Η Ελλάδα, μετά από μια πολύμηνη διαδικασία εσωτερικής διαπραγμάτευσης μεταξύ της Πολιτείας και των κοινωνικών και θεσμικών εταίρων, και αφού υπήρξε μια προεργασία με τις αρμόδιες υπηρεσίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, υπέβαλλε σήμερα, 27.4.2021, επισήμως το σχέδιο της προς χρηματοδότηση από το Ταμείο Ανάκαμψης της ΕΕ.
Όμως αυτό δεν είναι το τέλος της προσπάθειας. Δεν είναι καν η αρχή, Είναι ένα μικρό βήμα σε μια πολυεπίπεδη πορεία που έχει ξεκινήσει εδώ και πολλούς μήνες.
Μια πορεία δύσκολη, με πολλές παραμέτρους, και πολλά στάδια που πρέπει να καλυφθούν μέχρι να έρθουν οι πολυπόθητες χρηματοδοτήσεις από το Ταμείο...
Όταν στις 21.7.2020, μετά από τη μεγαλύτερη σε διάρκεια διαπραγμάτευση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου που είχε γίνει ως τότε στην ιστορία της ΕΕ, οι ηγέτες των κρατών μελών της Ένωσης κατέληξαν σε συμφωνία τόσο για τους πόρους του Πολυετούς Δημοσιονομικού Πλαισίου 2021-2027 (περίπου 1,1 τρισ. ευρώ) όσο και για τους πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης της ΕΕ για την αντιμετώπιση των συνεπειών της πανδημίας του κορωνοϊού (750 δισ. ευρώ), πολλοί ήταν αυτοί που ανάσαναν με ανακούφιση, κάποιοι μάλιστα πανηγύρισαν.
Δεν τους αδικώ. Η συμφωνία ήταν ιστορική καθώς πέρα από τον καθορισμό των πόρων που θα έχει η ΕΕ στη διάθεση της εως το 2027 για να συνεχίσει την πορεία προς την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, για πρώτη φορά συμφωνήθηκε να μπορεί να δανειστεί η ΕΕ από τις αγορές, με εγγύηση τους πόρους του προϋπολογισμού της και αξιόχρεο ΑΑΑ, για την κάλυψη των αναγκών χρηματοδότησης του Ταμείου Ανάκαμψης.
Η συμφωνία αυτή, σε νομικό επίπεδο, περιελήφθη στην Απόφαση των Ιδίων Πόρων (Δεκέμβριος 2020), η οποία προβλέπει το σύστημα χρηματοδότησης του προϋπολογισμού της ΕΕ.
Όμως ήδη είχαν φανεί τα πρώτα σύννεφα... Ουγγαρία και Πολωνία, θεωρώντας ότι μια άλλη πτυχή της συμφωνίας του Ιουλίου 2020, αυτή που αφορούσε την αναστολή χρηματοδότησης προς μια χώρα της ΕΕ εάν βρεθεί η χώρα αυτή να παραβιάζει τις αρχές του κράτους δικαίου, ήταν μια άμεση αναφορά σε αυτές (έχουν ήδη παραπεμφθεί κατ′ επανάληψη ενώπιον του Δικαστηρίου της ΕΕ με τέτοιες κατηγορίες), έθεσαν βέτο στη διαδικασία υιοθέτησης της Απόφασης των Ιδίων Πόρων το Δεκέμβριο και δεν το απέσυραν παρά μόνο όταν προβλέφθηκε (με παρέμβαση της τότε Γερμανικής Προεδρίας του Συμβουλίου της ΕΕ) ότι ο προαναφερθείς μηχανισμός αναστολής χρηματοδότησης θα τεθεί σε εφαρμογή μόνο αφού κριθεί από το Δικαστήριο της ΕΕ η συμβατότητα του με το πρωτογενές δίκαιο της ΕΕ (Συνθήκες) και μόνο εφόσον τα πορίσματα του Δικαστηρίου ενσωματωθούν σε κατευθυντήριες γραμμές που θα ετοιμάσει η Ευρ. Επιτροπή.
Πριν δε αλέκτορα φωνήσαι τρις (ήτοι τον Μάρτιο 2021) η Ουγγαρία και η Πολωνία προσέφυγαν κατά του σχετικού Κανονισμού ενώπιον του Δικαστηρίου της ΕΕ.
Οι ...ελληνικές καλένδες απειλούν να κάνουν αισθητή την παρουσία τους για μια ακόμη φορά...
Όμως υπάρχει και συνέχεια.
Σύμφωνα με τις Συνθήκες της ΕΕ για να τεθεί σε ισχύ η Απόφαση των Ιδίων Πόρων πρέπει να κυρωθεί από όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ, σύμφωνα με τις προβλεπόμενες διαδικασίες στην εσωτερική συνταγματική τάξη του καθενός (π.χ. σε άλλα κράτη αυτό γίνεται με νόμο από τη Βουλή, σε άλλα με δημοψήφισμα, κλπ).
