Στη εποχή που ανατέλλει στην Ανατολική Μεσόγειο μετά την εισβολή στην Ουκρανία έμφαση δίνεται στον εμπορικό ανταγωνισμό Ινδίας και Κίνας για διάνοιξη διαδρόμων προς τη Μέση Ανατολή και την Ευρώπη, στη σύναψη συμμαχιών των μεσογειακών χωρών για την αντιμετώπιση κυρίως της ενεργειακής κρίσης και στην έντονη προσπάθεια της Τουρκίας να ενισχύσει και εδραιώσει τη θέση της σαν περιφερειακή δύναμη. Στο πλαίσιο αυτό η επίσκεψη του πρωθυπουργού της Ελλάδος στις 30 Μαρτίου 2025 στο Ισραήλ προσλαμβάνει ιδιαίτερη σημασία.
Κατά τη διάρκεια της επίσκεψης έγινε ανταλλαγή απόψεων για ευκαιρίες σύμπραξης και συμπαραγωγής, με έμφαση στην τεχνολογική καινοτομία, την έρευνα και την απόκτηση στρατηγικών δυνατοτήτων. Η συγκυρία είναι κρίσιμη και αναδεικνύει το βάθος της στρατηγικής σχέσης Ελλάδας- Ισραήλ, που επεκτείνεται σε τομείς όπως η άμυνα, τα ενεργειακά έργα κοινού ενδιαφέροντος και η υλοποίηση του εμπορικού άξονα Ινδία-Μέση Ανατολή-Ευρώπη IMEC (India-Middle East-Europe Economic Corridor) . Τα ανωτέρω αναβαθμίζουν περαιτέρω την στρατηγική σχέση Ελλάδας-Ισραήλ.
Η συνεργασία άρχισε από το 1993 σαν τριμερής συμμαχία Ελλάδος-Κύπρου-Ισραήλ σε επίπεδο υπουργών εξωτερικών με αφετηρία τα κοινά οικονομικά συμφέροντα και αργότερα η συμμαχία υποστηρίχθηκε ενεργά από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Από τότε από τις εννέα τριμερείς συναντήσεις-διασκέψεις που έγιναν η πιο πρόσφατη έλαβε χώρα στις 4 Σεπτεμβρίου 2023 στη Λευκωσία στη Κύπρο, με τη συμμετοχή του πρωθυπουργού της Ελλάδος Κυριάκου Μητσοτάκη, του πρόεδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας Νίκου Χριστοδουλίδη, και του πρωθυπουργού του Ισραήλ Μπέντζαμιν Νετανιάχου. Η συνεργασία των τριών κρατών επεκτάθηκε σε θέματα ενέργειας, αμυντικής βιομηχανίας, τεχνολογίας και με την άμεση αμερικανική υποστήριξη η Κύπρος, το Ισραήλ και η Ελλάδα υπέγραψαν σημαντικό αριθμό Μνημονίων ( Memorandum of Understanding-MoU), για δύο μεγάλα έργα υποδομής – τον αγωγό φυσικού αερίου «East-Med» και τον υποθαλάσσιο αγωγό ηλεκτρικής ενέργειας «EuroAsia Interconnector». Αργότερα προανήγγειλαν την συμμετοχή στην επόμενη συνάντηση τους της Ινδίας, που αποβλέπει στην ανάπτυξη ενός τρίτου μεγάλου έργου υποδομής, του Οικονομικού Διάδρομου Ινδία-Μέση Ανατολή-Ευρώπη, «India - Middle East -Europe Economic Corridor»-IMEC.
Ο κύριος λόγος που ενδυναμώνει τη συμμαχία μεταξύ Κύπρου, Ισραήλ και Ελλάδος είναι η ανακάλυψη μεγάλων αποθεμάτων ενέργειας στην λεκάνη Levantine το 2009, 2010 and 2011, η εκμετάλλευση των οποίων με τη συνεργασία των τριών κρατών μειώνει το κόστος και δίνει την ευκαιρία στο Ισραήλ να μεταφέρει το φυσικό αέριο στην ευρωπαϊκή αγορά. Επιπρόσθετος λόγος είναι η επιθετική τουρκική πολιτική στην Ανατ. Μεσόγειο και το γεγονός ότι Ελλάδα και Κύπρος είναι μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, πράγμα που διευκολύνει την προαγωγή των Ισραηλινών εθνικών συμφερόντων μεταξύ των μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η συνάντηση των πρωθυπουργών στις 4 Σεπτεμβρίου 2023 επιβεβαίωσε τη στρατηγική σχέση των χωρών.
