Παρουσιάστηκε λοιπόν το Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, με τίτλο «Ελλάδα 2.0». Ένα σχέδιο που φιλοδοξεί να οδηγήσει τη χώρα στη νέα εποχή, συμβάλλοντας στην αλλαγή παραδείγματος, μέσα από τους απαραίτητους οικονομικούς και κοινωνικούς μετασχηματισμούς.
Αλλά σε ποιο βαθμό επιτυγχάνει το στόχο του;
Είναι σημαντικό πως το Σχέδιο βασίζεται στην ευρωπαϊκή μεθοδολογία με τους τέσσερις βασικούς πυλώνες (Πράσινος, Ψηφιακός, Ανθεκτικός και Δυναμικός μετασχηματισμός του μοντέλου ανάπτυξης) και την έμφαση στην πράσινη και στην ψηφιακή μετάβαση.
Όμως η στρατηγική κατεύθυνση του σχεδίου δεν είναι καθαρή.
Και εδώ βρίσκεται η πρώτη βασική παρατήρηση.
Το Σχέδιο δεν έχει οραματικό ορίζοντα.
Δεν προσδιορίζει το αφήγημα που υπηρετεί μέσα από κάθε πυλώνα. Για παράδειγμα η πράσινη μετάβαση ενισχύει την ενεργειακή δημοκρατία; Διασφαλίζει την κοινωνική και κλιματική δικαιοσύνη; Δεν τεκμηριώνεται κάτι τέτοιο, ούτε κάποια άλλη συγκεκριμένη στόχευση.
Έτσι, το σχέδιο στην παρούσα του μορφή μοιάζει με μία παράθεση επενδύσεων (χωρίς ιεράρχηση), που «βαφτίζονται» εμβληματικές, χωρίς να αναλύεται επαρκώς ποια πιεστικά προβλήματα θεραπεύουν, με αποτέλεσμα τα «μέσα» να γίνονται «σκοποί».
H έλλειψη ενός οραματικού στόχου αλλαγής των παραγωγικών δυνατοτήτων της χώρα βολεύει στην πραγματικότητα την αναπαραγωγή της υπάρχουσας δομής που μας έφτασε ως εδώ.
Επιπλέον, στην έκδοση που έχει δοθεί στη δημοσιότητα δεν περιλαμβάνεται η μεθοδολογία που να προσδιορίζει το οικονομικό, κοινωνικό και περιβαλλοντικό κέρδος των επενδύσεων, έναντι άλλων επενδύσεων που εξετάστηκαν και την εθνική προστιθέμενη αξία τους.
Ακόμα περισσότερο, δεν καθίσταται ξεκάθαρη η λογική της επιλογής τους, καθώς δεν υπήρξε πρόσκληση ευρύτερων τμημάτων της κοινωνίας και ειδικότερα της κοινωνίας των πολιτών.
Και αυτό είναι ένα δεύτερο πολύ σοβαρό μειονέκτημα, καθώς κανένα σχέδιο δε μπορεί να στοχεύει σε κοινωνικό μετασχηματισμό όταν δεν αλληλεπιδρά αποτελεσματικά με την κοινωνία για τη διαμόρφωσή του.
Απουσιάζει ακόμα η συγκεκριμένη ανάλυση για τη συμπληρωματικότητα των χρηματοδοτήσεων αυτών των επενδύσεων με τους άλλους διαθέσιμους πόρους, όπως το νέο πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο 2021-2027, το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης καθώς και οι διαθέσιμοι εθνικοί πόροι.
Για να δημιουργήσει κανείς μία παραγωγική συμμαχία αλλαγής προτύπου πρέπει να αξιοποιήσει με αποτελεσματικότητα όλα τα διαθέσιμα κονδύλια. Δεν είναι σαφές σε τί βαθμό αυτό επιτυγχάνεται.
Εντύπωση επίσης προκαλεί η ελλιπής ανάλυση των επενδύσεων. Παρουσιάζεται μία απλή παράθεση τίτλου και συνοπτικής περιγραφής, μαζί με το κόστος (σε εκατ. €), χωρίς κανέναν άλλο δείκτη απόδοσης (περιβαλλοντικό, κοινωνικό και οικονομικό), χωρίς ωφελούμενους και επιθυμητά αποτελέσματα.
Για να γίνει ακόμα περισσότερο κατανοητό αυτό το πρόβλημα ας εξετάσουμε την πρώτη επένδυση που παρουσιάζεται.
