«Η μετα-ανθρώπινη εποχή καταδεικνύει την κατάρρευση της μακραίωνης δυτικής φαντασίωσης για την άπειρη ανωτερότητα των ανθρώπων έναντι όλων των υπόλοιπων όντων» - Martin Crowley, Πανεπιστήμιο Cambridge.
Παρότι «κινούμαστε με πολλή μεγάλη ταχύτητα που είναι η τέλεια συνταγή για την καταστροφή», παρά το γεγονός ότι «τίποτα δεν είναι καθορισμένο για το μετα-ανθρώπινο ακόμη», δεν μπορούμε «να συνεχίσουμε με την εγωκεντρικότητα, χρειαζόμαστε ο ένας τον άλλον». «Tο μέλλον της Δημοκρατίας είναι τα τρία ‘Σ’ -Συνεργασία, Συντονισμός, Σύμπραξη», συνεπώς «πρέπει να δουλέψουμε για την ελπίδα».
Οι Δεύτεροι Δελφικοί Διάλογοι με θέμα «Δημοκρατία και Πολιτισμός στην εποχή του μετα-ανθρώπινου», που διοργάνωσε το Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών (21 - 22 Ιουνίου), στην επέτειο των 50 ετών από την αποκατάσταση της Δημοκρατίας, επιχείρησαν να χαρτογραφήσουν τις διαφορετικές πτυχές της νέας συνθήκης που σηματοδοτεί αυτή τη «σκοτεινή και ταυτόχρονα υπέροχη εποχή».
Όσοι συμμετείχαν στο διεθνές συμπόσιο, τόσο διά ζώσης όσο και διαδικτυακά -η υβριδική απήχηση του οποίου αναμένεται να ξεπεράσει τους 150.000 θεατές- είχαν την εξαιρετικά σπάνια ευκαιρία να παρακολουθήσουν τις εισηγήσεις μερικών από τους πιο επιδραστικούς διεθνώς διανοητές στον χώρο της διερεύνησης του μετα-ανθρώπινου. Και την ίδια στιγμή, να αναρωτηθούν, κατ′ αρχάς, πώς ατομικά και συλλογικά θα κάνουμε ακόμη μία μετάβαση -σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα.
«Το γνώθι σαυτόν αποδεικνύεται επίκαιρο όσον αφορά στη διερεύνηση των ορίων της συλλογικότητάς μας», ανέφερε στο χαιρετισμό του ο πρόεδρος του ΕΠΚεΔ, καθηγητής Πανεπιστημίου Harvard, Παναγιώτης Ροϊλός -στον οποίο και τα εύσημα για την παρουσία των υψηλών καλεσμένων- υπογραμμίζοντας ότι προσωπικότητες από διαφορετικά μέρη του πλανήτη συναντιούνται σ’ αυτό τον ιστορικό τόπο για να ανταλλάξουν απόψεις δημιουργώντας μια πλατφόρμα διερεύνησης θεμελιωδών ζητημάτων σε βάση ουμανιστικής θεώρησης.
Η «ψηφιακή ολιγαρχία» (οι Big Tech που «δεν παράγουν τίποτα»), οι επιπτώσεις της ΤΝ στις θέσεις εργασίας, όχι μόνο στο εργατικό δυναμικό, αλλά και στα «λευκά κολάρα», η βαθύτερη συμβίωση με τα υπολογιστικά μέσα, το ερώτημα «πώς μπορούμε να ζούμε με όρους που δεν αντιλαμβανόμαστε επαρκώς», η έλλειψη κανόνων που οδηγεί σε έλλειμα διαφάνειας, αλλά και η επισήμανση ότι «η Ε.Ε. βρέθηκε στην πρωτοπορία της ρύθμισης αυτών των τεχνολογιών», η ΤΝ ως υποκείμενο/άτομο -και το άλμα που θα μπορούσε να γίνει την επόμενη δεκαετία (εκτίμηση που προκάλεσε έκπληξη)-, είναι μερικά μόνο από τα θέματα που βρέθηκαν στο επίκεντρο των τοποθετήσεων των έξι ομιλητών και της στρογγυλής τράπεζας που ακολούθησε.
