Από τους πλέον διαδεδομένους καρκίνους, ο καρκίνος του μαστού μετά από δεκαετίες ερευνών αποκαλύπτει τους μυστικούς μηχανισμούς του. Η Ογκολόγος – Παθολόγος Μαρία Σκόνδρα, μιλώντας στη Huffpost περιγράφει την αξία της πρόληψης και τη καλής συνεργασίας ασθενούς με τον θεράποντα ιατρό, καθώς και τις πλέον πρόσφατες ανακαλύψεις από την επιστημονική κοινότητα.
Μία στις οκτώ γυναίκες υπολογίζεται ότι θα αναπτύξουν κάποια στιγμή στη ζωή τους καρκίνο του μαστού, καθώς αποτελεί τη συνηθέστερη κακοήθεια στο γυναικείο φύλο.
Σήμερα, με τις σύγχρονες στρατηγικές πρόληψης και πρώιμης διάγνωσης (μαστογραφία, υπέρηχος, τομοσύνθεση, μαγνητική μαστογραφία κτλ) έχουμε τη δυνατότητα να ανιχνεύουμε τον καρκίνο του μαστού σε πολύ πρώιμο στάδιο. Στις περισσότερες από αυτές τις περιπτώσεις η νόσος είναι απόλυτα ιάσιμη.
Ο καρκίνος του μαστού δεν προλαμβάνεται ακόμα πρωτογενώς, μιας και δεν ξέρουμε τον ενοχοποιητικό παράγοντα για τη δημιουργία του, αλλά δευτερογενώς, δηλαδή με την έγκαιρη διάγνωση, εάν είναι δυνατόν πριν ακόμα γίνει ψηλαφητός ή δώσει συμπτώματα.
O καρκίνος του μαστού όταν αυτός ανιχνεύεται έγκαιρα έχει πολύ μεγαλύτερη πιθανότητα για ίαση και καλύτερη πορεία
Δεν υπάρχει κάποιος σίγουρος τρόπος να εμποδίσουμε την ανάπτυξη του καρκίνου του μαστού. Υπάρχουν ωστόσο πράγματα που κάθε γυναίκα μπορεί να κάνει, ώστε να μειώσει τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου του μαστού.
Η τροποποίηση του τρόπου ζωής (πχ. υγιεινή διατροφή, σωματική άσκηση και αποφυγή παχυσαρκίας, τεκνοποίηση σε νέα ηλικία, αποφυγή της έκθεσης σε άσκοπη ακτινοβολία, αποφυγή της χρήσης ορμονών κλπ.) μειώνει τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου του μαστού. Επομένως, είναι σημαντική η απόκτηση και η διατήρηση υγιούς σωματικού βάρους. Τόσο το αυξημένο σωματικό βάρος όσο και η αύξηση βάρους κατά τη διάρκεια της ζωής μιας γυναίκας συνδέονται με υψηλότερο κίνδυνο καρκίνου του μαστού μετά την εμμηνόπαυση. Πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι η μέτρια έως έντονη σωματική δραστηριότητα συνδέεται με χαμηλότερο κίνδυνο καρκίνου του μαστού, επομένως είναι σημαντική η τακτική σωματική δραστηριότητα. Η Αμερικανική Αντικαρκινική Εταιρεία συνιστά στους ενήλικες να λαμβάνουν τουλάχιστον 150 έως 300 λεπτά μέτριας έντασης ή 75 έως 150 λεπτά έντονης δραστηριότητας κάθε εβδομάδα (ή συνδυασμό αυτών).
Αποφυγή ή περιορισμός του αλκοόλ: Το αλκοόλ αυξάνει τον κίνδυνο καρκίνου του μαστού. Ακόμη και η κατανάλωση μικρών ποσοτήτων αλκοόλ έχει συνδεθεί με αύξηση του κινδύνου.
Οι γυναίκες που επιλέγουν να θηλάσουν για τουλάχιστον αρκετούς μήνες μετά τον τοκετό μπορεί επίσης να έχουν ένα πρόσθετο όφελος από τη μείωση του κινδύνου καρκίνου του μαστού.
