερών(10/5/2022), και ενώ μαίνεται ο πόλεμος στην Ουκρανία, τα ΗΑΕ προσκαλούν εταιρίες να υποβάλουν προσφορές για μερίδιο 40% σε ηλιακό εργοστάσιο 1,5 GW.
“Δίψα” για πετρέλαιο ..όπως πείνα για χάμπουργκερ
Τις προάλλες (18/3/2022) διάβασα στο Bloomberg ένα άρθρο που παραλλήλιζε το πετρέλαιο με χάμπουργκερ. Tο σύστημα που δημιουργήσαμε και συντηρούμε εδώ και δεκαετίες σε σπρώχνει σε εύκολες λύσεις όπως τη λύση του να τρως χάμπουργκερ και να καις πετρέλαιο, έλεγε χαρακτηριστικά. Σε ότι αφορά στο δεύτερο οι μεγάλες πετρελαϊκές απέκρυψαν συστηματικά τους κινδύνους που τα ορυκτά καύσιμα προκαλούν στο περιβάλλον και ακύρωσαν στην πράξη την πρόοδο που, αν είχε ξεκινήσει εδώ και δεκαετίες, σε πολλούς τομείς σήμερα θα χρησιμοποιούσαμε πιο καθαρές μορφές ενέργειας. Η επιστήμη λέει ξεκάθαρα ότι πρέπει να ανακατασκευάσουμε το ενεργειακό μας σύστημα και να εξαλείψουμε τις εκπομπές CO2. «Ωστόσο, εκτός από τις μηχανικές προκλήσεις, η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής καθίσταται δύσκολη και από πολιτική άποψη. Η ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής απαιτεί την εκ νέου δημιουργία μιας βιομηχανίας πολλών τρισεκατομμυρίων δολαρίων που βρίσκεται στο επίκεντρο της οικονομίας και της ζωής των ανθρώπων. Αυτές οι αποφάσεις είναι ιδιαίτερα δύσκολες για τους πολιτικούς, οι οποίοι τείνουν να επικεντρώνονται σε πολιτικές με άμεσα, τοπικά οφέλη που μπορούν να δουν οι ψηφοφόροι».
Το στοίχημα για την Ευρώπη
Παρόλες τις αντιξοότητες, η ΕΕ προτίθεται να υλοποιήσει το όραμα της ενεργειακής μετάβασης μέσω της ανάπτυξης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και της κατανάλωσης ανανεώσιμου υδρογόνου, κάτι που όμως δεν μπορεί να γίνει από τη μια στιγμή στην άλλη. Εντούτοις, βλέποντας το μέγεθος του προβλήματος, κρίνει απαραίτητη την επιτάχυνση του εφοδιασμού της με υδρογόνο, πρωτίστως μέσω εισαγωγών αλλά και εγχώριας παραγωγής.
Η REPowerEU στοχεύει να αντικαταστήσει 25-50bcm κατανάλωσης φυσικού αερίου το χρόνο με 15 εκατομμύρια τόνους(mt) ανανεώσιμου υδρογόνου. Ο Frans Timmermans, σε Παγκόσμια διάσκεψη(10/5/2022) μίλησε για “clean hydrogen economy” και χαρακτήρισε το υδρογόνο ”ροκ σταρ” όταν μιλάμε για πηγές ηλεκτρικής ενέργειας. Σήμερα, η παγκόσμια παραγωγή υδρογόνου χαμηλών εκπομπών άνθρακα δεν ξεπερνάει το 1mt το χρόνο, που σημαίνει ότι το επιχειρούμενο “βήμα” θα είναι τεράστιο.
Σε κάθε περίπτωση η επιτάχυνση της πράσινης μετάβασης θα μειώσει τις εκπομπές και την εξάρτηση από τα εισαγόμενα ορυκτά καύσιμα ενώ θα βάλει φρένο στην αύξηση των τιμών που αφενός πλήττει την πλειοψηφία των πολιτών, επιχειρήσεις, βιομηχανίες έντασης ενέργειας, και τον αγροδιατροφικό τομέα, αφετέρου επιδεινώνει τις ανισότητες στην ΕΕ.
