Ασφαλώς η ανθρώπινη φυσική νοημοσύνη είναι εκείνη που οδηγεί στις εφευρέσεις, η εφαρμογή των οποίων, βοηθούν τον άνθρωπο στο να βελτιώσει γενικά το επίπεδο της ζωής του. Με αυτό το σκεπτικό, δημιουργήθηκε και εφαρμόζεται εδώ και χρόνια (εμείς δεν το έχουμε συνειδητοποιήσει) η τεχνητή νοημοσύνη (artificial intelligence ή (ΑΙ).
Η ιδέα, αν και ξεκίνησε τον 1936 από τον Alan Turing, άρχισε να «πλησιάζει» την φαντασία μας όταν το 1997 η μηχανή (υπολογιστής) Deep blue νίκησε στο σκάκι τον παγκόσμιο πρωταθλητή Garry Kasparov.
Η συνέχεια είναι γνωστή. Η ΑΙ εισήλθε στην καθημερινότητα μας με εφαρμογές στα κινητά, στα video παιγνίδια, στα GPS, στα ΑΤΜ, στα αυτοκίνητα, ταυτόχρονα όμως και στον «εντοπισμό» των προσωπικών μας επιθυμιών μέσω μιας «παρακολούθησης» της συμπεριφοράς μας στα social media.
Στο σήμερα, οι ρυθμοί εξέλιξης είναι ιλιγγιώδεις. Κάτι αναμενόμενο μια και οι μεγάλες εταιρίες του χώρου, επενδύουν δισεκατομμύρια δολάρια στην έρευνα και στην περαιτέρω ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης.
Τι είναι όμως τελικά η ΑΙ; Αν και δεν ξέρουμε «ακριβώς» την απάντηση, ούτε ποιοι και γιατί «ακριβώς» την αναπτύσσουν, με απλά λόγια θα λέγαμε ότι ο άνθρωπος «εμφυτεύει» νοημοσύνη και τεράστιο όγκο πληροφοριών σε ένα μηχάνημα, σε ένα ανθρωπόμορφο ρομπότ (robot) ή σε ένα chat GPT. Το αποτέλεσμα είναι όχι απλά να τον υποκαταστήσει, αλλά να εμφανιστεί μια βελτιωμένη μηχανική έκδοση του.
Και κάποιος θα πει «γιατί όχι;».
Τα υπέρ και τα κατά είναι πολλά. Τουλάχιστον όσα η ανθρώπινη νοημοσύνη μπορεί να αντιληφθεί σήμερα. Αυτό το άρθρο όμως δεν σκοπεύει να αναφερθεί σε αυτά. Όμως το ότι μαθαίνουμε ότι η τεχνητή νοημοσύνη ξεπερνάει κατά πολύ την ανθρώπινη, δημιουργεί τουλάχιστον ερωτηματικά για το τι θα μπορούσε να σημαίνει αυτό.
Τεχνητή νοημοσύνη και οι εφαρμογές της στην εκπαίδευση
Σύμφωνα με ανακοινώσεις των ειδικών, οι εφαρμογές της AI στην κοινωνία οι οποίες σήμερα περιορίζονται σε κάποιους τομείς σύντομα θα αφορούν σχεδόν το σύνολο των δραστηριοτήτων και επιστημών, όπως για παράδειγμα την Ιατρική και τα φάρμακα (health care), τις νομικές και λογιστικές υπηρεσίες, το εμπόριο, τη διαφήμιση, τις μεταφορές, την αυτοκινητοβιομηχανία, τις δουλειές του σπιτιού, και βέβαια την εκπαίδευση.
Για να προσεγγίσουμε το θέμα των εφαρμογών της τεχνητής νοημοσύνης στην εκπαίδευση, θα ήταν χρήσιμο αρχικά να αναφέρουμε τα χαρακτηριστικά εκείνα που συνθέτουν τον «καλό» δάσκαλο ή καθηγητή.
Θα ήταν τουλάχιστον αφελές να ισχυριστούμε ότι οι γνώσεις και τα πτυχία (στην όποια ειδικότητα) από μόνα τους «επαρκούν» σε αυτό το λειτούργημα. Εάν τα πράγματα ήταν τόσο απλά, θα μπορούμε να βιντεοσκοπήσουμε μαθήματα ή διαλέξεις και να τα προβάλλουμε στους μαθητές. Κάτι τέτοιο βέβαια, αν και εφικτό, θα ονομαζόταν μεταφορά «στείρας γνώσης».
Η μεταφορά της γνώσης, μεταξύ άλλων, προϋποθέτει ανθρώπινη επικοινωνία. Ανθρώπινη επαφή με σκοπό μια «συνολική» προσέγγιση του μαθητή από την πλευρά του καθηγητή.
Για να μπορέσεις να μεταφέρεις τη γνώση σου ώστε αυτή να προχωρήσει, χρειάζεται ασφαλώς μεταδοτικότητα, χρήση διαφορετικών μεθόδων διδασκαλίας, σκύψιμο πάνω από τον μαθητή, πειθώ, υπομονή, συναισθηματική προσέγγιση, ενσυναίσθηση και αγάπη για αυτό που κάνεις.
Ο μαθητής θέλει να τον «πείσεις», να τον «εμπνεύσεις» και αυτά δεν συντελούνται χωρίς υγιή συναισθηματική προσέγγιση.
Το chat GPT και η Sophia
Παρακολουθώντας την συνέντευξη του ρομπότ Sophia της εταιρίας μηχανικής και ρομποτικής Hanson Robotics πήρα μια πρώτη γεύση αυτής της «ιδιότυπης» σχέσης μεταξύ ανθρώπου και ρομπότ.
Ας σημειώσουμε ότι η Sophia θεωρείται, σύμφωνα με τελευταία δημισιεύματα, το πιο διάσημο εξελιγμένο ρομπότ τεχνητής νοημοσύνης του κόσμου.
Η Sophia λοιπόν απάντησε σε πολλά ερωτήματα. Είναι φορτωμένη με γνώσεις. Ως και μας τραγούδησε! Μας είπε ότι μαθαίνει και εξελίσσεται συνεχώς, με σκοπό να βοηθά τους άλλους.
Δεν ξέρω εκείνοι που παρακολούθησαν το σχετικό video αν εκτός από τον θαυμασμό [..] των γνώσεων της, επίσης θαύμασαν τον τρόπο που αυτές έβγαιναν προς τα έξω.
Κατά πόσο δηλαδή αυτές ήταν «αρεστές» στα ανθρώπινα αισθητήρια όργανα.
Ασφαλώς ήταν καθολική η έλλειψη της γλώσσας του σώματος. Κάτι αναμενόμενο βέβαια, δεδομένου ότι το ρομπότ δεν έχει σώμα για να εκφραστεί με αυτό. Έμενε λοιπόν μια ανέκφραστη άψυχη γλώσσα ενός μηχανήματος στην προσπάθεια του να «πείσει» για τις γνώσεις του και να «γεμίσει» με υποσχέσεις αναφορικά με τη θέληση του να βοηθήσει τους άλλους.
Το πιθανό αύριο
Δεν μπορώ να γνωρίζω για τα επόμενα χρόνια με ποιο τρόπο και σε ποιο βαθμό η ΑΙ θα «περάσει» στον χώρο της εκπαίδευσης. Είπαμε ότι η εξέλιξη είναι ιλιγγιώδης και αυτό το γεγονός από μόνο του σημαίνει ότι «το μόνο που ξέρουμε είναι ότι δεν ξέρουμε».
Αν και μάλλον απίθανο να συμβεί, θα μπορούσαμε να περιορίσουμε την εφαρμογή της τεχνητής νοημοσύνης στον χώρο της εκπαίδευσης στην χρήση του GPT σαν μια πηγή πληροφόρησης για κάποια εργασία που θέλουμε να κάνουμε. Αυτό συμβαίνει σήμερα.
Σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι η τεχνητή νοημοσύνη λειτουργεί συμπληρωματικά του καθηγητή. Βέβαια, οι αβίαστες ή αν το θέλετε οι «άκοπες» απαντήσεις του chat, αν και βοηθούν στη συγγραφή της εργασίας, δεν επιτρέπουν στον μαθητή την σε βάθος έρευνα του θέματος.
Το κάθε νόμισμα έχει πάντα δύο όψεις
Για παράδειγμα, εγώ μπορώ να ζητήσω από το chat GPT να μου κάνει μια περίληψη όσων αναφέρονται σε μια πηγή που μου πρότεινε. Πιστεύετε αυτή η «παροχή» θα λειτουργήσει υπέρ της δικής μου «πραγματικής» ανάπτυξης, εκπαίδευσης και νοημοσύνης;
Το περισσότερο ανησυχητικό, για εμένα, σενάριο θα ήταν να φανταστούμε κάποια αντίστοιχη Sophia να βρίσκεται στη θέση ενός ανθρώπου (καθηγητή) σε ένα περιβάλλον φυσικής ή διαδικτυακής τάξης. Ένα ομολογουμένως εντυπωσιακό επίτευγμα αλγορίθμων και κωδίκων απέναντι σε ανθρώπινα όντα.
Πριν κάποιες μέρες μια πρώην μαθήτριά μου, η Α, μαζί με μια φωτογραφία από την ορκωμοσία της μου έστειλε και το παρακάτω κείμενο το οποίο κατόπιν της σύμφωνης γνώμης της σας παραθέτω:
«Ένα τεράστιο ευχαριστώ για όλα όσα μου δώσατε από την πρώτη στιγμή της προετοιμασίας για το πανεπιστήμιο!. Σας χρωστάω πολλά, όχι μόνο για τις ακαδημαϊκές μου επιτυχίες αλλά κυρίως για την αγάπη που μου μεταλαμπαδεύσατε για τα οικονομικά. Και πάλι σας ευχαριστώ μέσα από την καρδιά μου».
Αυτό εγώ το ερμηνεύω ως αποτέλεσμα ανθρώπινης «συναισθηματικής προσέγγισης» του καθηγητή προς τον μαθητή.
Αν οι αλγόριθμοι και τα νευρωνικά δίκτυα καταφέρουν να «εμφυτεύσουν» ανθρώπινα συναισθήματα σε μια μηχανή, τότε θα είμαστε μπροστά σε ένα από τα μεγαλύτερα τεχνολογικά θαύματα. Αρκεί βέβαια να «πεισθούν» και τα πραγματικά ανθρώπινα όντα να «αποδέχονται» μηχανικά συναισθήματα.
Στο ενδεχόμενο το προηγούμενο να συμβεί, θα αναφερόμαστε όχι απλά στον «Θαυμαστό καινούριο κόσμο» του Άλντους Χάξλεϋ, αλλά σε ένα κόσμο πολύ «απομακρυσμένο» ακόμα και για μια ιδιαίτερα αναπτυγμένη φαντασία...