Υπάρχει ένας κισσός που ανυπολόγιστα χρόνια αγκαλιάζει σφιχτά ένα κομμάτι από το τείχος των Ιωαννίνων… οι μικροσκοπικές του «τρίχες» έχουν εισβάλλει σε ρωγμές του τείχους και έχουν δημιουργήσει νανοσωματίδια που μοιάζουν με κόλλα. Κάποτε τέθηκε το ερώτημα «κι αν φύγει ο κισσός»; Η απάντηση ήρθε σαν αβίαστη σκέψη. «Ο κισσός δεν γίνεται να φύγει… ο κισσός στηρίζει το τείχος, ο κισσός είναι ιστορία… » Κάπως έτσι άρχισαν να ξεπροβάλλουν κι άλλα τοπόσημα, εννέα στον αριθμό, που το καθένα έχει τη δική του μικρή ή μεγάλη ιστορία, πραγματική ή αστική μυθοπλασία. Οι ιστορίες είθισται να περνούν από γενιά σε γενιά και να ξεθωριάζει η δυναμική τους. Όχι πάντα. Ήρθε η ώρα οι ιστορίες αυτές να ακουστούν δυνατότερα, όχι μόνο στους κατοίκους των Ιωαννίνων, αλλά και σε όλους τους επισκέπτες της πόλης.
Τα δέκα τοπόσημα ενώνονται μαζί με δεκαεννέα έργα καλλιτεχνών, τα έντεκα εμπνευσμένα από την ιστορική πόλη των Ιωαννίνων και δημιουργούν ιστορίες φανταστικές, εξωπραγματικές, μεταφυσικές, ψηφιακές, ή παράξενες. Η σύγχρονη τέχνη στέκεται δίπλα στην τέχνη που γεννήθηκε από την ιστορία και τη φύση και παρουσιάζει τα Plasmata II.
Από το Πεδίον του Άρεως, όπου είχαν παρουσιαστεί πέρυσι τα Plasmata της Στέγης, του Ιδρύματος Ωνάση, φέτος επαναπροσδιορισμένα και συμπληρωμένα με νέες προσθήκες, ταξιδεύουν και εγκαθίστανται στην ιστορική πόλη των Ιωαννίνων. Εκεί, δίπλα στη λίμνη Παμβώτιδα γιόρτασαν το Σαββατοκύριακο που μας πέρασε την επίσημη είσοδο τους στην πόλη. Εκτεθειμένα, σε μια διαδρομή κατά μήκος της μεθορίου του Κάστρου και της λίμνης Παμβώτιδας, επέτρεψαν στους επισκέπτες και περαστικούς να «συνδεθούν» μαζί τους.
Είκοσι εννέα διαφορετικοί σταθμοί που προκαλούν μυστήριο, ερωτηματικά και σκέψεις. Είναι αναπόφευκτο, ακόμα και για έναν περαστικό να μη σταθεί, να μην αναλογιστεί τη σημασία των έργων. Η διαδρομή αποτελεί μια εμπειρία που προσφέρει ακαθόριστα και διαφορετικά ερεθίσματα. Κάθε φορά, κάθε βόλτα αποκαλύπτει κάτι νέο στον επισκέπτη. Του αφήνει το περιθώριο να ξεδιπλώσει μια άλλη κρυμμένη πλευρά των έργων. Αρκεί να έχει την ικανότητα να αφεθεί και να τα παρακολουθήσει. Η παραλίμνια διαδρομή δεν αφυπνίζει μόνο τους επισκέπτες, αλλά και τους κατοίκους. Τους καλεί να δουν την πόλη με μια νέα ματιά, να στρέψουν το βλέμμα σε σημεία που προσπερνούσαν αδιάφορα και να επαναπροσδιορίσουν τη σχέση με τον τόπο τους. Σε όλη αυτή την προσπάθεια θα έλεγε κανείς ότι υπάρχει μια ποιητική του παρά… παραλίμνιο, παρατήρηση ίσως και παράνοια, μια και ο διάλογος ανάμεσα στο υλικό και στο άυλο επεκτείνεται ακαθόριστα.
«Αυτά τα πλάσματα είναι καλύτερα από τα δύο προηγούμενα» τόνισε ο Πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση, κ. Αντώνης Παπαδημητρίου στη σχετική συνέντευξη τύπου, συμπληρώνοντας ότι αναπτύχθηκε μια επιτυχής σύνδεση, μια οικειοποίηση μεταξύ των έργων και του χώρου. Η διευθύντρια πολιτισμού του Ιδρύματος και καλλιτεχνική διευθύντρια της έκθεσης, κα Αφροδίτη Παναγιωτάκου, εξήγησε ότι έγιναν αναθέσεις σε νέους καλλιτέχνες που γέννησαν τα έργα τους αποκλειστικά για την πόλη των Ιωαννίνων. Οπως είπε η κα Παναγιωτάκου, αυτό «υπήρξε ρήτρα, βασική προϋπόθεση, αλλά και κίνητρο για τους δημιουργούς».
Ο διευθυντής ψηφιακής ανάπτυξης, κ. Πρόδρομος Τσιαβός, μίλησε για ένα δάσος έργων, για μια σειρά συμβάντων σε δημόσιο χώρο, μια και κάθε έργο αποτελεί ένα συμβάν. Ο ίδιος είπε ότι γίνεται μια προσπάθεια να κατανοηθεί καλύτερα ο ρόλος της τεχνολογίας. Στο πάντρεμα που γίνεται με τη φύση «παρουσιάζεται μια συμβιωτική σχέση, μια σύνδεση που έχει μέσα της την έγνοια, την προστασία, την αγάπη, το νοιάξιμο, αλλά και την σκληρότητα, δηλαδή την πέτρα».
Ο επιμελητικός σύμβουλος, κ. Γιώργος Τζιρτζιλάκης, αναφέρθηκε σε μια φράση του Παζολίνι λίγο πριν δολοφονηθεί. Ο Παζολίνι είχε πει ότι θα έδινε όλη την εταιρεία παραγωγής ρεύματος για να δει μια πυγολαμπίδα. Το αρχέγονο φως καταστρέφεται από το ηλεκτρικό φως, κι όμως συμπλήρωσε ο κ. Τζιρτζιλάκης «η έκθεση αυτή τα ανατρέπει όλα και αποτελεί μια τρικλοποδιά που μας δείχνει ότι οι πυγολαμπίδες υπάρχουν».
Η επιμελήτρια της έκθεσης, κα Δάφνη Δραγωνά μίλησε για τη σχέση μας με τον χρόνο, πως η σχέση αυτή αλλάζει και τα Plasmata II δημιουργούν την ιδανική ένωση μεταξύ φύσης και πολιτισμού.
Η πρωτοποριακή έκθεση με την πολυπολιτισμική αύρα θα διαρκέσει έως τις 9 Ιουλίου 2023. Τα Plasmata II, της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση, θα βρίσκονται στα Γιάννενα περιστοιχισμένα από συναυλίες, εργαστήρια, συζητήσεις και περιηγήσεις για θεατές κάθε ηλικίας.
Τα Plasmata II
Τα δεκαεννέα έργα
01. Universal Everything, Transfiguration
2011-2020 Βίντεο -Εγκατάσταση: Στο έργο “Transfiguration” [Μεταμόρφωση], μια διαρκώς μεταβαλλόμενη κινούμενη φιγούρα μεταμορφώνεται μπροστά στα μάτια μας, με έναν ρυθμό που συμβάλλει στη δική μας συναισθηματική ταραχή. Αυτή η προσέγγιση της φύσης είναι αρχετυπική, καθώς εστιάζει στα στοιχεία της φωτιάς, της πέτρας και του νερού. Όσο το ψηφιακό αυτό πλάσμα περπατά, τόσο περισσότερο εξελίσσεται. Η πρώτη εκδοχή του έργου παρουσιάστηκε το 2011, ενώ η νέα επεξεργασία της ταινίας έγινε το 2020, ενσωματώνοντας τεχνολογίες αιχμής όπως είναι τα λογισμικά οπτικών εφέ αλγοριθμικής κίνησης και CGI.