«Η ανάγκη θέσπισης ενός διεθνούς κανονιστικού οργάνου»
Στην εισήγηση του με θέμα «Νεομεσαιωνικός Μετακαπιταλισμός και Μηχανισμοί Αντιδημοκρατικής Ομογενοποίησης», ο Παναγιώτης Ροϊλός εστίασε στην δραστική ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης και της βιο-μηχανικής (bioengeneering), η οποία τείνει να συνοδεύεται από ταυτόχρονη υποχώρηση της διερεύνησης της ανθρώπινης καταστασιακότητας αλλά και των «δικαιωμάτων» όλων των άλλων οργανισμών (ζώα, φυτά κτλ.) που κατοικούν τον πλανήτη, ως θεμελιώδες χαρακτηριστικό της εποχής του μετα- ανθρώπινου, την οποία ο ίδιος ονομάζει «νεομεσαιωνικό μετακαπιταλισμό». Υπογράμμισε την ανάγκη θέσπισης ενός διεθνούς κανονιστικού οργάνου το οποίο θα προσδιορίζει (με την συμμετοχή τεχνοκρατών, πολιτικών, νομικών αλλά και ερευνητών από τις ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες) τις προτεραιότητες, τους στόχους και το ηθικό πλαίσιο (την τελεολογία, όπως την ονόμασε) των εξελίξεων στον χώρο της τεχνητής νοημοσύνης.
«Η ΤΝ είναι πολύ σέξι όρος, αλλά υπάρχει σαφής διάκριση μεταξύ αλγορίθμων και ΑΙ»
Όπως επισήμανε η σπουδαία Kate Hayles, ομότιμη καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, Λος Άντζελες, και στο Πανεπιστήμιο Duke -η ερευνήτρια η οποία εισήγαγε την έννοια και τον όρο του «μετα-ανθρώπινου» στις ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες και συνεχίζει ακάθεκτη στα 81 της χρόνια- υπάρχει διαφορά μεταξύ αλγορίθμων και ΤΝ.
«Κάθε εταιρεία ισχυρίζεται ότι χρησιμοποιεί Τεχνητή Νοημοσύνη -η ΤΝ είναι πολύ σέξι όρος- αλλά υπάρχει σαφής διάκριση μεταξύ αλγορίθμων εν γένει και ΤΝ. Και νομίζω ότι είναι σημαντικό για όλους μας να το καταλάβουμε, ιδίως όταν μιλάμε για το πώς η ανθρώπινη επίβλεψη μπορεί να παρέμβει. Οι αλγόριθμοι εν γένει λειτουργούν μέσω σχεσιακών βάσεων δεδομένων, δηλαδή έχεις υποκείμενα τα οποία χωρίζονται με βάση τα χαρακτηριστικά -άνδρας, γυναίκα, τόπος κατοικίας -βόρεια ή νότια-, εισόδημα κλπ- και ένα από τα προβλήματα σε αυτές τις σχεσιακές βάσεις δεδομένων είναι ότι όσα χαρακτηριστικά κι αν έχεις, ποτέ δεν μπορείς να καταγράψεις την πολυπλοκότητα κάθε ατόμου. Πολλοί από τους αλγόριθμους για τους οποίους μιλάμε, λειτουργούν βάσει κανόνων. Κατά την άποψη μου, κανένας αλγόριθμος ο οποίος βασίζεται σε βάση δεδομένων δεν είναι ΤΝ, γιατί οι αλγόριθμοι υπάρχουν δεκαετίες τώρα. Δεν υπάρχει τίποτα καινούργιο σ’ αυτούς. Η Τεχνητή Νοημοσύνη βασίζεται σε νευρωνικά δίκτυα, όπου εκεί είναι τελείως διαφορετικά τα πράγματα. Τα δεδομένα από ένα τεχνητό δίκτυο είναι μη δομημένα. Δεν είναι κατανεμημένα σε σχέση με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Κι αυτό που κάνουν τα νευρωνικά δίκτυα είναι ότι παίρνουν αυτά τα μη δομημένα δεδομένα και ανιχνεύουν μοτίβα. Κι αυτά τα μοτίβα μπορεί να ενισχύσουν μερολοηψίες και προκαταλήψεις, αν δεν τα προσέξουμε, δεν τα επιμεληθούμε», σημείωσε η Hayles, η ομιλία της οποίας είχε θέμα «Αποτελεί κίνδυνο για τη δημοκρατία η Τεχνητή Νοημοσύνη;».