Η ενεργειακή κρίση που ακολούθησε την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία οδήγησε την Ευρωπαική Ένωση στην αναζήτηση νέων πηγών ενέργειας. Αλλά και από τις 17 Ιουνίου 2022 υπέγραψε μνημόνια (Memorantum of understanding - ΜοΥ) με την Αίγυπτο και το Ισραήλ για συνεργασία πάνω στο φυσικό αέριο. Η αξία ανεφοδιασμού από διαφορετικές πηγές ενέργειας έχει τονιστεί με την επίσκεψη του υπουργού εξωτερικών των ΗΠΑ στην Αθήνα στις 6 Απριλίου 2024 . Τελικά, παρά τα πολιτικά και τεχνικά προβλήματα σχετικά με την κατασκευή του αγωγού «East Med», η Ιταλική εταιρία Edison δήλωσε στις 7 Ιουλίου 2023 ότι ο αγωγός μπορεί να κατασκευασθεί.
Παρά τις αμφισβητήσεις για τον αγωγό «East Med», για το ηλεκτρικό καλώδιο «EuroAsia Interconnector» που θα συνδέει υποβρυχίως το Ισραήλ, τη Κύπρο και την Ελλάδα, το γεγονός θεωρείται δεδομένο, γιορτάστηκε μάλιστα στις 14 Οκτωβρίου 2022 σε τελετή στη Λευκωσία, με τη συμμετοχή του Επιτρόπου της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την ενέργεια Kadri Simson, του προέδρου της Κύπρου Νίκου Αναστασιάδη, και των υπουργών ενέργειας Ελλάδος Κώστα Σκρέκα και Κύπρου Νατάσας Πηλίδη. Εκτίμησαν ότι το έργο θα περατωθεί στα τέλη του 2026, με την χρηματοδότηση για το 1/3 των δαπανών από την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Ένα άλλο σχήμα συνεργασίας που εγκαταστάθηκε στην Ανατολική Μεσόγειο από τις 8 Νοεμβρίου 2014 είναι η συνεργασία Ελλάδος, Κύπρου και Αιγύπτου που οδήγησε σε συμφωνία για τη κατασκευή ενός δεύτερου υπογείου καλωδίου ηλεκτρικής ενέργειας , με το όνομα «EuroAfrica Interconnector», που θα συνδέει Ελλάδα, Κύπρο και Αίγυπτο. Αυτή η συνεργασία οδήγησε επίσης σε συμφωνία μερικής οριοθέτησης των Αποκλειστικών Οικονομικών Ζωνών μεταξύ Ελλάδος και Αιγύπτου στις 6 Αυγούστου 2020, που στην ουσία ακυρώνει το παράνομο τουρκολιβικό μνημόνιο.
Σημαντική πρέπει να θεωρείται και η πρόσφατη εξέλιξη που έχει να κάνει με τη συμμετοχή της Ινδίας στην επόμενη τριμερή συνάντηση Ελλάδος, Κύπρου, Ισραήλ, όπως υποστηρίχθηκε στην κοινή συνέντευξη τύπου μετά την 9η τριμερή συνάντηση. Η διεύρυνση της συμμετοχής προτάθηκε από τον πρωθυπουργό της Ινδίας Shri Narendra Modi στους Έλληνες και Κυπρίους ηγέτες, λόγω του ενδιαφέροντος της Ινδίας να ανοίξει εμπορικό διάδρομο που να συνδέει την Ινδία μέσω της Αραβικής χερσονήσου με την Μεσόγειο. Το έργο-project αποκαλύφθηκε στις 9 Σεπτεμβρίου 2023 στο Δελχί, στη 18η σύνοδο του Οργανισμού των 20 αναπτυγμένων χωρών- G20. Οι χώρες της Αμερικής, Ινδίας, Σαουδικής Αραβίας, των ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων-UAE, Γαλλίας, Γερμανίας, Ιταλίας και Ευρωπαϊκής Ένωσης υπέγραψαν μνημόνιο, MoU (Annex D) για την ανάπτυξη του οικονομικού διαδρόμου Ινδίες-Μέση Ανατολή-Ευρώπη , project που περιλαμβάνει υποδομές για σιδηροδρομική σύνδεση, ατμοπλοϊκές συγκοινωνίες, αγωγούς ηλεκτρισμού και φυσικού αερίου.
