Η πιστοληπτική αναβάθμιση της οικονομίας της χώρας, που συνδυάζεται με πολιτική σταθερότητα, επιτρέπει την άρδην θεσμική θωράκιση σε νευραλγικούς τομείς, όπως του τραπεζών και του ΤΧΣ (Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας). Οι απώλειες στην αρχική επένδυση του ΤΧΣ με τις αλλεπάλληλες κεφαλαιοποιήσεις είναι ιλιγγιώδεις. Όπως καταγράφει το ΚΕΠΕ (Κέντρο Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών) και η διεθνής εταιρεία αξιολόγησης Moody’s ανέρχονται σε €43 δις. Η θωράκιση αποκτά δε επιπλέον σημασία στο πλαίσιο της επιτάχυνσης των διεργασιών για την Ενοποίηση των Κεφαλαιαγορών της ΕΕ( Capital Markets Union-CMU).
Καλό είναι η οικονομική σταθεροποίηση της χώρας να μην συγχέεται με χρηματιστηριακές συναλλαγές μετοχών, όπως την εποχή πριν της κατάρρευσης του εγχώριου Χρηματιστηρίου.
Η ενίσχυση της εποπτείας και της διακυβέρνησης στο τομέα αποσκοπεί στη στοχευμένη προστασία των πολιτών από καταχρηστικές πρακτικές που υποσκάπτουν την εμπιστοσύνη. Συνδυάζεται με πολιτειακό πρόγραμμα για τον χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό των πολιτών ως πρώτη γραμμή άμυνας, μία κατ’ εξοχήν παράλειψη εγχώρια αν και υπάρχουν μεμονωμένες ενέργειες.
Ανάμεσα σε αυτές γίνεται μνεία στο ενδιαφέρον και συνεργασία της κ. Μαρέβας Γκραμπόφσκι το 2022 για μία δυνητική επιτάχυνση ενός προγράμματος αλφαβητισμού.
Η τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ) δύναται να βοηθήσει στην αποτελεσματική εποπτεία, εταιρική διακυβέρνηση και αλφαβητισμό (μέσω Sora AI ή άλλων εφαρμογών για δημιουργία οπτικοακουστικού υλικού).
Ανεπιθύμητες συμπεριφορές συνδέονται με μία κουλτούρα που προδιαθέτει σε υποτονική τήρηση ηθικών κανόνων και εσωτερικών ελέγχων, ενώ ενισχύει μια τυπική γραφειοκρατική προσέγγιση έναντι μιας φυσικής πελατο-κεντρικής πρωτοβουλίας στην πρώτη γραμμή.
Ο σχεδιασμός των κεφαλαιοποιήσεων τραπεζών παρουσιάζει ομοιότητες με το σχεδιασμό για τις αναβαλλόμενες φορολογικές πιστώσεις, που αποτελούν τώρα ένα σημαντικό τμήμα των ιδίων κεφαλαίων των τραπεζών. Ενώ η Πορτογαλία ζήτησε στις 9.06.2014 τη συμβουλή της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) πριν νομοθετήσει, εγχώρια δεν ζητήθηκε η συμβουλή και προέκυψαν προχειρότητες, όπου ο σχετικός νόμος 4302/2014 απορρίφθηκε από την ΕΚΤ και εντός μίας εβδομάδας συρράφθηκε ο νέος νόμος 4303/2014. Ακολούθησαν άλλες αλλαγές μέχρι να ζητηθεί τελικά η συμβουλή της ΕΚΤ στις 8.03.2017.
Η ανάγκη για κεφάλαια προέκυψε από τον υπέρογκο όγκο ελληνικών ομολόγων στα χαρτοφυλάκια των τραπεζών, ως επίσης και από την αδυναμία επίλυσης στα μη εξυπηρετούμενα δάνεια από συνεχή δικαιοστάσια.