Αφορά στη δημιουργία συστημάτων αποθήκευσης, κόστους 450 εκατ €. Γιατί προάγεται μόνο η αντλησιοταμίευση και οι μπαταρίες και όχι άλλες τεχνολογίες, όπως για παράδειγμα η θερμική αποθήκευση, μέσω μετατροπής μονάδων καύσης λιγνίτη (που θα μπορούσαν να αξιοποιήσουν τα λιγνιτικά εργοστάσια που κλείνουν);
Δεν θα έπρεπε να αναλύονται τα θετικά και τα αρνητικά κάθε τεχνολογίας για να καταλήγουμε στις συγκεκριμένες που προωθούνται;
Επίσης, γιατί δεν αναφέρεται πουθενά στο Σχέδιο η γεωθερμία, η οποία μπορεί να αποτελέσει ενέργεια βάσης και συνεπαγόμενα δε χρειάζεται συστήματα αποθήκευσης;
Τα βεβαιωμένα γεωθερμικά δυναμικά σε Μήλο και Νίσυρο μπορούν να προσφέρουν καθαρή ηλεκτρική ενέργεια όλο το 24-ωρο, χωρίς τις διακυμάνσεις εξαιτίας των καιρικών συνθηκών, όπως είναι η ηλιοφάνεια και η ένταση των ανέμων.
Επιπλέον, δίνεται μεγάλη έμφαση (υπάρχει και σχετική μεταρρύθμιση) για την απλοποίηση αδειοδοτικής διαδικασίας επενδύσεων σε Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ).
Πόσο μεγαλύτερη απλοποίηση να διενεργηθεί στην αδειοδότηση των ΑΠΕ; Υπάρχει ήδη πολύ μεγάλη αναστάτωση στις τοπικές κοινότητες, κυρίως με την χωροθέτηση λόγω των υπαρχόντων «συντομεύσεων», που εγείρουν και σοβαρά νομικά προβλήματα.
Επιπλέον, μπορεί τελικά η χώρα να απορροφήσει την σχεδιαζόμενη παραγόμενη καθαρή ενέργεια;
Η Ελλάδα σχεδιάζει να εγκαταστήσει 20 GW ΑΠΕ μέχρι το 2030 και πολύ περισσότερες την περίοδο 2030-2050.
Με τη ζήτηση στην Ελλάδα να μην υπερβαίνει τα 9,5 GW, αυτό σημαίνει ότι είτε θα πρέπει να εγκατασταθούν πάρα πολλά συστήματα αποθήκευσης (μεγάλο κόστος), είτε θα γίνονται μεγάλες περικοπές στην παραγόμενη καθαρή ενέργεια.
Μία πρόταση που δεν υπάρχει στο Σχέδιο θα μπορούσε να είναι η ηλεκτρική διασύνδεση Ελλάδας προς Κεντρική Ευρώπη, μέσω μίας ηλεκτρικής λεωφόρου, με ευρωπαϊκή επιχορήγηση, συνδυαστικά με χρήση πόρων από το “Connecting Europe Facility” και το Ταμείο Ανάκαμψης. Ένα τέτοιο έργο θα μπορούσε να πάρει και ευρωπαϊκό χαρακτήρα με συνεργασία χωρών-μελών της ΕΕ.
Ερωτηματικά προκαλεί η μεταρρύθμιση των 202 εκατ. € που αφορά στην κάλυψη του κόστους του ελλειμματικού ειδικού λογαριασμού για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΕΛΑΠΕ).
Με βάση τις κατευθυντήριες οδηγίες, το Ταμείο δηλώνει δεν θα πρέπει να χρησιμοποιείται για να κλείνει δημοσιονομικά ή ταμειακά ελλείμματα.
Και μεγαλύτερη εντύπωση το μηδενικό κόστος για τη μεταρρύθμιση που αφορά στην αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας.
Μεγάλο είναι το κενό στο Σχέδιο σχετικά με τη βιώσιμη στροφή του αγροτοδιατροφικού τομέα, τη βιώσιμη αλιεία και την ανάπτυξη λύσεων που προέρχονται από τη φύση (nature-based solutions) για την υγεία και την ευζωία των πολιτών.
Τέλος, οι σχετιζόμενες επενδύσεις για θέματα έρευνα, καινοτομία και εξωστρέφεια είναι πάρα πολύ μικρές.
Μαθαίνουμε ότι το αναλυτικό σχέδιο που θα κατατεθεί στη Βρυξέλλες θα είναι πολύ μεγαλύτερο και εκτενέστερο. Γιατί δεν είναι αυτό διαθέσιμο για διαβούλευση, ενισχύοντας τη σαφήνεια και τη διαφάνεια γύρω από τις ακολουθούμενες διαδικασίες; Οι εκδόσεις που έχουν δοθεί στη δημοσιότητα δημιουργούν περισσότερες απορίες παρά δίνουν απαντήσεις.
Ας δοθεί έστω και τώρα χώρος και χρόνος πραγματικής διαβούλευσης για το σύνολο του σχεδίου. Η κινητοποίηση της ελληνικής κοινωνίας είναι το «κλειδί» για τις μεγάλες και απαραίτητες αλλαγές που έχουμε μπροστά μας.