Η Universal Everything (UE) είναι μια συλλογικότητα καλλιτεχνών νέων μέσων, σχεδιαστών εμπειριών και δημιουργών του μέλλοντος.
Αυτό το δίκτυο περιλαμβάνει περισσότερους από 60 αρχιτέκτονες, μηχανικούς, σχεδιαστές, κινηματογραφιστές, δημιουργούς animation, μουσικούς και προγραμματιστές. Το στούντιο έχει προχωρήσει σε διάφορες συνεργασίες, μεταξύ άλλων και με την Apple για μελλοντική έρευνα και ανάπτυξη, με τη Hyundai για τη δημιουργία χώρων εμβύθισης, με τους Radiohead για τη δημιουργία γενετικών οπτικοακουστικών εφαρμογών και με το αρχιτεκτονικό γραφείο της Zaha Hadid για τη δημιουργία διαδραστικών χώρων. Η UE υπολογίζει και αντισταθμίζει το ενεργειακό αποτύπωμα των έργων της, συμμετέχοντας στο Solar-Aid. Δωρίζει επίσης ένα ποσοστό των εσόδων της στους φιλανθρωπικούς οργανισμούς GiveWell, Kiva.org και GiveDirectly. Από το 2004 καινοτομεί με την εξ αποστάσεως λειτουργία της δημιουργικής συλλογικότητας, ένα σχήμα που επιτρέπει τις διεθνείς συνεργασίες ενώ ελαχιστοποιεί τα αεροπορικά ταξίδια.
2023: Περφόρμανς, εγκατάσταση, ψηφιακό βίντεο
Το έργο “#thehead | Zéte” βασίζεται στην εν εξελίξει έρευνα του Πάνου Σκλαβενίτη για τη μεταμφίεση και το καρναβαλικό, αντλώντας υλικό από έθιμα των Ιωαννίνων, της ευρύτερης περιοχής της Ηπείρου και των Βαλκανίων. Αληθινές και κατασκευασμένες αφηγήσεις συναντιούνται και πρωταγωνιστούν σε μια συλλογική περφόρμανς όπου κυριαρχούν οι ζωομορφικές και φυτομορφικές μεταμφιέσεις, καθώς και το πολυφωνικό τραγούδι. Το έργο συνδιαλέγεται με την παράδοση, ενώ ταυτόχρονα αξιοποιεί την τεχνητή νοημοσύνη. Δημιουργεί μια αίσθηση γιορτής ενός συμπεριληπτικού κόσμου, που περικλείει στοιχεία διαφορετικών εποχών και προσεγγίσεων.
Ο Πάνος Σκλαβενίτης, γεννημένος στην Ιθάκη, είναι εικαστικός καλλιτέχνης. Στο πρόσφατο έργο του διερευνά τον κόσμο της μεταμφίεσης και του καρναβαλικού. Υπήρξε ιδρυτικό μέλος των Φωνών (2011, συντονισμός: Ελπίδα Ρίκου), της Προσωρινής Ακαδημίας Τεχνών (ΠΑΤ) (2014, επιμέλεια: Ελπίδα Καραμπά) και των Most Mechanics Are Crooks. Tο 2021 ίδρυσε την καλλιτεχνική ομάδα Sinodi Papu. Ζει και εργάζεται στην Αθήνα.
Το έργο αποτελεί ανάθεση της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση για την έκθεση “Plásmata ΙΙ: Γιάννενα”.
2023: Εγκατάσταση, ζωντανό γλυπτό, βίντεο χωρίς ήχο
Τα μανιτάρια ζουν κρυμμένα. Σε εγκαταλειμμένα ορυχεία, αποθήκες ή καταφύγια υπάρχουν οι ιδανικές συνθήκες για την καλλιέργεια αυτών των «πλασμάτων» που σχηματίζουν τα δικό τους βασίλειο. Οι μύκητες έχουν την ικανότητα να διασπούν οτιδήποτε οργανικό και να τρέφονται από την ενέργεια που είναι αποθηκευμένη στην οργανική ύλη, καθώς και να απορροφούν μεταλλικά στοιχεία από πετρώματα. Στο ζωντανό γλυπτό του Ματίας Φριτς, κρυμμένο στο καταφύγιο του παλιού κάστρου των Ιωαννίνων, διάφορες συστάδες μυκηλίων διαμορφώνουν μια ζωντανή γλυπτική εγκατάσταση που αλλάζει καθημερινά. Σε αυτό καλλιεργούνται και φιλοξενούνται έξι είδη μανιταριών: πέντε από αυτά είναι βρώσιμα, ενώ το έκτο είναι ένα εξαιρετικά ισχυρό μανιτάρι με θεραπευτικές ιδιότητες.
Ο καλλιτέχνη Matthias Fritsch ζει και εργάζεται στο Βερολίνο. Σπούδασε τέχνη νέων μέσων στο Πανεπιστήμιο Τεχνών και Design της Καρλσρούης (Hochschule für Gestaltung Karlsruhe, HfG) και κινηματογράφο, εικαστικά και καλλιτεχνική επιμέλεια στο Bard College, Center for Curatorial Studies (CCS) στην Πολιτεία της Νέας Υόρκης. Έχει κάνει διάφορες μικρού και μεγάλου μήκους ταινίες, καθώς και εγκαταστάσεις νέων μέσων. Τα τελευταία χρόνια πειραματίζεται με αστικά συστήματα παραγωγής τροφίμων και εδάφους, αναπτύσσοντας εργαλεία για πιο βιώσιμες καθημερινές πρακτικές.
04. Αφροδίτη Παναγιωτάκου, Μανώλης Μανουσάκης, ΜΑΝΑ
Σε ένα καταφύγιο του Δευτέρου Παγκοσμίου πολέμου, κρυμμένο σε έναν βράχο, η Αφροδίτη Παναγιωτάκου πήρε για πρώτη φορά τον ρόλο του καλλιτέχνη και έστησε το έργο «Μάνα», το οποίο δημιούργησε σε συνεργασία με τον Μανώλη Μανουσάκη. Μια διαδρομή με απροσδόκητες εικόνες και ήχους να εισβάλλουν μεταξύ των τειχών στις σήραγγες του εγκαταλελειμμένου καταφυγίου. Οικογενειακά ντοκουμέντα και η φωνή της Κουρματζή, της μητέρας της Αφροδίτης Παναγιωτάκου, να εξιστορεί γιατί βαφτίστηκε στην ηλικία των εννέα ετών. Για όλα έφταιγε η θεία Λέγκω… Το προσωπικό γίνεται κοινωνικό, η φύση δείχνει την ιστορία, το παρελθόν το παρόν και το μέλλον διεκδικεί την ορμή του. Μια πολυεστιακή εγκατάσταση που χρησιμοποιεί ζωντανές ψηφιακές εικόνες με παράλληλη κίνηση στο χώρο. Τελικά τα Γιάννενα είναι ροή όχι χωροταξικός προσδιορισμός.
Το έργο αποτελεί ανάθεση της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση για την έκθεση “Plásmata ΙΙ: Γιάννενα”.