Οι τράπεζες ήταν διπλά ευάλωτες από τα εγχώρια δάνεια και τα ομόλογα σε μία χώρα με υψηλό μακροοικονομικό κίνδυνο και νομικές αγκυλώσεις. Ήδη από το 2001-2002 είχαν επισημανθεί οι κίνδυνοι από την έξαρση σε καταναλωτικό δανεισμό και συνεπώς από το διερευνώμενο έλλειμμα στο ισοζύγιο πληρωμών.
Προ των πυλών της κρίσης τον Ιανουάριο 2007 το ΔΝΤ αναφέρει ότι σε ένα άσχημο σενάριο, «η απότομη προσεδάφιση επιδεινώνεται από τα προβλήματα του χρηματοπιστωτικού τομέα. Μια ξαφνική οικονομική επιβράδυνση μπορεί να αποκαλύψει ευπάθειες του τραπεζικού τομέα που μέχρι τώρα καλύφθηκαν από ισχυρή ανάπτυξη. Μια επακόλουθη συρρίκνωση της πίστωσης θα επιδεινώσει την ύφεση».
Επιπλέον, οι ανερμάτιστες απόπειρες συγχώνευσης τραπεζών εν μέσω κρίσης αυξήσαν συν τοις άλλοις τα απαιτούμενα δημόσια κεφάλαια από το Δημόσιο, καθώς δεν κατέστη δυνατόν να αντληθούν εν καιρώ κεφάλαια από ιδιωτικές πηγές.
Σημειώνεται δε ανακοίνωση τράπεζας-θύμα την 24.02.2011 ότι οι συγχωνεύσεις δεν προσφέρουν μαγικές λύσεις και ότι αυτές πρέπει να αναζητούνται στην αποφασιστική αναδιάρθρωση, εξυγίανση και εκλογίκευση των εσωτερικών λειτουργιών των τραπεζών. Αναφέρει δε τις σημαντικές καθυστερήσεις στο θέμα παρά την διαθεσιμότητα των € 10 δισ. τότε του ΤΧΣ.
Οι καθυστερήσεις όμως αυτές εξακολούθησαν ακέραιες στο ΤΧΣ ενώ καταβάλλονταν προσπάθειες να ενισχυθεί η ανεξαρτησία και η εταιρική του διακυβέρνηση. Οι συχνές αλλαγές στη διοίκηση του ΤΧΣ δημιούργησαν ασυνέχεια συνεκτικής πολιτικής και μειωμένη επιρροή στην εταιρική διακυβέρνηση των τραπεζών. Επιπλέον σε περιπτώσεις που έδρασε σαν βασικός μέτοχος, υπήρξαν αντιδράσεις. Η αιφνίδια παραίτηση του διευθύνοντος Δρ. M. Czurda,16-02-2021, είναι στο ίδιο πλέγμα, δοθέντος εκκρεμούς θέματος εταιρικής διακυβέρνησης στο χαρτοφυλάκιο του.
Ο νόμος 4706/2020 (ενσωμάτωση Οδηγίας 2017/828/EE ) έγινε ειδικά για την προστασία των απλών μετόχων και για να ενθαρρυνθεί η μακροπρόθεσμη ενεργός συμμετοχή τους στα διοικητικά δρώμενα των εταιριών.
Αναφορικά όμως με το νόμο 4706/2020, διατυπώνεται όμως ότι «κανένας νόμος δεν μπορεί να δημιουργήσει βιώσιμη εταιρική κουλτούρα και θετικό οικονομικό/κοινωνικό αποτύπωμα εκτός και αν οι επιχειρήσεις ενστερνιστούν στην πράξη τις αρχές της Εταιρικής Διακυβέρνηση ως συστατικό στοιχείο της τακτικής, επιχειρησιακής και στρατηγικής λειτουργίας τους».
Οι παράγοντες που οδηγούν μία ανεπιθύμητη εταιρική κουλτούρα είναι τρείς: α) έφεση σε βραχυπρόθεσμη κερδοφορία έστω και με έργα βιτρίνας και νόρμες συμπεριφοράς του «σώζων εαυτόν», β) διακυβέρνηση συγκεντρωτική, μη ελέγξιμη και με ένα άγραφο κώδικα αποσιώπησης, γ) η τεχνική πολυπλοκότητα τραπεζικών προϊόντων, που δίνουν σε παραπλανητικές πωλήσεις.