Στη Γερμανία ασκήθηκε, τον Μάρτιο 2021, από το ακροδεξιό κόμμα AFD προσφυγή ενώπιον του Συνταγματικού Δικαστηρίου κατά του ψηφισθέντος από το Γερμανικό Κοινοβούλιο νόμου που αφορούσε την κύρωση της Απόφασης των Ιδίων Πόρων, με βασικό αιτιολογικό ότι η εν λόγω Απόφαση εκδόθηκε καθ’ υπέρβαση των απονεμηθεισών από την Συνθήκη αρμοδιοτήτων στα όργανα της Ένωσης, τόσο ως προς τη συμφωνία περί δανεισμού (κατά το άρθρο 311 της ΣΛΕΕ, ο προϋπολογισμός της ΕΕ καλύπτεται απολύτως από ίδιους πόρους, δηλ. πόρους της ΕΕ κι όχι από άλλους πόρους, όπως π.χ. δανεισμός), όσο και ως προς το ότι αυτή διαδικασία παραβιάζει τη ρήτρα περί ”μη διάσωσης” (άρθρο 125 ΣΛΕΕ), κατά την οποίο τα κράτη μέλη και η ΕΕ δεν είναι αμοιβαία υπεύθυνα για τις υποχρεώσεις που αναλαμβάνονται από έκαστο εξ αυτών (μια ρύθμιση που οδήγησε και στην επιλογή της λύσης των Μνημονίων για την Ελλάδα, για να μην ξεχνάμε...).
Το Γερμανικό Συνταγματικό Δικαστήριο δεν έκανε δεκτή την αίτηση του AFD για προσωρινή αναστολή κύρωσης του νόμου για την Απόφαση των Ιδίων Πόρων, αλλά το σκεπτικό της απόφασης του προοιωνίζεται δύσκολες εξελίξεις για την κύρια δίκη καθώς με μια ισορροπημένη διατύπωση αφήνει να διαφανεί ότι υπάρχει ενδεχόμενο να κριθεί βάσιμη η προσφυγή, ανατρέποντας το όλο σχήμα και πλήττοντας καίρια την προοπτική του Ταμείου Ανάκαμψης για την ΕΕ. Δεν θα είναι άλλωστε η πρώτη φορά.
Τον Μάιο 2020 το ίδιο Δικαστήριο είχε κρίνει ότι ο μηχανισμός της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας για την παροχή δημοσιονομικής ρευστότητας στα κράτη εν όψει οικονομικών δυσχερειών ήταν αντίθετος με το δίκαιο της ΕΕ (παρά τη ρητά διατυπωθείσα διαφορετική άποψη του Δικαστηρίου της ΕΕ), δημιουργώντας μεγάλες ανησυχίες για την ομαλή πορεία του όλου εγχειρήματος.
Εκτός όμως από τη Γερμανία, και σε αρκετά άλλα κράτη η διαδικασία κύρωσης της Απόφασης των Ιδίων Πόρων δεν έχει ολοκληρωθεί.
Μεταξύ αυτών η Ολλανδία, η Φιλανδία, η Αυστρία και δυο Βαλτικές χώρες (Εσθονία και Λιθουανία).
Θυμίζω ότι ήταν ακριβώς αυτές οι χώρες που δεν ήθελαν να προχωρήσει η συμφωνία για το Ταμείο Ανάκαμψης με το περιεχόμενο που τελικά διαμορφώθηκε τον Ιούλιο 2020 (ήθελαν οι πόροι προς τα δικαιούχα κράτη να δοθούν κυρίως ως δάνεια, και δευτερευόντως ως επιχορηγήσεις, διατυπώνοντας ιδιαίτερα αιχμηρούς χαρακτηρισμούς για χώρες όπως η Ιταλία, η Ισπανία και η Ελλάδα).
Επίσης η Απόφαση δεν έχει κυρωθεί από την Ουγγαρία και την Πολωνία, όπου η ένταση με την ΕΕ ήδη προαναφέρθηκε.
Στην περίπτωση δε της Πολωνίας ο ένας εκ των εταίρων του κυβερνητικού συνασπισμού απειλεί με αποχώρηση σε περίπτωση ενεργοποίησης της σχετικής διαδικασίας, κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε πολιτικές εξελίξεις με περαιτέρω καθυστερήσεις.
Και φυσικά, μόνο αφού κυρωθεί από όλους η Απόφαση, θα ξεκινήσει η σύνθετη διαδικασία δανεισμού από την Ευρ. Επιτροπή. Και μετά, αφού έχουν εγκριθεί οι προτάσεις των κρατών για χρηματοδότηση, θα αρχίσει η χρηματοροή προς τα δικαιούχα κράτη...
Όλα αυτά γίνονται ενώ η πανδημία έχει πλέον πλήξει καίρια την πραγματική οικονομία σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ, που περιμένουν την ενεργοποίηση του Ταμείου Ανάκαμψης.
Η ανακούφιση από τη συμφωνία του Ιουλίου 2020, η αισιοδοξία που κυριάρχησε κατά τη διαδικασία σύνταξης των σχετικών προτάσεων προς υποβολή για χρηματοδότηση από το Ταμείο (όπως στην περίπτωση της Ελλάδας) μετατράπηκε πάλι σε αγωνία και προβληματισμό για το μέλλον.
Ο χρόνος μετράει αντίστροφα. Και πλέον κρίνεται η αξιοπιστία των συμφωνιών στην ΕΕ. Οψόμεθα...
Καθηγητής Δημήτριος Σκιαδάς
Έδρα Jean Monnet, Παν/μιο Μακεδονίας
Επισκ. Ερευνητής στο Κέντρο για τη Μελέτης της Ευρώπης, Παν/μιο Βοστώνης