Συμμετέχοντες καλλιτέχνες: Βασίλης Κουντούρης, Μαρίνος Κουτσομιχάλης, Michael Larsson, Χάρης Λεούσης, Γιάννης Λωλής, Αλεξάνδρα Νιάκα
05. Christian Mio Loclair, Helin
Το “Helin” θέτει το αμείλικτο ερώτημα του συλλογικού σώματος, του «εμείς» στη μετα-ανθρώπινη εποχή. Ακροβατώντας ανάμεσα στην υλική και την ψηφιακή υπόσταση, το έργο διαλέγεται με τον χώρο στον οποίο έχει τοποθετηθεί, την ιστορικότητα, τον συμβολισμό και την ίδια του την υλικότητα. Είναι ένα γλυπτό που έχει δημιουργηθεί από μια εφαρμογή τεχνητής νοημοσύνης, η οποία «εκπαιδεύτηκε» μέσα από τον συνδυασμό ελεύθερα προσβάσιμων ιστορικών προτομών από όλες τις εποχές και τους πολιτισμούς, με τη βοήθεια διαδικτυακών πηγών όπως το Scan the World. Αυτός ο όγκος δεδομένων αξιοποιήθηκε από μια μηχανή τεχνητής νοημοσύνης που κάνει χρήση της τεχνικής της προσαρμοσμένης βαθιάς μάθησης για την εκπαίδευσή της στην κατανόηση και αποτύπωση τρισδιάστατων σχημάτων, η οποία αναπτύχθηκε από το Studio Christian Mio Loclair.
H έκδοση του “Helin” για τα Γιάννενα αρκείται στο υλικό αποτύπωμα της αλγοριθμικής διαδικασίας, χωρίς να αποκαλύπτει τη διαδικασία παραγωγής του. Είναι η ένθεσή του στο φυσικό περιβάλλον και η τοποθέτησή του δίπλα από την προτομή του Αλέξανδρου Πάλλη, υπέρμαχου του δημοτικισμού, που θέτει εκ νέου το θέμα της συλλογικής ταυτότητας στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης.
Ο Christian Mio Loclair είναι ένας Γερμανός καλλιτέχνης που εργάζεται στη διατομή καλλιτεχνικής και επιστημονικής έρευνας. Χρησιμοποιώντας προσαρμοσμένους αλγόριθμους, δεδομένα και ψηφιακές συσκευές, o Loclair δημιουργεί γλυπτά, έργα βίντεο και εγκαταστάσεις για να συνεχίσει να απεικονίζει την αισθητική και τις συνάψεις τόσο της ανθρώπινης όσο και της ψηφιακής ταυτότητας.
Το έργο ανήκει στη συλλογή του Ιδρύματος Ωνάση.
06. Θεόκλητος Τριανταφυλλίδης / Theo Triantafyllidis, BugSim (Pheromone Spa)
2022: Ζωντανή προσομοίωση
Ένα πολύτιμο δείγμα μικροσκοπικής ζωής διατηρείται σε μια γυάλα (τεράριουμ) εντατικής φροντίδας. Πίσω από την υγρή γυάλινη επιφάνεια και μέσα σε πλούσια βλάστηση διαβιεί μια πολυάσχολη αποικία μυρμηγκιών. Εκεί, τα μυρμήγκια εργάζονται αργά και κοπιαστικά για να διαμορφώσουν την εύπλαστη μωβ λάσπη σε μια δομή την οποία να θεωρήσουν κατοικία τους. Από αυτή τη δομή αναπτύσσεται ένα ολόκληρο δάσος μικροσκοπικών ανθοφόρων φυτών. Καθώς τα κλαδιά τους εκτείνονται και ανθίζουν προς κάθε κατεύθυνση, ζητούν να επικονιαστούν από πολύβουες ρέπλικες μελισσών. Ένα σαλιγκάρι και ένα σκαθάρι συνεισφέρουν στο έργο, ενώ ένα αλογάκι της Παναγίας και μια αράχνη συμπληρώνουν το οικοσύστημα της μικροπανίδας, αναζητώντας κι αυτά έναν μεζέ. Αυτό το κλειστό οικοσύστημα στη γυάλα, που είναι σχεδόν αυτοσυντηρούμενο, έχει σχεδιαστεί έτσι ώστε να προσομοιώνει όλους τους απαραίτητους φυσικούς κύκλους για την εύθραυστη κοινότητα των οργανισμών. Η ροή θρεπτικών συστατικών, ορμονών, υγρασίας και θερμοκρασίας ρυθμίζεται συνεχώς υπό τον ήχο των πολύβουων εντόμων. Ένα πείραμα ανθεκτικότητας και εντροπίας το οποίο παρακολουθείται προσεκτικά από μια μυστηριώδη φιγούρα, που συλλογίζεται το παράδοξο της περιβαλλοντικής αποκατάστασης.
Αρχική ανάθεση από το M. Museum (Αλμίρε, Ολλανδία).
Θεόκλητος Τριανταφυλλίδης & Λαμπριλένα Κωνσταντέλου.
Pheromone Spa (Θέλω να φιλήσω κάθε ζουζούνι, αλλά είναι τόσο μικρά και τα χείλη μου είναι τόσο δυνατά).
2023:Οσφρητική εγκατάσταση
Μια υπαίθρια οσφρητική εγκατάσταση με μεγάλα γλυπτά, τα οποία συνιστούν αναφορές στις περίτεχνες δομές που χτίστηκαν από αποικίες μυρμηγκιών στο έργο “BugSim”. Το κοινό βυθίζεται σε ένα πλούσιο τοπίο αρωμάτων, το οποίο παράγεται από έναν συνδυασμό χειροποίητων και συνθετικών αιθέριων ελαίων και ανθρώπινων φερομόνων. Τα γλυπτά-διαχυτές απελευθερώνουν εκρήξεις αρωμάτων σε μια λεπτή πάχνη που φέρνει μια αίσθηση δροσιάς.
Ανάθεση και παραγωγή του Onassis Culture.
07. Matthew Niederhauser, Marc Da Costa, Parallels
2023: Ζωντανή βίντεο εγκατάσταση
Το έργο “Parallels” [Παράλληλοι] είναι μια τοποειδική διαδραστική εγκατάσταση μηχανικής μάθησης, η οποία μετατρέπει μια μεγάλη επιτοιχία LED οθόνη σε πύλη, επιτρέποντας στους επισκέπτες να γνωρίσουν τον κόσμο, αλλά και τον εαυτό τους μέσα από το πρίσμα ενός νευρωνικού δικτύου. Το έργο προσφέρει μια ενστικτώδη και αδιαμεσολάβητη εμπειρία του τρόπου με τον οποίο η μηχανική όραση διακρίνει το περιβάλλον μέσω της ζωντανής ψηφιακής αποκωδικοποίησης ενός μεταβαλλόμενου τοπίου, ενώ συγχρόνως το ονειρεύεται και το αναπλάθει σε διαρκή συνομιλία με όσους και όσες το συναντούν. Το έργο επιδιώκει να αναπλαισιώσει τις αναδυόμενες τεχνολογίες μηχανικής όρασης εντός του φυσικού τοπίου των Ιωαννίνων, που κατοικείται εδώ και 20.000 και πλέον χρόνια, θέτοντας το ερώτημα του πώς μπορούν να τοποθετηθούν οι νέες μορφές τεχνητής γνώσης εντός των μακραίωνων ανθρώπινων πρακτικών αισθητηριακής πρόσληψης.Το έργο έχει αναπτυχθεί στο πλαίσιο του ONX Studio, του επιταχυντή του Ιδρύματος Ωνάση στη Νέα Υόρκη, και αποτελεί ανάθεση της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση για την έκθεση “Plásmata ΙΙ: Γιάννενα”.