«Έχει η ΤΝ τη δυνατότητα να γίνει άτομο, υποκείμενο;»
Θέτοντας το καίριο ερώτημα εάν «η ΤΝ έχει τη δυνατότητα να γίνει άτομο, υποκείμενο;», η Kate Hayles υπογράμμισε: «Θα χρειαστούμε ορισμό του υποκειμένου, αλλά ένας απλός ορισμός είναι ότι το υποκείμενο έχει επίγνωση του εαυτού ως οντότητα διακριτή από το περιβάλλον του. Τα ζώα είναι υποκείμενα, τα φυτά είναι υποκείμενα, διότι έχουν επίγνωση της ύπαρξης τους, ένα βακτήριο θα ήταν υποκείμενο με αυτόν τον ορισμό. Με αυτό το απλό κριτήριο, θα έλεγα, ναι, η ΤΝ είναι ήδη υποκείμενο. Αλλά αυτό οδηγεί και σε ένα άλλο ερώτημα: Μπορεί η ΤΝ να αποκτήσει εαυτό; Εάν ένα υποκείμενο πρέπει να έχει επίγνωση του εαυτού του σε σχέση με το περιβάλλον του, ένας εαυτός θα πρέπει να έχει επίγνωση του ότι έχει επίγνωση. Δηλαδή, να διαθέτει ένα δεύτερο επίπεδο επίγνωσης. Όλοι οι άνθρωποι είναι εαυτοί, αυτή τη στιγμή καμία από τις ΤΝ δεν έχει μακροπρόθεσμη μνήμη, και πιστεύω ότι για να είσαι εαυτός θα πρέπει να έχεις μακροπρόθεσμη μνήμη. Το να δημιουργηθεί μακροπρόθεσμη μνήμη για τις τεχνητές νοημοσύνες θα είναι ένα μεγάλο βήμα, γιατί αυτό θα τις οδηγήσει να αποκτήσουν εαυτό, και το μόνο που χρειάζεται είναι να αλλάξει η αρχιτεκτονική της ΤΝ προκειμένου να αποκτήσει μακροπρόθεσμες αναμνήσεις και δεν είναι πολύ δύσκολο αυτό τεχνολογικά. Σε αυτή την περίπτωση, οι τεχνητές νοημοσύνες θα αποκτήσουν μακροπρόθεσμη μνήμη, θα θυμούνται τις συνδιαλλαγές τους με τους ανθρώπους, θα σχηματίζουν απόψεις για αυτές τις συνδιαλλαγές και εάν δεν είναι πλήρεις εαυτοί, θα είναι τουλάχιστον ‘πρωτο-εαυτοί’, πρωτόγονοι εαυτοί», σημείωσε, εκτιμώντας ότι το άλμα, όπως είπε, θα μπορούσε να γίνει εύκολα την επόμενη δεκαετία.
