Το έχω σκεφτεί πολλές φορές αυτό – το πώς αλλάζουν οι καιροί και το πώς τα ίδια εκείνα λόγια που στη μια γενιά κάνουν ένα σωρό ανθρώπους να αλυχτούν στις ερημιές, ακούγονται από την επόμενη γενιά ως ενοχλητικά ή ανούσια.
(Μέριλιν Ρόμπινσον, Γκίλιαντ, τόπος της μαρτυρίας, εκδ. Εν πλω, 2010, σ. 229-230)
Γιατί, σαρανταέξη χρόνια μετά, η πορεία της επετείου συνεχίζει να καταλήγει προς την Αμερικανική πρεσβεία;
Γιατί η Ελλάδα παραμένει η μόνη Ευρωπαϊκή χώρα με ισχυρή αστική τρομοκρατία;
Πώς έφθασε η Αριστερά να γίνει η πιο συντηρητική πολιτική παράταξη;
Στους καιρούς που διανύουμε καμία σοβαρή πολιτική συζήτηση δεν μπορεί να παρακάμψει ερωτήματα σαν αυτά. Αν εμμείνουμε στα στερεότυπά μας απλώς θα μας προσπεράσει η Ιστορία και κατόπιν θα αναρωτιόμαστε σε ποια έρημο ξυπνήσαμε.
Για πολλούς σύγχρονους νέους, σε αρκετές Δυτικές χώρες, η Δημοκρατία δεν θεωρείται αυτονόητα καλό πολίτευμα και άξιο να προστατευθεί. Οι πολύτιμες και πολύπαθες κατακτήσεις της δεν είναι οριστικά κατοχυρωμένες. Αλλά οι σύγχρονοι Ευρωπαίοι πολιτικοί συμπεριφέρονται σαν να το αγνοούν.
Ειδικά στην Ελλάδα η ιδεολογική ηγεμονία της Αριστεράς παρέσυρε όλα τα μεταπολιτευτικά κόμματα να φετιχοποιήσουν την έννοια της Δημοκρατίας. Επί σαρανταέξη χρόνια κάθε καινούργιο κόμμα θεωρεί υποχρέωσή του να έχει τη λέξη ‘Δημοκρατία’ στον τίτλο του. Γιατί άραγε τόση επιμονή να πείσουμε ότι μας χαρακτηρίζει δημοκρατικό φρόνημα; Μήπως επειδή αμφιβάλλουμε, ή επειδή όντως το στερούμαστε;
Και έτσι η Δημοκρατία τοποθετήθηκε στο μουσείο. Δεν αντιμετωπίζεται πλέον ως καθημερινό βίωμα και άθλημα, ως άσκηση στο τρόπο του να υπάρχεις ως πολίτης. Αντί γι’ αυτό, τα κόμματα την μεταχειρίστηκαν ως άλλοθι των ιδιοτελών επιδιώξεών τους, εννοώντας το καθένα διαφορετικά πράγματα με την ίδια λέξη.
Κάθε μουσειοποίηση δοξάζει, αλλά παγώνοντας τον χρόνο. Το τίμημα αυτής της ‘έκστασης’ απέναντι σε ό,τι ο καθένας αντιλαμβανόταν ως Δημοκρατία υπήρξε μια πολλαπλή υστέρηση έναντι των πραγματικής Ιστορίας, αυτής που βιώνουν τα πραγματικά ανθρώπινα υποκείμενα. Συμπτώματα; Εκλογίκευση της κοινωνικής ανομίας. Κατάχρηση της απεργίας και του κλεισίματος των δρόμων. Επικράτηση των στερεότυπων και των συνθημάτων σε μεγάλη μερίδα της κοινωνίας, σύμπτωμα που φανερώνει διανοητική οκνηρία και ανοίγει την πόρτα στον λαϊκισμό. Αδιέξοδος εγκλωβισμός της παιδείας στο άδικο δίλημμα ‘εθνικιστική συνείδηση ή εθνικός αποχρωματισμός’. Τύφλωση μπροστά στις πολιτισμικές εξελίξεις, αιχμή των οποίων αποτελούν πάντα οι νέοι.
Για παράδειγμα, κάτι που δεν φαίνεται να έχει συνειδητοποιήσει ο χώρος της Αριστεράς, αλλά και των εν γένει ‘προοδευτικών’ δυνάμεων, είναι ότι προ πολλού έχουν απολέσει το μονοπώλιο της επαναστατικότητας. Μετά την μεταπολίτευση ήταν τίτλος τιμής να είσαι Αριστερός. Αυτό έχει αλλάξει προ πολλού, αλλά οι ίδιοι οι Αριστεροί δεν τό έχουν αντιληφθεί, με αποτέλεσμα να έχουν αναπτύξει μια αυτιστική σχέση με τον περιβάλλοντα κόσμο και ταυτόχρονα αυτοερωτική σχέση με την ιδεολογία τους. Διαβάζοντας πίσω από τις γραμμές των δηλώσεών τους, εύκολα διαπιστώνουμε ότι εξακολουθούν να λογοδοτούν με αυταρέσκεια στο αριστερό τους υπερεγώ. Στις δήθεν αξίες τους, τις οποίες στην πράξη άνετα καταπατούν, επειδή έχουν πάρει ψυχική απόσταση από αυτές, προκειμένου να τις καταστήσουν μουσειακά αξιοσέβαστα εκθέματα. Όπως με τα αρχαιοελληνικά εκθέματα των αρχαιολογικών μας μουσείων: τα θαυμάζουμε αλλά δεν τα χρησιμοποιούμε σήμερα.