08. Μαρία Λουίζου / Maria Louizou, Six Breaths per Minute
2021 και 2023: Εγκατάσταση από κεραμικά γλυπτά, περφόρμανς
Το σώμα είναι πάντα ένας ασφαλής χώρος; Πώς δημιουργούμε έναν χώρο στον οποίο να νιώθουμε ασφάλεια για να εκφραστούμε; Πώς μια ανάσα δημιουργεί το μέσο επικοινωνίας; Στο “Six Breaths per Minute” [Έξι ανάσες το λεπτό], κεραμικά γλυπτά εμπνευσμένα από την παράδοση λειτουργούν ως πήλινες ηχητικές στολές (εξωσκελετοί) που υποδέχονται τα σώματα διαφορετικών ερμηνευτών/ερμηνευτριών ή επισκεπτών/επισκεπτριών. Τα σώματα γίνονται ένα με αυτά τα μεγάλα γεωμετρικά και οργανικά σχήματα. Μεταμορφώνουν την εικόνα του σώματος και δημιουργούν χώρο για φωνές που αγωνίζονται να ενωθούν με άλλες και να ακουστούν καθαρά, ενάντια σε κάθε μορφή βίας. Το έργο ενεργοποιείται από τις επιτελεστικές δράσεις (περφόρμανς) ερμηνευτριών, που «κατοικούν» προσωρινά στα κεραμικά γλυπτά, αξιοποιώντας τα ως μουσικά κελύφη. Με αναφορές στην ηπειρώτικη πολυφωνία –μέσα από τις ονομασίες των πέντε κεραμικών (Παρτής, Κλώστης, Ισοκράτης, Προλογιστής, Ρίχτης)– αλλά και στην τέχνη της κεραμικής, το έργο ανατρέχει συγχρόνως στον πολιτισμικό πλούτο και το ιστορικό παρελθόν των πόλεων της Ηπείρου.
Σε παρουσίαση του Ιδρύματος Ωνάση και του ONX Studio για την έκθεση “Plásmata II: Γιάννενα”
09. WordMord, Glωssic Isnaf
2023: Ηχητική, γλυπτική και επιτελεστική εγκατάσταση
Η λέξη «ισνάφ» σημαίνει σινάφι, συντεχνία στο γιαννιώτικο ιδίωμα. Το έργο “Glωssic Isnaf”, μέσα από τη μελέτη τοπικών μύθων, παραμυθιών, τραγουδιών, προφορικών αφηγήσεων, λογοτεχνικών έργων και ιστορικών γεγονότων, ανιχνεύει τα έμφυλα στοιχεία της γλώσσας στην περιοχή των Ιωαννίνων, καθώς και τη σχέση ανθρώπινων και μη ανθρώπινων όντων. Οι γλωσσικές προσμείξεις του γιαννιώτικου ιδιώματος προσεγγίζονται ως παράδειγμα διεύρυνσης των ορίων της κυρίαρχης κοινής νεοελληνικής γλώσσας.
Με τη χρήση καλλιτεχνικών και queer φεμινιστικών εργαλείων, η ομάδα γράφει μια νέα υβριδική αφήγηση, στην οποία ένα μη δυαδικό φανταστικό πλάσμα με το όνομα Ισνάφ γεννιέται στον βυθό της λίμνης Παμβώτιδας. Το πλάσμα αυτό μιλά μια υβριδική γλώσσα, η οποία έχει απορροφήσει όλες τις υδαρές, ελόβιες και στέρεες υλικότητες που συμβιώνουν στη λίμνη και, μαζί με αυτές, τη μνήμη ιστοριών, αφηγήσεων, φωνών, ήχων και οσμών των νερών της (ως «λιμνήμη»). Οι υβριδικές φωνές δημιουργήθηκαν με τη χρήση αλγοριθμικών διαδικασιών επεξεργασίας ήχου, μέσα από τη σύνθεση επιτόπιων ηχογραφήσεων με τις φωνές των μελών της ομάδας. Απομεινάρια επεξεργασμένων δερμάτων, από τα ταμπάκικα που λειτουργούσαν στην πόλη έως το 1970, αξιοποιήθηκαν ως γλυπτικά στοιχεία για την εγκατάσταση, με αναφορές στη βία, αλλά και στη φροντίδα και την ποιητικότητα.
Το έργο αποτελεί ανάθεση της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση για την έκθεση “Plásmata ΙΙ: Γιάννενα”.
Μέσο: Ηχητική, γλυπτική και επιτελεστική εγκατάσταση
Συντελεστές
Σχεδιασμός έργου και έρευνα: WordMord_Glωssic isnaf tentacle (Franck-Lee Alli-Tis aka V Stylianidou, Oýto Ȧrognos aka Στυλιανός Μπενέτος, Χριστίνα Καραγιάννη)
Επιτόπια έρευνα και αφήγηση: Franck-Lee Alli-Tis, Oýto Ȧrognos
Σχεδιασμός επιτελεστικού ενδύματος και επιτελεστικής διαδρομής: WordMord_Glωssic isnaf tentacle
Σύμβουλος σχεδιασμού επιτελεστικού ενδύματος: Κάλλια Κεφαλά
Σύμβουλος σχεδιασμού έργου: Βάλια Παπαστάμου
Περφόρμερ: Φωτεινή Σταματελοπούλου, Νεφέλη Μυρτίδη, Oýto Ȧrognos, Franck-Lee Alli-Tis
Σχεδιασμός ήχου και βίντεο: Franck-Lee Alli-Tis aka V Stylianidou
Φωνητικά: Komminuteras Τentacle (Franck-Lee Alli-Tis, Oýto Ȧrognos, Χριστίνα Καραγιάννη)
ΑΙ σχεδιασμός ήχου / Μετατροπή σε 5.1. surround sound: Ιωάννης Νιόζας
Ηχογράφηση πεδίου στην περιοχή του Παραλίμνιου Ιωαννίνων: Δημήτρης Καραγεώργος
Ανεύρεση δερμάτων: Κωνσταντίνος Ζήσος και Ξενοφώντας Μπάζας
Καθαρισμός των δερμάτων / Κατασκευή επιτελεστικού ενδύματος: Κωνσταντίνος Ζήσος
Διάτρηση δερμάτων: Ευάγγελος Μανούσης (Lasercutter Greece, Ιωάννινα)
Το WordMord είναι μια διαθεματική καλλιτεχνική ερευνητική διαδικασία, με στόχο τη διερεύνηση των πολύπλοκων τρόπων με τους οποίους η γλώσσα και η τεχνολογία συνυφαίνονται με το τραύμα και τη βία, αλλά και με το σώμα, την απόλαυση και τη σεξουαλικότητα.
10. Στεφανία Στρούζα / Stefania Strouza, Pamvotis
2023: Γλυπτική εγκατάσταση
Το αρχαίο όνομα της λίμνης των Ιωαννίνων (Παμβῶτις) σημαίνει «αυτή που τρέφει τους πάντες» και συνιστά προϋπόθεση της ζωής για το λιμναίο οικοσύστημά της. Το έργο της Στεφανίας Στρούζα πραγματεύεται τις χημικές μεταβολές που υφίσταται η λίμνη ως αποτέλεσμα της ανθρώπινης δραστηριότητας στην περιοχή. Ένα από τα κυριότερα, ο ευτροφισμός (δηλαδή η υπερανάπτυξη της χλωρίδας), έχει ως αποτέλεσμα την έλλειψη οξυγόνου στη λίμνη, με συνέπεια την ασφυξία κάποιων ζωικών οργανισμών, ένα φαινόμενο που δίνει στα νερά της έναν πράσινο χρωματισμό που μοιάζει τεχνητός. Η γλυπτική εγκατάσταση της Στρούζα αναφέρεται στον βυθό της λίμνης και μεταβάλλεται χρωματικά με τον ερχομό της νύχτας, υπογραμμίζοντας τις μεταμορφώσεις του νερού, τη μεταβλητότητα του τοπίου και την ελπίδα για την αποτροπή αυτής της περιβαλλοντικής υποβάθμισης. Ταυτόχρονα, με τη σφυρήλατη τεχνική που έχει αξιοποιηθεί, γίνεται αναφορά στην παραδοσιακή γιαννιώτικη αργυροτεχνία, ενώ με τη χρήση των μετάλλων και των φωσφοριζόντων υλικών επιχειρείται μια αναφορά στη σχέση φύσης και κατασκευής, ρηγμάτων και δεσμών.
Το έργο αποτελεί ανάθεση της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση για την έκθεση “Plásmata ΙΙ: Γιάννενα”.
11. Entangled Others, Encounters with Aquatic Chimeras
Πού βρίσκονται τα όρια μεταξύ των πλασμάτων; Τι είναι αυτό που διαφοροποιεί μια μέδουσα από ένα έντομο; Ανεξάρτητα από την αφετηρία της προσέγγισής μας, ο τρόπος που ταξινομούμε τον σύγχρονο κόσμο μας ξεκινάει, ως επί το πλείστον, από την οπτική παρατήρηση. Πριν κατορθώσουμε να χρησιμοποιήσουμε τη γενετική ή να εφαρμόσουμε μεθόδους συστηματικής μελέτης, οι ομαδοποιήσεις μας γίνονταν συνήθως με βάση την αδρή οπτική εμφάνιση. Ωστόσο, ακόμα και στις εποχές εκείνες που βασίζαμε την κοσμοθεωρία μας μόνο στις στοιχειώδεις παρατηρήσεις μας, λέγαμε ιστορίες για χίμαιρες – για φανταστικά πλάσματα υβριδικής προέλευσης. Σήμερα, αυτού του είδους οι χίμαιρες έχουν αφεθεί στον κόσμο της επιστημονικής φαντασίας. Όταν όμως βουτάμε στην υδρόβια βιοποικιλότητα με τη βαθιά μάθηση, μας δίνεται η δυνατότητα να εξερευνούμε και να φανταζόμαστε νέες κοσμοθεωρίες. Να δημιουργούμε νέες αναπαραστάσεις ιστοριών για χίμαιρες. Να προκαλούμε, μέσα από τεχνολογίες μηχανικής μάθησης, αναπάντεχες συναντήσεις με φανταστικούς οργανισμούς ανοίκεια οικείους, παράξενους, μαγικούς.
12. John Gerrard, Flare (Oceania)
2022:Βίντεο εγκατάσταση
Μια σημαία από φλόγες υψώνεται σε μια προσομοίωση θαλάσσιου τοπίου σε πραγματικό χρόνο, βασισμένη σε φωτογραφίες που τραβήχτηκαν από τον Uili Lousi στον τόπο των προγόνων του, το νησιωτικό αρχιπέλαγος Τόνγκα στον Ειρηνικό ωκεανό. Το έργο “Flare (Oceania)” είναι ταυτόχρονα μια «σημαία κινδύνου» για την κλιματική αλλαγή και μια έκκληση για δράση στην κατεύθυνση μείωσης των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, όπως προβλέπει η Συμφωνία του Παρισιού για την Κλιματική Αλλαγή. Ο John Gerrard εφιστά την προσοχή στο γεγονός ότι πάνω από το 90% της θερμότητας που εκπέμπουν οι βιομηχανικές κοινωνίες σήμερα, και ιδιαίτερα στον Παγκόσμιο Βορρά, απορροφάται από τους ωκεανούς. Με την κλιματική αλλαγή, οι θερμοκρασίες του νερού αυξάνονται, απειλώντας τόσο τη θαλάσσια ζωή όσο και τον βιοπορισμό των πληθυσμών που ζουν δίπλα στη θάλασσα. Έτσι, προκαλούνται αλλαγές στα κλιματικά μοτίβα όλου του κόσμου, όπως είναι η αύξηση των τυφώνων και άλλων ακραίων καιρικών φαινομένων, αλλά και η άνοδος της στάθμης της θάλασσας που απειλεί τα νησιά και τις χώρες με χαμηλό υψόμετρο, όπως η Τόνγκα.
Ο Γκέραρντ χρησιμοποίησε τεχνολογία αιχμής για τον σχεδιασμό παιχνιδιών, ώστε να δημιουργήσει ένα εικονικό πορτρέτο – μια προσομοίωση σε πραγματικό χρόνο του ωκεανού γύρω από το νησί του Ειρηνικού που απειλείται. Η αντανάκλαση της έκρηξης αερίου στην επιφάνεια του νερού δημιουργεί ένα ενστικτώδες σύμβολο του θερμαινόμενου ωκεανού, ενώ παράλληλα δείχνει στον κόσμο τη σκληρή πραγματικότητα της κλιματικής αλλαγής για τις περιοχές χαμηλού υψομέτρου πάνω από τη θάλασσα.
Η Τόνγκα γίνεται σύμβολο για όλη την ανθρωπότητα, υπενθυμίζοντας σε όλους μας ότι η κλιματική αλλαγή δεν έχει σύνορα και η ανθρωπότητα μοιράζεται μια κοινή μοίρα. Πρέπει να αναλάβουμε δράση.
13. Κατερίνα Κομιανού, Μέδουσα
2023: Γλυπτική εγκατάσταση
Η «Μέδουσα» είναι ένα γλυπτό από μπρούτζινο σώμα και λαστιχένιες «πλεξούδες», το οποίο αναφέρεται στον γνωστό μύθο της Μέδουσας, αλλά και στη γυναικοκτονία της κυρα-Φροσύνης και 17 ακόμη γυναικών στη λίμνη Παμβώτιδα από τον Αλή Πασά. Σχεδιασμένο έτσι ώστε να είναι σε επαφή με το νερό, το γλυπτό παίρνει σχήμα από την κίνηση των «πλεξούδων-πλοκαμιών» και χρώμα από τα φύκια. Ένα βίντεο-αφήγημα προβάλλεται στην οθόνη της εγκατάστασης, με εικόνες που μιλούν για την ευαλωτότητα και τη φρίκη, τη μνήμη και τη λήθη, αλλά και το πέρασμα του χρόνου.
Το έργο αποτελεί ανάθεση της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση για την έκθεση “Plásmata ΙΙ: Γιάννενα”.
14. Alexandra Daisy Ginsberg, The Substitute
Στις 20 Μαρτίου 2018 ανακοινώθηκε σε πρωτοσέλιδα και τίτλους ειδήσεων ο θάνατος του Sudan, του τελευταίου αρσενικού λευκού ρινόκερου του Βορρά (Ceratotherium simum cottoni). Θρηνήσαμε για λίγο ένα υποείδος που χάθηκε εξαιτίας της ανθρώπινης λαχτάρας για τις υποτιθέμενες ευεργετικές ιδιότητες που φανταζόμασταν ότι έχει το κέρατό του και αισθανθήκαμε επίσης ανακούφιση, θεωρώντας ότι θα μπορούσαμε να το επαναφέρουμε στη ζωή μέσω της βιοτεχνολογίας, κυοφορώντας το βέβαια από κάποιο άλλο υποείδος. Πώς θα προστάτευαν όμως οι άνθρωποι έναν νεκραναστημένο ρινόκερο, όταν είχαν ήδη αποδεκατίσει ένα ολόκληρο είδος; Και πόσο πραγματικός θα ήταν αυτός ο νέος ρινόκερος;
Το “The Substitute” [Το υποκατάστατο] διερευνά ένα παράδοξο: την εμμονή μας να δημιουργούμε νέες μορφές ζωής, τη στιγμή που αδιαφορούμε για τις υπάρχουσες. Ένας λευκός ρινόκερος του Βορρά επαναφέρεται ψηφιακά στη ζωή, αντλώντας έμπνευση από τις εξελίξεις στην ανθρώπινη δημιουργία της τεχνητής νοημοσύνης. Βάσει έρευνας του εργαστηρίου τεχνητής νοημοσύνης της DeepMind, ο ρινόκερος λειτουργεί ως ένας τεχνητός φορέας, μια αυτόνομη οντότητα που μαθαίνει από το περιβάλλον της. Μια προβολή φυσικού μεγέθους, πλάτους 5 μέτρων, δείχνει τον τεχνητό ρινόκερο να περιφέρεται σ’ έναν εικονικό κόσμο και να γίνεται όλο και πιο «πραγματικός» όσο περισσότερο κατανοεί τα όρια του χώρου. Οι συμπεριφορές και οι ήχοι του ρινόκερου αποτελούν προσαρμογή σπάνιου οπτικού υλικού που αντλήθηκε από την έρευνα της τελευταίας αγέλης και είναι μια προσφορά του dr. Richard Policht. Είναι άραγε αυτός ο ρινόκερος, που ήρθε στη ζωή αποκομμένος από το φυσικό του περιβάλλον, ένα βελτιωμένο υποκατάστατο του πραγματικού;
Το έργο ανήκει στη συλλογή του Ιδρύματος Ωνάση.
15. Μαλβίνα Παναγιωτίδη, A Darkness Gathers Though It Does Not Fall
2023: Γλυπτική εγκατάσταση
Η εγκατάσταση βασίζεται στη μελέτη των πρακτικών μαντείας, μαγείας και διαφορετικών επωδών (ξόρκια) στις τοπικές παραδόσεις των Ιωαννίνων και της ευρύτερης περιοχής της Ηπείρου. Στο έργο της Παναγιωτίδη, ένα αλληγορικό γλυπτικό σύστημα από υβριδικά πλάσματα φωτίζει διαφορετικές πτυχές των σημείων συνάντησης του αποκρυφισμού, της πολιτισμικής ιστορίας και της οικολογίας. Τα πλάσματα αυτά, τα οποία φέρουν στοιχεία ανθρώπινων και ζωικών μερών, αλλά και θραύσματα επωδών, δημιουργούνται ως τμήμα του βιοτοπίου και λειτουργούν σαν χρονομηχανές, δημιουργώντας ερωτήματα για πιθανές μορφές συμβίωσης. Τα ξόρκια ανασυντίθενται και μεταγράφονται σε παρτιτούρα, που έχει χαρακτήρα αποτρόπαιο και μελαγχολικό, ενεργοποιώντας ταυτόχρονα ερωτήματα για την αλληλεπίδρασή μας με τη φύση.
Συντελεστές: Πάνος Αλεξιάδης: Ηχητική ανάλυση, μεταγραφή και απεικόνιση. Το έργο αποτελεί ανάθεση της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση για την έκθεση “Plásmata ΙΙ: Γιάννενα”.
16. Μαρία Βαρελά, /ˈfilo/
2023: Επιτοίχια γλυπτική εγκατάσταση
Η συρματερή τεχνική ή «φιλιγκράνα» (filigree) αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα της γιαννιώτικης αργυροτεχνίας. Αντίστοιχα, το «πιρπιρί», το βαρύτιμο αμάνικο γυναικείο πανωφόρι των Ιωαννίνων, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα της λεγόμενης «τερζήδικης» κεντητικής. Η ηπειρώτικη έκφραση, «ένα πιρπιρί τρεις γενιές», περιγράφει το πέρασμα αυτού του ενδύματος από μητέρα σε κόρη, επομένως και τη σύνδεση διαφορετικών γενεών. H εγκατάσταση της Βαρελά εξετάζει τη σχέση της γιαννιώτικης συρματερής αργυροχοΐας με αυτήν του κεντητού διακόσμου του πιρπιρί και επικεντρώνεται στο κοινό χαρακτηριστικό τους: τη μονοκονδυλιά του σχεδίου, αλλά και την αλληλεξάρτησή τους, η οποία οδήγησε στην προοδευτική και παράλληλη εξαφάνισή τους. Ο τίτλος του έργου αντλεί από την ιταλική λέξη /ˈfilo/, τη ρίζα της λέξης φιλιγκράνα, η οποία αναφέρεται στο υλικό της διακόσμησης – δηλαδή στο νήμα ή το σύρμα. Το σχέδιο που απεικονίζεται στο έργο της Βαρελά προκύπτει από την εκπαίδευση ενός αλγορίθμου μηχανικής μάθησης και τον συνδυασμό των δύο τεχνικών, ενώ διερευνά το κατά πόσο η τεχνολογία μπορεί να είναι παρούσα και να υποστηρίξει τη συνέχιση μιας παραδοσιακής τεχνικής και τέχνης.
Ευχαριστίες: Μαρίνα Βρέλλη-Ζάχου, Μουσείο Μπενάκη, Λύκειον των Ελληνίδων Αθήνας, Λύκειο των Ελληνίδων Ιωαννίνων, Ίδρυμα Ιωσήφ και Εσθήρ Γκανή, Εταιρεία Ηπειρωτικών Μελετών (Ε.Η.Μ.)
Το έργο αποτελεί ανάθεση της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση για την έκθεση “Plásmata ΙΙ: Γιάννενα”.
2023: Ηχητική εγκατάσταση
Το μοιρολόι, ο πολυφωνικός θρύλος της Ηπείρου, είναι μια ανατρεπτική πράξη: ένα πλουραλιστικό και συλλογικό εργαλείο που προσπαθεί να φανταστεί μια αισθητική αντίθετη στους ευρωκεντρικούς τρόπους ζωής, όπου η φωνή λειτουργεί τις περισσότερες φορές ως δείκτης της εσωτερικότητας και της ατομικότητας. Αυτή η τοποειδική ηχητική εγκατάσταση δημιουργεί μια χορωδία από πολλές φωνές, από ανθρώπινους και μη ανθρώπινους θρήνους, η οποία ερμηνεύει ένα έργο γενετικής τεχνητής νοημοσύνης (generative Artificial Intelligence). Αντλώντας από τα ηπειρώτικα μοιρολόγια της περιοχής του Πωγωνίου και αξιοποιώντας τις σύγχρονες τεχνολογίες μηχανικής μάθησης και φωνητικής σύνθεσης, η νότια πύλη του Κάστρου των Ιωαννίνων μετατρέπεται σε έναν χώρο όπου αποκτούν φωνή το παρελθόν και το μέλλον, οι λύπες και οι χαρές.
Οι Maenads ενδυναμώνουν τις φωνές που βρίσκονται αποκλεισμένες τόσο από το αρχείο της ανθρώπινης πολιτικής οικονομίας όσο και από τα συστήματα δεδομένων φωνής και φωνητικής επικοινωνίας.
Το έργο αποτελεί ανάθεση της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση για την έκθεση “Plásmata ΙΙ: Γιάννενα”.
18. Νικομάχη Καρακωστάνογλου, Ρους
2023: Προβολή
Το βίντεο έργο με τίτλο «Ρους» περιγράφει την αδιάκοπη ροή της ύλης. Μια λεπτόρρευστη χρυσή μάζα δεσπόζει στην προβολή. Aργοσβήνει θολά κι έπειτα λάμπει εκτυφλωτικά σε επαναλαμβανόμενες στιγμές. Με τον ίδιο τρόπο και στη ροή της ανθρώπινης ύπαρξης διαγράφονται τμήματα από διαφορετικά γεγονότα και εμπειρίες, συναισθήματα και συγκινήσεις προσανατολισμένα ευθύγραμμα ως σειρές αλλεπάλληλων και διαδοχικών φάσεων. Το συγκεκριμένο έργο διηγείται όχι μόνο την αέναη κίνηση της ίδιας της ύλης ως ένα συνεχιζόμενο και μεταβατικό στοιχείο, αλλά και την κορύφωση μιας πορείας που δεν παύει ποτέ να ρέει προς τη μεταμόρφωση ή τον μετασχηματισμό. Ο «Ρους» στην ψηφιακή του μορφή είναι μια συνέχεια ενός φυσικού έργου της Kαρακωστάνογλου, το οποίο χυτεύτηκε από μπρούτζο στο φυσικό του ανάπτυγμα, συνολικού μήκους 18 μέτρων, και το οποίο δεν θα δούμε ποτέ στην υλική του μορφή. Αφού δημιουργήθηκε, το γλυπτό τοποθετήθηκε σε σκαλωσιά και σε τοίχο-προσομοίωση του τείχους των Ιωαννίνων: βιντεοσκοπήθηκε κατά τις νυχτερινές ώρες, ενώ το υλικό από αυτή την καταγραφή αποτέλεσε την καινούρια «πρώτη ύλη» της αφήγησης του νέου ψηφιακού έργου.
Το έργο αποτελεί ανάθεση της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση για την έκθεση “Plásmata ΙΙ: Γιάννενα”.
19. slow immediate, Wandering Mind
The Wandering Mind: You start to wonder whether it’s a dream
Το “Wandering Mind” είναι ένα σύστημα τεχνητής νοημοσύνης, που σχετίζεται με τα στάδια των ονείρων και παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο πλαίσιο της έκθεσης “You and AI: Through the Algorithmic Lens” στο Πεδίο του Άρεως στην Αθήνα, τον Ιούνιο του 2021.
Αναπαράγοντας και ανασυνθέτοντας μικροσκοπικά θραύσματα ήχου από χιλιάδες ηχογραφήσεις πεδίου από όλο τον πλανήτη, τα οποία αντλεί από το διαδίκτυο, το σύστημα δημιουργεί ένα ονειρικό, δαιδαλώδες ταξίδι για κοιμώμενους ακροατές. Στην έκδοση του συστήματος για τα Γιάννενα, μπαίνουμε στο Παραλίμνιο και ονειρευόμαστε με φόντο τη λίμνη και τα βουνά των Ιωαννίνων, ενώ ταξιδεύουμε και χανόμαστε στην ομίχλη των σκέψεών μας. Το Παραλίμνιο γίνεται η φυσική υλοποίηση του μεθόριου χώρου ανάμεσα στον ύπνο και τον ξύπνο, το όνειρο και την πραγματικότητα. Μέσα από ένα καθημερινό «ηχητικό λουτρό», συγκαλούμε σε κάθε ηλιοβασίλεμα μια δράση συλλογικού ύπνου, αποτίνουμε φόρο τιμής σε ανθρώπινους οικοτόπους κοινωνικής απόστασης και ασφαλούς συγκέντρωσης, στα πρόχειρα και ισχνά καταφύγια, στη μαζική εξέγερση και στον καθαρό αέρα.
Το έργο ανήκει στη συλλογή του Ιδρύματος Ωνάση.
Ένα δάκρυ για την Κυρά Φροσύνη. Κανένα μόνο.
Χρήστος Λάμπρου- 1996
Το μαρμάρινο γλυπτό του Χρήστου Λάμπρου δημιουργήθηκε για τους Γιαννιώτες που κρέμασαν οι Ναζί κατά την Κατοχή στα πλατάνια και για τους φίλους που «έφυγαν». Σχεδόν 30 χρόνια μετά, μέσα από μια οικειοποίηση με stencil, στο αρχικό του νόημα προστίθεται μια φωνή κατά της πατριαρχίας. Κανένα μόνο.
Τι κρύβεται πίσω από ένα τείχος;
Τι μας λέει η μικροϊστορία των Ιωαννίνων για το παλίμψηστο που κρύβεται στα έγκατα της πόλης; Το τείχος, ελληνιστικό, βυζαντινό, οθωμανικό, με τις συνεχείς προσθήκες και τους μετασχηματισμούς, είναι μια μεταφορά για την πόλη των Ιωαννίνων. Φτιαγμένο από την ύλη και τους μύθους της πόλης, κρύβει ιστορίες που καθορίζουν την ταυτότητά της: την ημέρα των Θεοφανίων του 1402, η πεντάχρονη Μανταλένα παρακολουθούσε τη λιτανεία του Σταυρού που ερχόταν από τη λίμνη και έμπαινε στο κάστρο. Το μπαλκόνι υποχώρησε και η Μανταλένα έγινε μέρος των θρύλων της πόλης, όπως και το τείχος πίσω από το οποίο συνέβησαν όλα αυτά.
Σημείο απουσίας
Τρία σημεία υποδηλώνουν τρεις απουσίες, που παραμένουν πανταχού παρούσες στην πόλη και το φαντασιακό της: 1. Ο Διονύσιος ο Φιλόσοφος (προτομή από τους Γιώργο Μήτση, Άλμπερτ Κάσι) βρήκε τραγικό τέλος αφού ηγήθηκε μιας επανάστασης που δεν πέτυχε. 2. Η αναθηματική στήλη του 1930 θυμίζει όσους έχασαν τη ζωή τους στο φρούριο των Ιωαννίνων χωρίς να προλάβουν την απελευθέρωση της πόλης. 3. Η καυτηριασμένη ρίζα ενός πλατάνου, που δεν υπάρχει πια, παραμένει μάρτυρας της επιχωμάτωσης της λίμνης στα «ριζά» του κάστρου, της σύγχρονης φύτευσης των πλατάνων, της μόλυνσης και της απώλειάς τους.
Πουλί στη λίμνη
Το γλυπτό του Χρήστου Ρηγανά στην όχθη της Παμβώτιδας αποτυπώνει με έμφαση τη φόρμα ενός πουλιού τη στιγμή της επαφής του με το νερό. Η τρύπα που διαπερνά τον όγκο του γλυπτού δημιουργεί κίνηση και ενώνει ό,τι διαχωρίζεται, από τη λίμνη προς το Παραλίμνιο και πίσω. Στην αλγοριθμική εποχή του 21ου αιώνα, το γλυπτό γίνεται ένας απρόσμενος μηχανισμός του βλέμματος, μια μηχανή παρατήρησης που μας καλεί να πάρουμε μια ανάσα από το άλγος των δεδομένων που μας περιβάλλουν. Να προσέξουμε την αφή και τον χρόνο της ύλης, να δούμε και να αφήσουμε να μας δουν. Στον σημερινό κόσμο που κατακλύζεται από πληροφορίες, η παρατήρηση και η προσοχή είναι από τους πιο σπάνιους πόρους.
Hedera Helix
Το φυτικό είδος Hedera helix, με την κοινή ονομασία κισσός, ανήκει στη οικογένεια Araliaceae και αποτελεί το μόνο αυτοφυές είδος της οικογένειας στην Ελλάδα. Ο κισσός σκαρφαλώνει σε σχετικά λείες, κατακόρυφες επιφάνειες, όπως αυτή του τείχους, μέσω μιας πολύπλοκης μεθόδου προσάρτησης. Καθώς οι ρίζες έρχονται σε επαφή με την επιφάνεια, επεκτείνουν τις μικροσκοπικές τους τρίχες σε όποιες μικρές ρωγμές είναι διαθέσιμες. Μετά από κάποιο διάστημα ο κισσός γίνεται ένα με την επιφάνεια στην οποία προσκολλάται. Η αφαίρεσή του θα αποβεί μοιραία τόσο για το τείχος όσο και για τον ξενιστή του.
R03. χωρίς τίτλο / Δύο
Οι Γιώργος Χουλιαράς και Αθανάσιος Τζαμαλής δημιουργούν ένα γλυπτό συμπαγές και ταυτόχρονα διαπερατό, προκειμένου να μιλήσουν για τη μητέρα και τη μνήμη της, τα βουνά που περιβάλλουν την Παμβώτιδα και τη μυστηριακή διήθηση του φωτός μέσα από τις φυλλωσιές των πλατανιών. Αν καθίσουμε αντικριστά και κοιταχτούμε μέσα από το άνοιγμα της πέτρας, χωρίς την παραμυθία της τεχνολογίας- μάνας, τι είναι αυτό που θα δούμε;
Αλέξανδρος Πάλλης
Ο Αλέξανδρος Πάλλης, υπέρμαχος της δημοτικής γλώσσας, εκτύπωσε στην Αλεξάνδρεια τη μετάφραση των Ευαγγελίων με έξοδα της βασίλισσας Όλγας. Η αναδημοσίευσή τους και η αντίδραση των γλωσσαμυντόρων, των υπέρμαχων της καθαρεύουσας, οδήγησε στα βίαια επεισόδια των «Ευαγγελικών». Αν και πέθανε στο Λίβερπουλ, τα οστά του Πάλλη φαίνεται να έχουν μεταφερθεί στο νησί των Ιωαννίνων. Η προτομή του τοποθετήθηκε στη θέση αυτή το 1935. Δίπλα από το “Helin,” ένα γλυπτό αλγοριθμικά δημιουργημένο από χιλιάδες 3D μοντέλα προτομών, θέτει το ερώτημα της ικανότητας της τεχνητής νοημοσύνης να επιτείνει ή να εξαφανίζει όχι μόνο τις προκαταλήψεις, αλλά και τις πεποιθήσεις μας.
Μια σκάλα για τον Παράδεισο
Πού οδηγεί μια σκάλα, όταν δεν υπάρχει πια; Η προνεωτερική τεχνολογία του τείχους είναι ο μεθόριος σκελετός ανάμεσα στη λίμνη και στην πόλη. Το τείχος δεν λειτουργεί ως διαχωριστικό, αλλά ως ενωτικό στοιχείο. Η σκάλα αυτή είναι μια από τις πολλές που συνέδεαν τον «επάνω κόσμο» του Κάστρου με τον «κάτω κόσμο» της λίμνης. Η αχρησία της από τον άνθρωπο και τις μηχανές του δεν την καθιστά λιγότερο λειτουργική. Αδιάψευστοι μάρτυρες, η αυθόρμητη φυτική βλάστηση που την αγκαλιάζει, την περιβάλλει και συμβιώνει μαζί της, τα έντομα που τη σκάβουν και τη διαπερνούν, τα πουλιά που ανεβαίνουν χωρίς να τη χρησιμοποιούν.
Πλάτανος
Ο γιγαντιαίος πλάτανος μοιάζει σαν να ήταν από πάντα στο συγκεκριμένο σημείο. Η παρουσία του όμως είναι αποτέλεσμα ανθρώπινης παρέμβασης. Τα πλατάνια ήρθαν στις παρυφές του κάστρου μαζί με την απελευθέρωση. Προηγήθηκε η επιχωμάτωση της οχυρωματικής τάφρου για λόγους δημόσιας υγείας. Τη δεκαετία του 1930 ξεκίνησε μια πιο συστηματική δεντροφύτευση πλατάνων από την τότε Φιλοδασική Ένωση Ιωαννίνων. Τη δεκαετία του ’50 έγινε η κατασκευή της παραλίμνιας οδού, οπότε φυτεύτηκαν κι άλλα πλατάνια. Ο πλάτανος είναι ένα ζωντανό δίκτυο από τεχνολογικές επιλογές, γραφειοκρατικές δομές, γεωπολιτικές μεταβολές, ιστορίες, Ιστορία και οργανική ύλη.
Σίγαση
Δύο σφραγισμένες πύλες λίγο πριν από τη νότια πύλη του κάστρου. Παλαιότερα, όταν τα νερά έφταναν μέχρι το τείχος, θα επέτρεπαν άμεση πρόσβαση στη λίμνη: για συλλογή νερού, είσοδο και έξοδο ή απόρριψη άχρηστων αντικειμένων και απορριμμάτων. Το τείχος καθορίζεται όχι μόνο από την ικανότητα να αποτρέπει, αλλά κι από τις διόδους που δημιουργεί. Το κλείσιμο μιας διόδου είναι πράξη πολιτική όσο και η σίγαση μιας φωνής. Και στις δύο περιπτώσεις, η τεχνολογία είναι που καθιστά το «άλλο» μη εφικτό. Μια τεχνολογία είναι πραγματικά επιτυχημένη, όταν δεν τη βλέπεις πια: όταν εξαφανίζεται, εξαφανίζοντας τις εναλλακτικές.
Cyborg
Τείχος και βράχος ενώνονται οργανικά μέσα από τις διασυνδέσεις που δημιουργούν ως ξενιστές, παράγοντας μεικτές μορφές ύλης και απολιθώματα που συμπληρώνουν το ιζηματογενές αρχείο της πόλης. Ένα σιδερένιο απομεινάρι από το παλιό ηλεκτρικό δίκτυο εξέχει από τον βράχο-Cyborg ενός αιώνα που έχει φύγει πλέον. Το αποτέλεσμα το περιγράφει εύστοχα η δημοφιλής ερευνήτρια της τεχνολογίας και του φεμινισμού Donna Haraway στο «Μανιφέστο των Σάιμποργκ» (1985): «Το cyborg δεν θα αναγνώριζε τον Κήπο της Εδέμ. Δεν είναι φτιαγμένο από λάσπη και δεν μπορεί να ονειρευτεί ότι θα επιστρέψει στο χώμα».
Κι ακόμα:
Στο πλαίσιο της έκθεσης πραγματοποιούνται συναυλίες με μουσικούς και DJs από τα Γιάννενα, την Αθήνα και την υπόλοιπη Ελλάδα. Επίσης, θα υπάρχει ένα τροχήλατο ραδιοφωνικό στούντιο του Movement Radio της Στέγης που θα πλημμυρίζει με μουσικές την πόλη με ένα πρόγραμμα βαθιά τοπικό. Περιηγήσεις για μικρούς και μεγάλους, εργαστήρια για την τέχνη της βιβλιοδεσίας, τις τεχνικές παραγωγής μαλλιού, τις μεθόδους καλλιέργειας μανιταριών, τον ψηφιακό σχεδιασμό τοπικών υλικών. Εκδηλώσεις για την καινοτομία, τις ανοιχτές τεχνολογίες, την τεχνολογική αυτονομία και την ενεργειακή δημοκρατία. Παρουσιάσεις καλλιτεχνικών εργασιών από φοιτητές των σχολών του Πανεπιστημίου των Ιωαννίνων και επανενεργοποίηση καλλιτεχνικών έργων της πόλης. Συζητήσεις με καλλιτέχνες και επιμελητές της έκθεσης, μέλη της ακαδημαϊκής και επαγγελματικής κοινότητας των Ιωαννίνων, για τη σχέση της τεχνολογίας με την παράδοση, την τέχνη, το μέλλον και την Ιστορία, περφόρμανς που συμπεριλαμβάνουν την πολυφωνία, το ηπειρώτικο μοιρολόι, τη γλώσσα και τη μεταμφίεση.
Συντελεστές
Καλλιτεχνική Διεύθυνση: Αφροδίτη Παναγιωτάκου
Επιμελητική Διεύθυνση: Πρόδρομος Τσιαβός
Επιμελητικός Σύμβουλος: Γιώργος Τζιρτζιλάκης
Συνεργάτις Επιμελήτρια (Νέες Παραγωγές): Δάφνη Δραγώνα
Επιμέλεια Μουσικής, Διεύθυνση Movement Radio: Voltnoi & Quetempo
Επιμέλεια Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων: Χριστίνα Παναγιωτάκου, Βίκυ Γεροντοπούλου
Επιμέλεια Συζητήσεων: Πάσκουα Βοργιά
Σχεδιασμός Έκθεσης: Λουκάς Μπάκας, Ιάσων Πανταζής
Συντονισμός Παραγωγής: Ηρακλής Παπαθεοδώρου
Βοηθός Επιμέλειας Έκθεσης: Κατερίνα Βάρδα
Επικεφαλής Παραγωγής: Βασίλης Παναγιωτακόπουλος
Παραγωγός: Ειρηλένα Τσάμη
Παραγωγός, Πρόγραμμα Μουσικής: Δήμητρα Χατζηχαραλάμπους
Υπεύθυνη Εκτέλεσης Παραγωγής: Μαριανότα Γιαννάκη
Εκτέλεση Παραγωγής: Γιάννης Ιασωνίδης, Σάββας Παρασκευάς, Δήμητρα Φίνου, Σπυριδούλα Γκεράζη, Μαριάνα Αντζουλάτου
Τεχνικός Διευθυντής: Λευτέρης Καραμπίλας
Αναπληρωτής Τεχνικός Διευθυντής: Γιάννης Ντόβας
Διεύθυνση Τεχνικής Παραγωγής: Φίλιπ Χιλλς
Μια παραγωγή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση
Υπό την αιγίδα της Περιφέρειας Ηπείρου και του Δήμου Ιωαννιτών