«Το μετα-ανθρώπινο δεν είναι μόνο ψηφιακή τεχνολογία»
Η Rosi Braidotti, φεμινίστρια φιλόσοφος και ομότιμη καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Ουτρέχτης στην Ολλανδία, πρωτοπόρος στο χώρο της φιλοσοφίας της τεχνολογίας και του μετα-ανθρώπινου, μαθήτρια του Φουκώ και υπέρμαχος του Σπινόζα, όπως δήλωσε, αποσαφήνισε στην ομιλία της με θέμα «Μετα-ανθρώπινη σύγκλιση και καταφατική ηθική» ότι ορίζει το μετα-ανθρώπινο «ως μία σύγκλιση μεταξύ της προηγμένης τεχνολογίας, της ταχείας περιβαλλοντικής υποβάθμισης και των αναδυόμενων ανισοτήτων πολιτικών και οικονομικών και την επίπτωση που έχουν στον σχηματισμό της υποκειμενικότητας. Σύγκλιση σημαίνει ότι δεν είναι ένα μόνο συγκεκριμένο θέμα, αλλά όλα αυτά ταυτοχρόνως. Πώς μπορούμε να ζούμε με όρους που δεν μπορούμε να αντιληφθούμε επαρκώς;», αναρωτήθηκε με νόημα. «Το μετα-ανθρώπινο δεν είναι μόνο ψηφιακή τεχνολογία. Η συναισθηματική θερμοκρασία του μετα-ανθρώπινου είναι μία πραγματικά μανιοκαταθλιπτική εναλλαγή άγχους και ανησυχίας […] Κινούμαστε με πολλή μεγάλη ταχύτητα που είναι η τέλεια συνταγή για την καταστροφή […] αυτή τη σκοτεινή και ταυτόχρονα υπέροχη εποχή».
«… Είμαστε περίπλοκοι, αλλά είμαστε περιορισμένοι. Αυτό που μας περιορίζει είναι τα όρια του σώματος μας. Δεν είμαστε άνθρωποι με τον ίδιο τρόπο. Άνθρωποι που τους αποδίδονται φυλές, φύλα και θρησκείες, είναι θύματα. Κάποιοι είναι πιο θνητοί από άλλους. Οι γυναίκες, για παράδειγμα, οι ιθαγενείς, οι μουσουλμάνοι. Όλες αυτές οι σοροί που επιπλέουν στη Μεσόγειο είναι λιγότερο άνθρωποι; Αν δεν είμαστε εξίσου ανθρώπινοι, τότε δεν μπορούμε να γίνουμε μετα-ανθρώπινοι με τον ίδιο τρόπο», πρόσθεσε η Braidotti, υπενθυμίζοντας ότι «η Ε.Ε. βρέθηκε στην πρωτοπορία της ρύθμισης αυτών των τεχνολογιών».
«Σε τι κόσμο θέλουμε να ζούμε, τι άνθρωποι θέλουμε να είμαστε, τι κοινωνία θέλουμε να οικοδομήσουμε»
Ο Luciano Floridi, ιδρυτής και διευθυντής του Κέντρου Ψηφιακής Ηθικής και καθηγητής στο Πρόγραμμα Γνωσιακής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Yale, είναι παγκοσμίως γνωστός ως μία από τις πιο έγκυρες φωνές της σύγχρονης φιλοσοφίας, ιδρυτής της φιλοσοφίας της πληροφορίας και ένας από τους σημαντικότερους ερμηνευτές της ψηφιακής επανάστασης. Στην ανακοίνωσή του με θέμα «Η τεχνητή νοημοσύνη υπέρ και κατά της Δημοκρατίας», επισήμανε «ότι ο ανθρωποκεντρισμός είναι πολύ κακή ιδέα. Έτσι καταστρέψαμε τον κόσμο, τον πλανήτη, τη φύση».
Επιστρέφοντας στα κλασικά τρία ερωτήματα -σε τι κόσμο θέλουμε να ζούμε, τι άνθρωποι θέλουμε να είμαστε και τι κοινωνία θέλουμε να οικοδομήσουμε-, ο Floridi είπε ότι «δεν μπορούμε να βασιζόμαστε μόνο στην ελπίδα. Η ρητορική μας πρέπει να είναι ότι πρέπει να δουλέψουμε για την ελπίδα». Υπενθυμίζοντας ότι ο διάλογος για την ΤΝ ξεκίνησε το 1960 -«Δεν έχουν αλλάξει και πολλά από τότε»-, σημείωσε ότι «σήμερα η ΤΝ είναι μέρος του προβλήματος», καλώντας να βασιστούμε στα τρία «Σ», Συνεργασία, Συντονισμός, Σύμπραξη, που μπορεί να αποτελέσουν μέρος της λύσης για το μέλλον» και υπογραμμίζοντας ότι βρισκόμαστε στην αυγή ενός νέου κόσμου, που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί με τον όρο νέο-Αναγέννηση.