Η τήρηση των κανόνων προληπτικού ελέγχου με τακτική κλινική εξέταση των μαστών από ειδικό γιατρό και ετήσια μαστογραφία μπορεί να οδηγήσει στην έγκαιρη διάγνωση ενός πρώιμου, μικρού μεγέθους καρκίνου ή ακόμη και προκαρκινικών αλλοιώσεων που φαίνονται μόνο στη μαστογραφία. Οι περιπτώσεις αυτές αντιμετωπίζονται με εξαιρετική επιτυχία.
Στις περισσότερες δυτικές χώρες, το ποσοστό θνησιμότητας από τον καρκίνο του μαστού έχει μειωθεί τα τελευταία χρόνια, ειδικά σε μικρότερες ηλικιακές ομάδες, λόγω των εξελίξεων στη θεραπεία αλλά και της έγκαιρη διάγνωσης. Ωστόσο, ο καρκίνος του μαστού εξακολουθεί να είναι η κύρια αιτία θανάτου από καρκίνο για τις γυναίκες στην Ευρώπη και παγκοσμίως, αν και η θνησιμότητα από καρκίνο του πνεύμονα ξεπερνά τη θνησιμότητα από καρκίνο του μαστού σε ορισμένες χώρες.
Ο καρκίνος του μαστού δεν μπορεί να χαρακτηριστεί κληρονομική νόσος, αφού στις εννέα από τις δέκα περιπτώσεις είναι τυχαίος. Εκτιμάται ότι η κληρονομικότητα ενοχοποιείται μόλις για το 10% των καρκίνων του μαστού. Αυτό όμως δεν σημαίνει πως όταν υπάρχει οικογενειακό ιστορικό δεν πρέπει να υπάρχει εγρήγορση.
Ο αριθμός των συγγενών με καρκίνο του μαστού σε μια οικογένεια, ο βαθμός συγγένειας, η ηλικία διάγνωσης και η εμφάνιση της νόσου στον έναν ή και στους δύο μαστούς είναι καταλυτικοί παράγοντες όσον αφορά τον κίνδυνο της κληρονομικότητας.
Είναι γνωστά περισσότερα από 80 γονίδια/ομάδες γονιδίων που, όταν έχουν κληρονομική βλάβη (μετάλλαξη), ευθύνονται γι’ αυτόν τον αυξημένο κίνδυνο. Ανάμεσά τους, τα BRCA1 και BRCA2 είναι αυτά που πιο συχνά αυξάνουν την προδιάθεση για καρκίνο μαστού και ωοθηκών (χωρίς να είναι τα μόνα). Μια γυναίκα που έχει κληρονομήσει μετάλλαξη στα γονίδια BRCA1/2 διατρέχει πολύ υψηλό κίνδυνο για καρκίνο του μαστού (60%-85%) και για καρκίνο της ωοθήκης (20%-40%). Επίσης, διατρέχει αυξημένο κίνδυνο για καρκίνο του παγκρέατος (5-10%).
Είναι σημαντικό όταν μία γυναίκα νοσεί από καρκίνο μαστού να γνωρίζει αν φέρει μετάλλαξη στα BRCA1/2 γονίδια, διότι σήμερα, στην εποχή της Ογκολογίας Ακριβείας (Precision Oncology), γνωρίζουμε ότι οι προχωρημένοι καρκίνοι, που οφείλονται στα γονίδια BRCA1/2 μπορούν να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά με ειδικά φάρμακα, που στοχεύουν σε αυτή τη γενετική ιδιαιτερότητά τους. Η κατηγορία αυτών των φαρμάκων λέγεται “αναστολείς των PARP πρωτεϊνών” (olaparib, niraparib, talazoparib, veliparib)
Όσον αφορά τα μέτρα έγκαιρης διάγνωσης καρκίνου για φορείς μετάλλαξης BRCA1/2, συνδυάζοντας απλή και μαγνητική μαστογραφία από νέα ηλικία (25 ετών), ανιχνεύεται το νεόπλασμα σε πρώιμο, συνήθως ιάσιμο, στάδιο. Για τον καρκίνο των ωοθηκών δεν υπάρχει αξιόπιστη εξέταση που να μπορεί να τον εντοπίσει έγκαιρα και, όταν ανιχνεύεται, είναι ήδη προχωρημένος. Γι’ αυτό και προτείνονται δραστικότερες μέθοδοι μείωσης κινδύνου.
Στις φορείς μεταλλάξεων του BRCA1/2 συνιστάται η χειρουργική αφαίρεση σαλπίγγων και ωοθηκών μόλις ολοκληρώσουν τη δημιουργία της οικογένειάς τους. Η επέμβαση αυτή γίνεται εύκολα, λαπαροσκοπικά και η παραμονή στο νοσοκομείο είναι πολύ σύντομη. Με τον τρόπο αυτό μειώνεται ο κίνδυνος για καρκίνο ωοθηκών κατά 97%, αλλά και για καρκίνο του μαστού στο μισό. Για τις γυναίκες που θέλουν να μειώσουν όσο περισσότερο γίνεται τον κίνδυνο για καρκίνο του μαστού, η πιο αποτελεσματική επιλογή είναι η διπλή μαστεκτομή. Ο κίνδυνος μειώνεται έτσι κατά 90%-95%, όχι όμως κατά 100%.Οι άνδρες με μετάλλαξη στα BRCA1/2 διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό. Τα νεοπλάσματα που εμφανίζονται συχνότερα σε αυτή την ομάδα ανδρών είναι: επιθετικός καρκίνος του προστάτη (πιθανότητες 25%), καρκίνος του παγκρέατος (5-10%), καρκίνος του μαστού (6-8%). Για τον καθένα από αυτούς τους κινδύνους υπάρχουν στρατηγικές ελέγχου, με στόχο την έγκαιρη διάγνωση. Μέσω της γενετικής συμβουλευτικής οι ενδιαφερόμενοι καθοδηγούνται για τους σχετικούς ελέγχους από τις κατάλληλες ιατρικές ομάδες.
Όταν μία γυναίκα διαγνωστεί με καρκίνο του μαστού, θα πρέπει να απευθυνθεί σε μία ομάδα εξειδικευμένων γιατρών, για να συζητήσει τις θεραπευτικές επιλογές.
Ωστόσο, θεωρώ πολύ σημαντική την ψυχολογική υποστήριξη και αναμφισβήτητα θα πρέπει να αποτελεί βασική προτεραιότητα για τους ασθενείς και τους συγγενείς τους. Η εμφάνιση άγχους, ανασφάλειας, φόβου και κατάθλιψης καθιστούν αναγκαία την αναγνώριση του ρόλου των ψυχολογικών και συναισθηματικών προβλημάτων τους. Τα συναισθήματα που προκαλεί η ασθένεια και η θεραπεία της, διαφέρουν από άτομο σε άτομο όπως και από την μία ημέρα στην άλλη.
Η ψυχο-ογκολογία είναι μια διεπιστημονική προσέγγιση μεταξύ της ψυχολογίας και της ογκολογίας. Ασχολείται με τις ιατρικές, ψυχολογικές και κοινωνικές πτυχές του καρκίνου καθώς και με τους παράγοντες που μπορεί να παίξουν ρόλο στην υποτροπή ή την εξέλιξη της ασθένειας. Μια σημαντική ενότητα της ψυχο – ογκολογίας είναι η βελτίωση της ποιότητας ζωής του ασθενούς και των συγγενών του στις διάφορες φάσεις της ογκολογικής νόσου. Ο όρος Ποιότητα Ζωής χρησιμοποιείται για την αξιολόγηση της γενικότερης καλής διάθεσης του ατόμου και χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο ως ένας από τους στόχους κλινικών δοκιμών για την αποτελεσματικότητα και την ασφάλεια μιας θεραπείας. Μελέτες έχουν καταδείξει ότι το θέμα της ψυχικής δυσφορίας υποτιμάται. Για αυτόν τον λόγο, είναι πάρα πολύ σημαντικό, οι καρκινοπαθείς να παραπέμπονται στις αρμόδιες ψυχοκοινωνικές υπηρεσίες από την πρώτη στιγμή της διάγνωσης.
Η πρόοδος στη συστηματική φαρμακευτική αγωγή τόσο του πρώιμου όσο και του προχωρημένου (μεταστατικού) καρκίνου του μαστού ήταν κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες αξιοθαύμαστη. Η αποτελεσματική θεραπεία ξεκινάει από την ορθή διάγνωση. Για τον λόγο αυτό είναι πολύ σημαντική η συνεργασία και ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των εμπλεκόμενων ειδικοτήτων δηλαδή του παθολογοανατόμου, του επεμβατικού ακτινολόγου, του χειρουργού και του ογκολόγου.
Αναμφίβολα μία από τις πιο σπουδαίες εξέλιξεις στον ορμονοεξαρτώμενο καρκίνο του μαστού τα τελευταία χρόνια οφείλεται στην έλευση μιας νέας κατηγορίας φαρμάκων, τους αναστολείς CDK4/6 (palbociclib ribociclib), τα οποία σε συνδυασμό με την καθιερωμένη ορμονοθεραπεία προσφέρουν στις γυναίκες με προχωρημένο καρκίνο του μαστού, σημαντικότατα βελτιωμένη έκβαση στη νόσο τους.
Επιπλέον, πολύ πρόσφατα δημοσιεύτηκε η μελέτη μιας ακόμα νέας κατηγορίας φαρμάκων, που αφορούν τις γυναίκες με ορμονοεξαρτώμενο καρκίνο του μαστού, των αναστολέων του PIK3CA, όπως το alpelisib. Σε κλινικές μελέτες που διεξήχθησαν με ειδικά φάρμακα, τα οποία στοχεύουν στην γενετική ιδιαιτερότητα αυτών των όγκων, φάνηκε ότι ο συνδυασμός αυτών των νέων φαρμάκων με την ορμονοθεραπεία, έχει σαν αποτέλεσμα την ανταπόκριση της μεταστατικής νόσου, την επιβράδυνση της εξέλιξης της και συνεπώς σημαντική κλινική ωφέλεια για αυτές τις ασθενείς.
Πρόσφατα, επίσης, δεδομένα έδειξαν ότι ένα μέρος των γυναικών με τριπλά αρνητικό καρκίνο του μαστού μπορούν να αντλήσουν σημαντικό όφελος από την ανοσοθεραπεία με ατεζολιζουμάμπη (atezolizumab) ή πεμπρολιζουμάμπη (pembrolizumab), η οποία χορηγείται συνδυαστικά με χημειοθεραπεία στις γυναίκες με τριπλά αρνητικό καρκίνο του μαστού που εκφράζουν ένα συγκεκριμένο δείκτη, τον PDL1.
Ιδιαίτερα εντυπωσιακές είναι ακόμα οι εξελίξεις που αφορούν στη θεραπευτική του αποκαλούμενου HER2-θετικού υπότυπου. Σήμερα, οι χρησιμοποιούμενοι φαρμακευτικοί παράγοντες, που κινούνται προς αυτή την κατεύθυνση, είναι μονοκλωνικά αντισώματα και μικρά μόρια, τα οποία συνδέονται και αδρανοποιούν συγκεκριμένους μοριακούς στόχους σχετιζόμενους με τη HER2 σηματοδότηση. Στους παράγοντες μοριακής στόχευσης περιλαμβάνονται το lapatinib, το neratinib και το tucatinib. Τα φάρμακα αυτά δρουν εντός του κυττάρου και έχουν διάφορους στόχους με κοινό όμως παρονομαστή την παρεμπόδιση ενεργοποίησης του ενδοκυττάριου τμήματος του HER2. Στα πρώτα ανήκουν το trastuzumab και το pertuzumab, που παρεμποδίζουν την ενεργοποίηση του μονοπατιού μετάδοσης του σήματος. Το trastuzumab έχει δείξει σαφέστατο θεραπευτικό όφελος τόσο στον πρώιμο όσο και στον μεταστατικό καρκίνο του μαστού -σε συνδυασμό στην πλειονότητα των περιπτώσεων με χημειοθεραπεία- ενώ εξαιρετικά αποτελέσματα έχουν προκύψει από τον συνδυασμένο αποκλεισμό του HER2 και με τα δύο μονοκλωνικά αντισώματα.
Αναμφίβολα ένα σημαντικό στοιχείο για την κάθε φαρμακευτική αντικαρκινική θεραπεία είναι και οι παράμετροι εκείνες που επηρεάζουν την ποιότητα ζωής των ασθενών, δηλ. οι ανεπιθύμητες ενέργειες (τοξικότητα) και ο τρόπος χορήγησης των φαρμάκων. Στην περίπτωση των εν λόγω μονοκλωνικών αντισωμάτων η τοξικότητά τους μπορεί να χαρακτηρισθεί ως απολύτως παραδεκτή, ενώ και τα δύο χορηγούνται ενδοφλέβια. Το γεγονός αυτό δημιουργεί πρόβλημα, αφού απαιτούνται επισκέψεις στις δομές υγείας για την ενδοφλέβια χορήγησή τους κάθε τρεις εβδομάδες για ένα έτος, όταν πρόκειται για ασθενείς με πρώιμο καρκίνο του μαστού. Το χρονικό διάστημα είναι σαφώς μεγαλύτερο για εκείνες τις ασθενείς με μεταστατικό νεόπλασμα.
Από τον Αύγουστο όμως του 2013 είναι διαθέσιμο ένα υποδόριο σκεύασμα trastuzumab, το οποίο χορηγείται σε σταθερή δόση σε διάστημα 5 min. Μια κλινική μελέτη συνέκρινε την υποδόρια με την ενδοφλέβια χορήγηση και βρήκε απολύτως συγκρίσιμες φαρμακοκινητικές ιδιότητες, αποτελεσματικότητα και ανοχή και για τις δύο μορφές χορήγησης, όταν δίνονται ως εισαγωγική (προεγχειρητική) θεραπεία. Μετά το χειρουργείο το trastuzumab δόθηκε είτε ενδοφλεβίως είτε υποδορίως, έως ότου συμπληρωθεί ένα έτος συνολικής χορήγησης. Μια άλλη τυχαιοποιημένη μελέτη ανέφερε σαφή προτίμηση από την πλευρά των ασθενών για την υποδόρια σε σχέση με την ενδοφλέβια χορήγηση trastuzumab. Προς την ίδια κατεύθυνση της βελτίωσης της ποιότητας ζωής των ασθενών, αλλά και της απλοποίησης στην παροχή των νοσηλευτικών υπηρεσιών, κινείται η χρήση υποδόριου σκευάσματος trastuzumab και pertuzumab σε δύο δοσολογικά επίπεδα, όσον αφορά το τελευταίο. Αξίζει να σημειώσουμε ότι ο Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ (FDA) ενέκρινε το 2020 την ταυτόχρονη υποδόρια χορήγηση των δύο μονοκλωνικών αντισωμάτων σε ασθενείς με HER2-θετικό καρκίνο του μαστού και λίγο αργότερα το καινοτόμο αυτό φαρμακευτικό σκεύασμα εγκρίθηκε και από τον EMA. Συμπερασματικά, κατά τα τελευταία χρόνια υπάρχει σημαντική πρόοδος στη φαρμακευτική αγωγή του HER2-θετικού καρκίνου του μαστού, οι οποίες σοβαρά συνυπολογίζουν την ποιότητα ζωής των ασθενών και τη διευκόλυνση των συστημάτων παροχής υπηρεσιών.