Τα τεχνητά μυαλά θα ξεπεράσουν τους ανθρώπινους εγκεφάλους; Η ανθρωπότητα φαίνεται να αναρωτιέται καθώς βαδίζει στους σκοτεινούς δρόμους της «Πολιτείας των σκέψεων», για την γνωσιακή εξέλιξη του κόσμου μέσα σε αυτή τη λεπτή, απροσδιόριστη και ελλειπτική κατάσταση της σύγχρονης πραγματικότητας.
Μπορεί η τεχνητή νοημοσύνη να γκρεμίσει τα αγάλματα του παρελθόντος υπονομεύοντας τη μοναδικότητα της δημιουργίας τους; Είναι ο Πλάτωνας ο ίδιος Πλάτωνας της αρχαιότητας, ή υπάρχουν δεκάδες αντίγραφα του που μπορούν να σκέφτονται όπως αυτός; Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να παράγει πολιτισμό, ή απλώς εξισώνει το αυθεντικό με το τεχνολογικά τέλεια κατασκευασμένο αντίγραφο που του λείπει όμως η πνοή και η φαντασία, μια νοητική εικόνα επινοημένων τόπων;
Ο Νοάμ Τσόμσκι αναφέρει χαρακτηριστικά: «Η τεχνητή νοημοσύνη δεν μπορεί να μας ξεπεράσει. Όσο χρήσιμα κι αν είναι αυτά τα προγράμματα σε ορισμένους στενούς τομείς, δεν υπάρχει περίπτωση η μηχανική μάθηση όπως είναι σήμερα να ανταγωνιστεί το ανθρώπινο μυαλό».
Ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες έγραψε κάποτε ότι «το να ζεις σε μια εποχή μεγάλων κινδύνων και υποσχέσεων σημαίνει να βιώνεις τόσο την τραγωδία όσο και την κωμωδία, με την επικείμενη αποκάλυψη στην κατανόηση του εαυτού μας και του κόσμου που έρχεται».
Μπορεί, λοιπόν, κανείς να φανταστεί τον πλανήτη μας χωρίς ανθρώπινη παρουσία, ή ίσως έναν πλανήτη γεμάτο αντίγραφα;
Στις 31 Οκτωβρίου 2024, στο Μουσείο της Ακρόπολης, η «Κοινωνία των (δε)κάτων», η βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας και το Γενικό Συμβούλιο Βιβλιοθηκών της Ελλάδος συνδιοργάνωσαν την ημερίδα «Τεχνητή Νοημοσύνη και Πολιτισμός: Συγκλίσεις και Αποκλίσεις». Ο πρόεδρος του μη κερδοσκοπικού οργανισμού «Κοινωνία των (δε)κάτων» και εκδότης των περιοδικών «(δε)κατα» και «POETIX», Ντίνος Σιώτης, στον χαιρετισμό του ανέφερε ότι η τεχνητή νοημοσύνη έχει παρεισφρήσει στους περισσότερους κλάδους της ανθρώπινης δραστηριότητας, όπως και στον πολιτισμό. Προειδοποίησε πως, αν της δοθεί πλήρης αυτονομία και ανεξαρτησία, ίσως οδηγηθούμε σε μια ημιανθρώπινη κατάσταση με την επέλασή της. Στην εποχή των απλουστεύσεων και της τεχνολογικής ανάπτυξης, διερωτάται αν οποιοδήποτε κείμενο, προϊόν τεχνητής νοημοσύνης, μπορεί να εκφράσει αληθινά συναισθήματα.