Σε αυτές τις κουλτούρες τα προϊόντα κατασκευάζονται όχι για τις ανάγκες και το βέλτιστο συμφέρον των πελατών αλλά για το ιδιοτελές θεαθήναι των ιθυνόντων, υψώνοντας το βασικό λειτουργικό κίνδυνο στα ιδία κεφάλαια της τράπεζας. Τα στελέχη οδηγούνται εις βάρος της ακεραιότητας σε συμμετοχή και εθελοτυφλία στην τέλεση παραπτωμάτων.
Προβλήματα δε που αφορούν στην εταιρική διακυβέρνηση και τη διαφάνεια εντοπίζονται και στον τομέα των αποταμιευτικών προϊόντων και αμοιβαίων κεφαλαίων. Η εμπιστοσύνη των νοικοκυριών προς τα αμοιβαία κεφάλαια και συναφή προϊόντα παραμένει χαμηλή (Έκθεση Επιτροπής Πισσαρίδη, 14.11.2020).
’Όσον αφορά στο λειτουργικό αυτό κίνδυνο, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Συστημικού Κινδύνου (ESRB) του προσδίδει τις διαστάσεις συστημικού ρίσκου. Τον Ιουνίου 2015 αναφέρει ότι απορρέουσες συμπεριφορές έχουν κοινωνικό κόστος και κλονίζουν την εμπιστοσύνη. Επαληθεύεται δε και το πόρισμα του ότι εγχώρια κύματα χρηματοοικονομικής παραβατικότητας συσχετίζονται με κύματα γενικότερης διαφθοράς και πολιτικής εξαπάτησης.
Εξ άλλου έχει παρατηρηθεί ότι παραπλανητική συμπεριφορά σε μία συστημική τράπεζα μεταδίδεται και σε άλλες ως ένα βαθμό ως τρόπος άμυνας έναντι της αφαίμαξης πελατών.
Η κατάσταση παράγει και εμπόριο σε «κυλιόμενα σάπια μήλα» (βλέπε εποπτική ορολογία), ήτοι στελέχη που δεν τιμωρούνται και μεταπηδούν σε άλλες τράπεζες ή ανακυκλώνονται ή προάγονται και μολύνουν περαιτέρω, επαναλαμβάνοντας τις ίδιες πρακτικές.
Οι δε κίνδυνοι στα κεφάλαια δεν ήταν ευκρινείς κατά τις αυξήσεις μετοχικών κεφαλαίων. Όσον αφορά στο νόμο 3873/2010, για τη δήλωση εταιρικής διακυβέρνησης που ακολουθεί μια τράπεζα, δεν είναι προσδιορισμένο ποιος εποπτεύει το αληθές της δήλωσης.
Στις περιπτώσεις όπου η δήλωση και οι Ετήσιοι Απολογισμοί δεν είναι ακριβείς, και τα ρίσκα για τους μετόχους αποκρυμμένα, η εξαΰλωση του μετοχικού κεφαλαίου είναι δεδομένη.
Η απόκρυψη πραγματικών κινδύνων είναι ένα είδος χειραγώγησης αγοράς, όπως είναι και οι επιτηδευμένες αναγγελίες συγχωνεύσεων. Σε επικείμενη αύξηση μετοχικού κεφαλαίου, για παράδειγμα, Πρόεδρος τράπεζας στις 19.06.2010 αναρωτιόνταν για τρόπου αποκατάστασης στις διαχρονικές απώλειες σε μεριδιούχους αμοιβαίων από καταχρηστικές συμπεριφορές.
Στην συνέχεια όμως εν απουσία αποκατάστασης υπήρξαν ανακόλουθες δηλώσεις περί ιερού καθήκοντος διαχείρισης αποταμιεύσεων με σύνεση, διαφάνεια και αυστηρή τήρηση ρυθμιστικών κανόνων.
Παρατηρείται αποκλίνουσα τροχιά από τον Ευρωπαϊκό θεσμικό μέσο όρο. Εξού και η διατυπωθείσα ανάγκη να υπάρχει ένας κεντρικός επόπτης, όπως η ΕΚΤ για την επιτυχή Ενοποίηση (η ΕΑΚΑΑ).
Η δε ανάλυση από ΤΝ Ετήσιων Αποτελεσμάτων Χρήσης τράπεζας σε διαδοχικά έτη καταδεικνύει ασάφειες και αντιφάσεις ως προς το πραγματικό όγκο ομολόγων Δημοσίου στο χαρτοφυλάκιο και τις συνεχόμενες αγορές προ των θυρών της χρεοκοπίας.
Η «Έκθεση για τη Νομισματική Πολιτική, Ιούλιος 2018» της Τράπεζας της Ελλάδος επισημαίνει τη ζωτικότητα της εφαρμογής βέλτιστων διεθνών πρακτικών εταιρικής διακυβέρνησης και της ενίσχυσης της εποπτείας της κεφαλαιαγοράς.
Οι ελλείψεις στην εποπτεία είχαν σημειωθεί κατά τα φαινόμενα από την 19.06.2009 με πρωτόκολλο 6272. Οι κρατικές παρεμβάσεις στη διακυβέρνηση τραπεζών είναι ένας από τους παράγοντες βραχυκυκλώσεως της εποπτείας.
Ένας σημαντικός κίνδυνος για τις τράπεζες και αμοιβαία είναι αλόγιστη χρήση παραγώγων στη προσπάθεια εξωραϊσμού αποδόσεων. Το περιβόητο παράδειγμα είναι η χρεοκοπία μιας ιστορικής Βρετανικής τράπεζας, ιδρυθείσας το 1762, με το όνομα Barings. Είχε σχέση με τυχοδιωκτική χρήση στα Συμβόλαια Μελλοντικής Εκπλήρωσης-ΣΜΕ. Ένα άλλο παράδειγμα είναι η χρήση σύνθετων ομολόγων κατασκευασμένων επι πιστωτικών παράγωγων (CDO/CDS). Είχαν διατεθεί στην Ευρώπη κυρίως το 2002 και προξένησαν εκτεταμένες ζημιές σε τράπεζες και αμοιβαία, που είχαν κάνει παράνομη χρήση αυτών. Η κατάρρευση τον Ιούνιο 2002 μίας εταιρείας στις ΗΠΑ (WorldCom) ήταν το έναυσμα.
Τον Ιανουάριο 2012 η ΤτΕ αποφαίνεται δια του επικεφαλής επόπτη της ότι οι πρακτικές αυτές είναι ιδιαίτερα ειδεχθείς. Το ίδιο διάστημα εξαφανίζεται από γραφείο του Μεγάρου Μαξίμου το φυλλάδιο διαθέσεως του σύνθετου ομολόγου.
Τα παράγωγα είναι ελκυστικά για τη κατασκευή επίπλαστων αποδόσεων σε μικρά, νεότευκτα αμοιβαία. Απλώς γιατί οι συνήθεις ζημιές αποκρύπτονται σε μεγαλύτερα, παλαιότερα αμοιβαία. Απαιτεί η μέθοδος συνεργό χρηματιστηριακή εταιρεία.
1.1 Μέθοδοι Εποπτείας Κεφαλαιαγορών και Αμοιβαίων Κεφαλαίων
Στο χώρο της εποπτείας για να διερευνηθούν ύποπτες συμπεριφορές στο χρονοδιάγραμμα αποδόσεων αμοιβαίου, η ΤΝ μπορεί να ομαδοποιήσει συγκρίσεις μεταξύ συναφών αμοιβαίων και του δείκτη αναφοράς των (πχ, δια μέσου K-means ομαδοποίησης). Έτσι αποκλίνουσες σημαντικά αποδόσεις προσδιορίζονται μαζί με τη χρονική στιγμή απαρχής του φαινομένου, ώστε να εξεταστούν τα χαρτοφυλάκια. Σύγχρονοι μέθοδοι επιτρέπουν και χρήση του καταστατικού κειμένου του αμοιβαίου στην ομαδοποίηση (π.χ.,K-means + “sentence-transformers/paraphrase-MiniLM-L6-v2”). Η χρήση αυτή επιτρέπει και τον εντοπισμό μη τήρησης επενδυτικού καταστατικού σκοπού, που συνεπάγει πληθώρα καταχρηστικών προμηθειών και απωλειών αποδόσεων.