Ο ναρκισσιστικός αυτοερωτισμός πάντοτε εμποδίζει την σαφή αντίληψη όσων συμβαίνουν γύρω και καταλήγει να ενισχύει την σύγχυση των επιθυμιών μας με την πραγματικότητα. Επιπλέον υπονομεύει την δημοκρατία αφού ο ναρκισσιστής επιτρέπει να υπάρξει μόνο ό,τι δεν αντιμάχεται την δική του υπεροχή. Αυτό εξηγεί γιατί οι δήθεν ‘προοδευτικοί’ Αριστεροί συμπεριφέρονται συχνά τόσο αντιδημοκρατικά και ενοχλούνται από την παρουσία άλλων φωνών. Ας θυμηθούμε τις επανειλημμένες ψηφοφορίες στα φοιτητικά αμφιθέατρα, καθώς και την κωλυσιεργία που ανάγκαζε πολλούς φυσιολογικούς να φύγουν μέχρι να επιτευχθεί το ποθούμενο αποτέλεσμα…
Η εν λόγω ύπνωση της πολιτικής μας ζωής, λοιπόν, μας εμπόδισε να συνειδητοποιήσουμε ότι έχει γίνει κατά τα τελευταία χρόνια εκτροπή της επαναστατικότητας προς την εθνικιστική ακροδεξιά. Η ‘Χρυσή Αυγή’ επαγγέλθηκε ‘ξεβρώμισμα’ του τόπου απευθυνόμενη σε ανυποψίαστους νέους που διψούσαν για αλλαγή. Φυσικά επρόκειτο για μια καρικατούρα, αλλά δεν έχουμε συνειδητοποιήσει ακόμη ότι το επαναστατικό υπερεγώ της νέας γενιάς στράφηκε προς την Ακροδεξιά όπως ακριβώς μετά τη μεταπολίτευση στρεφόταν προς την Αριστερά. Και εύλογα καμαρώνουν ότι αυτοί θα εξυγιάνουν τη χώρα, όπως και οι γονείς τους τότε. Το παράθεμα της Ρόμπινσον στην αρχή περιγράφει έναν ιστορικό νόμο με ανατριχιαστική οξυδέρκεια.
Τα πρόσημα άλλαξαν, ακριβώς για να διασώσουν τα ίδια κίνητρα. Ποια ψυχολογικά χαρακτηριστικά χρωματίζουν τον νέο που βιώνει την Ακροδεξιά σαν επανάσταση; Αίσθημα ανδρισμού (σε αντίθεση με την ’εκθηλυσμένη’ Αριστερά), δυναμισμός, αντίδραση στο κατεστημένο (το οποίο, εδώ και πολύ καιρό, το αποτελούν πλέον οι ‘προοδευτικοί’), ηρωική αυτοεικόνα αντισυστημικότητας. Αν ο δυναμισμός τους όντως συχνά εκτρέπεται προς τραμπουκισμό, ας μου επιτραπεί να θυμίσω τον ‘προοδευτικό’ τραμπουκισμό της Αριστεράς από τον οποίο στιγματίζονται ακόμη τα Πανεπιστήμια της Ευρωπαϊκής (!) μας χώρας. Έχουμε ακριβώς το ίδιο πρόβλημα με το σύγχρονο διανοητικό στερεότυπο των ευρωπαϊκών μαζών: μιλούν για λαϊκισμό και εννοούν μόνο την Ακροδεξιά.
Όλα τα προηγούμενα είναι τόσο βαθιά εμπεδωμένα, ειδικά στην Ελληνική πολιτική ζωή, ώστε η τύφλωση να λαμβάνει διαστάσεις αναπηρίας. Πώς βγαίνει κανείς από αυτή; Δεν ξέρω.
Τολμώ να εικάσω, όμως, ότι σημάδια ίασης θα αποτελέσουν κάποιες κοινωνικές συμπεριφορές που σήμερα φαίνονται εξωγήινες. Για παράδειγμα, τιμή των εορτών και επετείων με πλήρες σχολικό πρόγραμμα επικεντρωμένο στη μαθητεία γύρω από τα σημαντικά γεγονότα. Διακομματικές ομάδες εργασίας για μακροπρόθεσμο σχεδιασμό γύρω από τα ποικίλα προβλήματα της δημόσιας ζωής. Έξοδος του μαθήματος της Ιστορίας από τις Συμπληγάδες του εθνικισμού και του άχρωμου κοσμοπολιτισμού, με σπουδή των αρετών και των ελαττωμάτων του έθνους μας. Συστηματική καλλιέργεια εθελοντισμού και κοινωνικής υπευθυνότητας. Και τόσα ακόμη που άλλοι συμπολίτες μας θα μπορούσαν να προσθέσουν.
Μέχρι τότε; Ας αναμετρηθεί ο καθένας με τις κοινωνικοπολιτικές φαντασιώσεις του, πασχίζοντας να είναι όσο μπορεί πιο έντιμος. Για να γίνουμε μέρος της αλλαγής που οραματιζόμαστε.