Το ευρύτερο πλαίσιο του πετρελαίου σήμερα
Μετά από χρόνια απωλειών που οδήγησαν στην «πειθαρχία του κεφαλαίου», οι πετρελαϊκές εταιρίες είναι σε θέση να επιστρέφουν υψηλά κέρδη στους επενδυτές, αντί να τα ξοδεύουν σε υψηλού κινδύνου νέα γεωτρητικά προγράμματα. Η συναντίληψη αυτή των ηγετών του κλάδου (big oil), διέρρευσε από συζητήσεις που έκαναν στο περιθώριο του συνεδρίου CERAWeek by S&P Global που έγινε πρόσφατα στο Χιούστον, αναφέρει το time. Επιπλέον, οι αμερικανικές εταιρίες και οι επενδυτές της Wall Street δεν είναι σίγουροι ότι οι τιμές θα παραμείνουν υψηλές και αποφεύγουν το εγχείρημα νέων γεωτρήσεων, σύμφωνα με εκτενές δημοσίευμα των New York Times.
Από την πλευρά της η Ευρώπη, στο πλαίσιο της Συμφωνίας του Παρισιού για το κλίμα, έχει αναλάβει δεσμεύσεις για σταδιακή απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα παρότι οι τρέχουσες οικονομικές και γεωπολιτικές συνθήκες περιπλέκουν τις προσπάθειες.
Σαν το γεφύρι της Άρτας
Η Ελλάδα ελάχιστα απτά αποτελέσματα έχει επιδείξει στην έρευνα πετρελαίου παρότι κατά καιρούς συγκέντρωνε εγχώριο και εισαγόμενο “know how”. Διαστήματα αδράνειας εμπόδισαν την όποια δυναμική δημιουργήθηκε σε περιόδους εγρήγορσης. Η ιστορία θυμίζει το πέτρινο γεφύρι της Άρτας που ενώ «ολημερίς το χτίζανε, το βράδι γκρεμιζόταν».
Παράλληλα, μεγάλες πετρελαϊκές αφού ήλθαν στην Ελλάδα και ανέλαβαν το “εγχείρημα κάποιων ερευνών”, αφού είδαν το συνολικό πλαίσιο (πολιτικό, οικονομικό, κοινωνικό, περιβαλλοντικό, ερευνητικό ρίσκο, ενίοτε και τιμών) στη συνέχεια απήλθαν, γεγονός που ερμηνεύεται ότι οφείλεται και σε σοβαρές καθυστερήσεις στις περιβαλλοντικές αδειοδοτικές διαδικασίες και άλλες που σχετίζονται με υπηρεσίες του Δημοσίου.
Το “γεφύρι” της ενεργειακής μετάβασης
Η ανάπτυξη πιθανών κοιτασμάτων υδρογονανθράκων στην Ελλάδα, ακόμη και αν επενδυθούν τα απαιτούμενα κεφάλαια, δεν μπορεί να γίνει άμεσα οπότε δεν έχει νόημα να μιλάμε για αντιμετώπιση της παρούσας κρίσης.
Τα πράγματα θα ήταν διαφορετικά αν υπήρχε ήδη εγχώρια παραγωγή που θα κάλυπτε έστω μέρος των αναγκών. Και αυτό γιατί, λόγω της ενεργειακής πυκνότητας που διαθέτουν τα ορυκτά καύσιμα είναι απαραίτητα στον τομέα των μεταφορών. Επομένως θα εξακολουθήσουν να αποτελούν “μοχλό κίνησης” για αρκετό ακόμη χρόνο.
Ιστορικά η ανθρωπότητα έχει κινηθεί προς πιο αποτελεσματικές, βολικές και ευέλικτες μορφές ενέργειας. Αναγνωρίζοντας τα πλεονεκτήματα των σημερινών μορφών ενέργειας και την ιστορία των προηγούμενων βημάτων μπορούμε να βαδίσουμε προς νέες τεχνολογίες, αξιοποιώντας πηγές χαμηλών εκπομπών άνθρακα, όπως ο ήλιος. Άλλωστε και τα ορυκτά καύσιμα το αποτέλεσμα αποθηκευμένης ηλιακής ενέργειας είναι.
Το στοίχημα των πετρελαίων για την Ελλάδα μάλλον χάθηκε..
Υπάρχει όμως ένα νέο στοίχημα, αυτό των επενδύσεων σε καθαρότερες μορφές ενέργειας, που αυτή τη φορά μπορεί να κερδηθεί.