Ο υπουργός Ψηφιακής Διακυβέρνησης Δημήτρης Παπαστεργίου ανέπτυξε το θέμα «Τεχνητή Νοημοσύνη: Επαναπροσδιορίζοντας την Καινοτομία». Άλλοι ομιλητές περιλάμβαναν τη Lonneke van der Plas («Δημιουργικότητα και ποικιλομορφία στην Τ.Ν.»), τον Γιώργο Νούνεση («Τ.Ν., ηθική και πολιτισμός: Δημόκριτος»), τη Ρίβα Λάβα («Τ.Ν. και πολιτισμός: Ταχύτητα, πυκνότητα, αποϋλοποίηση»), τον Youssef Eldakar («Η Τ.Ν. και η ψηφιακή αναγέννηση της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας»), την Τόνια Αράχωβα («Τ.Ν., βιβλιοθήκες και μέσα ενημέρωσης: Επιπτώσεις και ευκαιρίες»), τη Sarah Kenderdine («Υπολογιστική μουσειολογία: Η επιστήμη στην εποχή της εμπειρίας»), και τη Marie Eve Didier («Τ.Ν. και τεχνολογίες απεικόνισης: Διατήρηση και απεικόνιση της πολιτιστικής κληρονομιάς»).
Στη θεματική ενότητα «Λογοτεχνία και Τεχνητή Νοημοσύνη», ο Κώστας Κουτσουρέλης («Η μοίρα του τυφλοπόντικα»), ο Παντελής Μπουκάλας («Η Τ.Ν. και η τέχνη της γραφής»), και η Χριστίνα Λιναρδάκη («Η ποίηση στα πρώτα βήματα της Τ.Ν.») εξέφρασαν τις απόψεις τους. Για τη θεματική ενότητα «Τέχνη, Κινηματογράφος και Τεχνητή Νοημοσύνη», μίλησαν ο Benoit Dubuis («Εργοστάσιο συναισθημάτων: Εκεί που η τέχνη συναντά την τεχνολογία»), ο Ιωάννης Δαγκλής («Τ.Ν. και επιστημονική φαντασία»), ο Μιχάλης Δρίτσας («Τ.Ν. και τέχνη: Φως και σκιές»), και ο Γιώργος Κοτρώτσιος («Μπορεί η Τ.Ν. να δημιουργήσει έργα όπως ο άνθρωπος;»).
Στον τομέα των βιβλιοθηκών, η κ. Τόνια Αράχωβα, π. Πρόεδρος του Γενικού Συμβουλίου Βιβλιοθηκών του Υπουργείου Παιδείας, που ήταν ένας από τους συνδιοργανωτές της ημερίδας, τόνισε μεταξύ άλλων στην ομιλία της ότι:
«Οι βιβλιοθήκες συχνά συνεργάζονται με εκπαιδευτικά ιδρύματα και κοινοτικούς οργανισμούς για την προώθηση πρωτοβουλιών πληροφοριακής παιδείας, επεκτείνοντας περαιτέρω τον αντίκτυπό τους πέρα από τους φυσικούς τους χώρους. Στην ψηφιακή εποχή, οι βιβλιοθήκες έχουν προσαρμοστεί στο μεταβαλλόμενο τοπίο των πληροφοριών, παρέχοντας πρόσβαση σε διαδικτυακούς πόρους και ψηφιακά εργαλεία. Οι βιβλιοθηκονόμοι, χρησιμοποιώντας τεχνητή νοημοσύνη για την προώθηση συστημάτων ταξινόμησης, βελτιώνουν την ακρίβεια των προσπαθειών αναζήτησης και αντανάκλασης της πληροφορίας, προσδιορίζοντας θέματα και προσθέτοντας μεταδεδομένα, συμμετέχουν στο σχεδιασμό εργαλείων ανακάλυψης γνώσης που τροφοδοτούνται από τεχνητή νοημοσύνη.
Παράλληλα, η ρομποτική αυτοματοποίηση διαδικασιών (RPA) βοηθά στην εκτέλεση συνηθισμένων διοικητικών εργασιών, όπως η μετεγκατάσταση δεδομένων, η επεξεργασία φορμών και το μάρκετινγκ μέσω (AS/R/S), που χρησιμοποιούν ρομποτική για την ανάκτηση βιβλίων κατά παραγγελία από εγκαταστάσεις μαζικής αποθήκευσης τεκμηρίων, εντοπισμού και αλληλεπίδρασης με τα σύγχρονα εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης.
Οι βιβλιοθήκες είναι τόπος προσωπικής ανάπτυξης και «επανεφεύρεσης», ένας αξιόπιστος κοινωνικός χώρος ανάκτησης της έγκυρης πληροφόρησης», καταλήγει.