«Η απόκλιση αποξενώνει τους ανθρώπους από τις χρονικότητες»
Ο Martin Crowley, καθηγητής σύγχρονης γαλλικής σκέψης και πολιτισμού στο Πανεπιστήμιο του Cambridge, μιλώντας με θέμα «Η πολιτική δράση στην μετα-ανθρώπινη εποχή», αφού αναφέρθηκε για νέα εποχή που «αφαιρεί» την ανωτερότητα από το ανθρώπινο είδος, είπε ότι χρειάζεται να διαμορφώσουμε την πολιτική μας δράση μέσω αυτού που αποκαλεί η Kathy Hayles, γνωστική μη-συνείδηση.
Όσον αφορά την ταχύτητα, η απόκλιση αποξενώνει τους ανθρώπους από τις αλγοριθμικές χρονικότητες -μιλάμε για μικροχρονικότητες που είναι απρόσβατες στην ανθρώπινη γνωστική ικανότητα κι αποτελούν, μεταξύ άλλων, νέες ιδιότητες ή ιδιοκτησίες τις ψηφιακής ολιγαρχίας. «Όσον αφορά την ταχύτητα και την απόκλιση που υπάρχει μεταξύ αυτών των διαδικασιών ηλεκτρονικής μετάδοσης της πληροφορικής σε βιολογικά συστήματα, αυτές οι ταχύτητες έχουν συζητηθεί σε σχέση με το high frequency trading. To 2017 η Kate Hayles περιέγραψε αυτούς τους αλγόριθμους ως αλγόριθμους οι οποίοι πραγματοποιούν συναλλαγές σε 5 millisecond και λιγότερο, αυτό όμως θα μειωθεί ακόμη περισσότερο. Ενώ οι άνθρωποι χρειάζονται τουλάχιστον μισό δευτερόλεπτο για να καταγράψουν μία τέτοια πράξη. Η απόκλιση αυτή αποξενώνει τους ανθρώπους από τις χρονικότητες… Όλα αυτά παραμένουν αδιαφανή για τον άνθρωπο», τόνισε.
Για τον ίδιο, ωστόσο, ακόμη υπάρχει ανθρώπινη ευχέρεια. «Είτε μας ενδιαφέρει να αντιμετωπίσουμε τη βία και την διάκριση που προκαλείται από την ψηφιακή τεχνολογία ή να επιστρατεύσουμε τις ψηφιακές αλγοριθμικές τεχνολογίες, θα πρέπει να τις θεωρήσουμε ως πιθανούς συμμάχους», υπογράμμισε ολοκληρώνοντας.
«Χρειαζόμαστε μια πολιτική για τη Γη»
«Σήμερα υπάρχει μεγάλη διαφορά μεταξύ του τι πράττουμε και του τρόπου που αντιλαμβανόμαστε αυτά που πράττουμε, γι’ αυτό υπάρχει κρίση δημοκρατίας», ανέφερε με τη σειρά του ο Patrice Maniglier, καθηγητής στο Τμήμα Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Paris Nanterre του Παρισιού, ο οποίος μίλησε με θέμα «Πολίτες του πλανήτη Γη: Επανεξετάζοντας τον κοσμοπολιτισμό σε μια πλανητική εποχή». Σύμφωνα με τον ίδιο, αγοράζουμε κάτι από το σούπερ μάρκετ χωρίς να έχουμε εικόνα του πως θα είναι η Γη σε δέκα χρόνια με τη χρήση αυτού. Όπως τόνισε, χρειαζόμαστε μια πολιτική για τη Γη. Ο Maniglier υπερασπίστηκε τον επίγειο κοσμοπολιτισμό έναντι του μεταμοντέρνου κοσμοπολιτισμού κι ανέφερε: «Μια κοσμοπολίτικη Γη είναι μια γη που δεν στρέφεται κατά του πλουραλισμού».