Οι τρείς χώρες έχουν μέχρι τώρα κερδίσει την υποστήριξη των ΗΠΑ, πράγμα που μετασχηματίζει την τριμερή συμμαχία Ελλάδος, Κύπρου, Ισραήλ σε σχήμα 3+1, και δημιουργεί προϋποθέσεις να προσελκύσει και άλλες χώρες με κοινά συμφέροντα στη περιοχή όπως η Ιταλία, η Γαλλία και η Αίγυπτος. Άλλωστε η συνεργασία με Κύπρο και Ελλάδα λειτουργούν σαν πύλη εισόδου στην ευρωπαϊκή αγορά.
Η τουρκική αντίδραση στη δημιουργία του «East-Med» αγωγού και του Ινδίες-Μέση Ανατολή-Ευρώπη οικονομικού διαδρόμου δείχνει ότι η Τουρκία αισθάνεται ότι απειλείται (κυρίως από την Ελλάδα ) με τον αποκλεισμό της από αυτά τα μεγάλα έργα. Το ίδιο συμβαίνει σε μικρότερη κλίμακα και με την Κίνα, σχετικά με τον οικονομικό διάδρομο Ινδίες-Μέση Ανατολή-Ευρώπη. Όμως παρά την αρνητική αντίδραση Τουρκίας και Κίνας, η τριμερής συμμαχία Ελλάδος, Κύπρου, Ισραήλ πρέπει να θεωρηθεί σαν ένα θετικό παράδειγμα οικονομικής συνεργασίας, που ωφελεί όχι μόνο τα μέλη του αλλά και άλλα κράτη σε περιφερειακό και διεθνές επίπεδο.
Η Τουρκία στις σχέσεις της με την Ελλάδα και την Κύπρο κυριαρχείται από την αντίληψη ότι η Ελλάδα και η Κύπρος θα πρέπει είτε να δέχονται εθελούσια τις διεκδικήσεις της Άγκυρας ή να πιέζονται διπλωματικά και στρατιωτικά να τις δεχθούν. Πιστεύει ότι με τη πάροδο του χρόνου θα ωριμάσουν οι συνθήκες να εθίσει τον αντίπαλο σε μια de facto κατάσταση δορυφόρου ή και «Φινλανδοποίηση», στην οποία η Ελλάδα και η Κύπρος θα έχουν την ελευθερία κινήσεων στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο που εκάστοτε θα παραχωρεί η Τουρκία. Το παράλογο δόγμα της «γαλάζιας πατρίδας» είναι η επίσημη φόρμουλα στις επιδιώξεις τους, και το τραπέζι των συζητήσεων- συναντήσεων με την Ελλάδα χρησιμοποιείται κάθε φορά για να ανανεώνει τις ενάντια στο διεθνές δίκαιο διεκδικήσεις της, και να διατηρεί ζωντανό το δόγμα της «γαλάζιας πατρίδας».
Πρόσφατα η έναρξη ερευνών από την Αμερικανική εταιρεία Chevron σε οικόπεδα Νοτίως της Κρήτης ακυρώνει στην πράξη το τουρκολιβυκό μνημόνιο και τη θεωρία της γαλάζιας πατρίδας και επιβραβεύει το διεθνές δίκαιο. Παρά ταύτα πρέπει να θεωρούμε ότι θα χρειαστεί ακόμα πολύ καιρός για να πάρει τα μαθήματα της η Τουρκία.-
*Ο Γιώργος Γκορέζης είναι υποστράτηγος ε.α., αρθρογράφος, συγγραφέας, απόφοιτος της Σχολής Διοικήσεως και Επιτελών του Αμερικανικού Στρατού.