Ένα επιπλέον εφόδιο της ΤΝ είναι ότι μπορεί να εξειδικευτεί περαιτέρω σε συγκεκριμένο πεδίο, όπως της διακυβέρνησης, εταιρικής κουλτούρας και αμοιβαίων κεφαλαίων. Με αυτό το τρόπο παράγονται μικρότερα και πλέον οικονομικά μοντέλα νοημοσύνης, όπως αυτά βασισμένα σε llama-3-8b και phi-3-4k.
Για το λόγους αυτούς προτάθηκε το δίπολο εποπτείας από την Έκθεση Πισσαρίδη, με Επόπτη Φερεγγυότητας και Επόπτη Δεοντολογίας/Προστασίας Πελατών έναντι κακόβουλων συμπεριφορών. Ο Επόπτης αυτός δρα επίσης προληπτικά και διεξάγει θεματικές έρευνες.
Μία εποπτική αρχή δύναται να προβλέψει την απόδοση συγκεκριμένων αμοιβαίων και την απόκλιση με τη χρήση στατιστικών μεθόδων ή αλγόριθμων ΤΝ σε μηνιαία συχνότητα (π.χ., με στατιστικές μεθόδους μοντέλων τύπου “ARIMA” ή μηχανική εκμάθηση τύπου “LightGBM” ή τεχνητά νευρωνικά δίκτυα τύπου “NHITS”, “TFT”, και συνδυασμοί αυτών).
Πηγή μεθόδων είναι και οι διεθνείς διαγωνισμοί για μεθόδους πρόβλεψης που οργανώνονται επι τέσσερεις δεκαετίες από τον καθηγητή Σ. Μακριδάκη του Πανεπιστημίου Λευκωσίας.
Η χρήση τεχνολογίας επιτρέπει σε ένα επόπτη να διεξάγει θεματικές έρευνες, όπως για τις προμήθειες των αμοιβαίων. Εδώ το καταχρηστικό ζήτημα είναι εάν χρεώνονται υπερβολικές προμήθειες για κατ’ ουσία παθητική διαχείριση αντί διαλαλούμενης ενεργητικής, που έχει μεγαλύτερο φόρο εργασίας. Αποφέρει η τακτική μεγαλύτερα κέρδη σε τράπεζα. Υπάρχει πληθώρα ποινών για αυτό το θέμα σε διάφορες χώρες της ΕΕ, ενώ κεντρικά η ΕΕ δια μέσου του συντονιστικού οργάνου της ΕΑΚΑΑ έχει προβεί σε δημοσιεύσεις και ενέργειες κατά του φαινομένου(Σεπτέμβριος 2020, “Δείκτες Κρυφής Παθητικής Διαχείρισης και Συνέπειες για Επενδυτές).
Είναι χαρακτηριστικό ότι απουσιάζουν εγχώρια, όπως παρέχεται σε πίνακα διεθνούς οργανισμού, αμοιβαία παθητικής διαχείρισης με χαμηλές προμήθειες.
Συναφές με τα ως άνω για την προστασία πελατών από παραπλανητικές πωλήσεις, ο επόπτης προβαίνει συστηματικά σε δειγματοληπτικές αγορές προϊόντων ανώνυμα υπό το πέπλο του μέσου καταναλωτή (“mystery shopping”).
Στο επόμενο: Αναδιοργάνωση Τραπεζικής Λειτουργίας και Μετρήσιμα Αποτελέσματα