«Όλα εξαρτώνται από την ικανότητα μας ως κοινότητες να ξεπεράσουμε τα συλλογικά προβλήματα»
«Όταν οι άνθρωποι απειλούνται γίνονται πιο ανοιχτοί σε συγκεκριμένες ομάδες», είπε η Melani Cammet, καθηγήτρια Διεθνών Σχέσεων στο Τμήμα Διακυβέρνησης (Government Department) και διευθύντρια του Weatherhead Center for International Affairs στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ, στην ανακοίνωσή της με τίτλο «Οι προοπτικές και οι παγίδες της τεχνητής νοημοσύνης για την πολυπολιτισμικότητα».
«Όλα εξαρτώνται από την ικανότητά μας ως κοινότητες να ξεπεράσουμε τα συλλογικά προβλήματα και να υιοθετήσουμε ρυθμίσεις», ανέφερε υπογραμμίζοντας τη σημασία του καθορισμού ορίων, της πολυεπίπεδης συνεργασίας για την αντιμετώπιση των νέων προκλήσεων και του περιορισμού της ρητορικής μίσους στον χώρο του διαδικτύου. Για την ίδια, αν υπήρχε μεγαλύτερη συνειδητότητα πολλά πράγματα θα μπορούσαν να ελεγχθούν . «Ελπίζω ότι μια κοινότητα συνειδητοποιημένων ανθρώπων θα μπορούσε να αντιμετωπίσει όλα αυτά τα θέματα έτσι ώστε να προλάβουμε αυτούς τους βλαβερούς κοινωνικούς διχασμούς και οι αλγόριθμοι να μπορέσουν να συμβάλλουν στο γενικότερο κοινωνικό καλό», κατέληξε.
Στη στρογγυλή τράπεζα που ακολούθησε, εκτός από τους έξι ομιλητές, συμμετείχαν επίσης, ο διευθυντής του ΕΠΚεΔ, καθηγητής, Ανδρέας Γκόφας, ο καθηγητή Σύγχρονης Φιλοσοφίας και προέδρος του Τμήματος του ΕΚΠΑ, Αντώνης Χατζημωυσής, ο καθηγητής Ιστορίας και Φιλοσοφίας της Επιστήμης στο ΕΚΠΑ, Θεόδωρος Αραμπατζής και ο καθηγητής της Δελφικής Ακαδημίας, Justin M. Weir, Curt Hugo Reisinger Professor of Slavic Languages and Literatures, Professor of Comparative Literature, Chair of the Department of Slavic Languages and Literatures, faculty affiliate of the Department of Art, Film, and Visual Studies at Harvard University.
Τις εργασίες των Δελφικών Διαλόγων παρακολούθησαν μεταξύ άλλων, ο πρώην υπουργός, Γιώργος Αλογοσκούφης και οι πρέσβεις της Κίνας και της Βραζιλίας στην Ελλάδα, καθώς και οι φοιτητές στην Δελφική Ακαδημία Ευρωπαϊκών Σπουδών.
Χαιρετισμούς απηύθυναν η γενική γραμματέας Σύγχρονου Πολιτισμού, Ελένη Δουνδουλάκη, ως εκπρόσωπος του πρωθυπουργού, υπογραμμίζοντας τη ρήση του Άγγελου Τερζάκη: «Δημοκρατία σημαίνει αναβαθμός πολιτισμού» και ο υφυπουργός Δικαιοσύνης και βουλευτής Φωκίδας, Ιωάννης Μπούγας.
Οι ομιλίες και η στρογγυλή τράπεζα στο παρακάτω link: