Τα προϊόντα της μέλισσας έχουν χρησιμοποιηθεί απ’ την αρχαιότητα τόσο για τον καλλωπισμό του δέρματος, όσο και για θεραπευτικούς σκοπούς. Κάθε προϊόν έχει συγκεκριμένες ενεργές ουσίες, οι οποίες καθορίζουν τη χρήση του σε κάθε περίπτωση περιποίησης του δέρματος ή θεραπείας δερματικών διαταραχών.
Η ζωογόνος χημεία της μέλισσας
Η χημική σύσταση των προϊόντων της μέλισσας διαφοροποιείται και εξαρτάται απ’ τη βοτανική τους σύνθεση, τη γεωγραφική προέλευση, το χρόνο συλλογής και τις περιβαλλοντικές συνθήκες. Κάθε προϊόν έχει συγκεκριμένο περιεχόμενο βιολογικά ενεργών ουσιών, οι οποίες του προσδίδουν αντίστοιχες ιδιότητες.
Το μέλι αποτελείται από τουλάχιστον 180 συστατικά και θεωρείται ένα διάλυμα σακχάρων κυρίως από γλυκόζη και φρουκτόζη. Περιέχει έναν αριθμό ενζύμων 18 ελεύθερα αμινοξέα, τις βιταμίνες B2, B4, B5, B6, B11 και C και μεταλλικά στοιχεία (ασβέστιο, σίδηρο, ψευδάργυρο, φώσφορο, μαγνήσιο, σελήνιο κ.α.). Η κύρια ομάδα των αντιοξειδωτικών στο μέλι είναι τα φλαβονοειδή. Το μέλι περιέχει επίσης αιθέρια έλαια, πρωτεΐνες, νερό και ιχνοστοιχεία (κάλιο, ασβέστιο, μαγνήσιο, κ.α.) σε υψηλή βιοδιαθεσιμότητα.
Η πρόπολη αποτελείται από φαινολικά οξέα, φλαβονοειδή, τερπένια και αλκοόλες. Περιέχει επίσης μεταλλικά στοιχεία (ασβέστιο, μαγνήσιο, ψευδάργυρο, χαλκό, σίδηρο, σελήνιο), βιταμίνες (B1, B2, B6, C, E) και ένζυμα.
Η γύρη περιέχει βιολογικά ενεργές ουσίες, όπως πρωτεΐνες, αμινοξέα, υδατάνθρακες, σάκχαρα, λιπαρά οξέα, νουκλεϊκά οξέα, βιταμίνες (B1, B2, B3, B5, B6, C, H, E) και μεταλλικά στοιχεία (κάλιο, ασβέστιο, φώσφορο, σίδηρο, ψευδάργυρο, χαλκό και μαγγάνιο).
Ο βασιλικός πολτός περιλαμβάνει πεπτίδια, πρωτεΐνες, ένζυμα, υδατάνθρακες και σάκχαρα (φρουκτόζη, γλυκόζη, ολιγοσακχαρίτες), λιπίδια, βιταμίνες (θειαμίνη, ριβοφλαβίνη, πυριδοξίνη, βιοτίνη κ.α.), μεταλλικά στοιχεία και φαινολικές ενώσεις. Επίσης, ίχνη καλίου, νατρίου, μαγνησίου, φωσφόρου, ασβεστίου, ψευδαργύρου, σιδήρου και χαλκού.
Το μελισσοκέρι αποτελείται από υδρογονάνθρακες και ελεύθερες λιπαρές αλκοόλες με αντιοξειδωτική και αντιφλεγμονώδη δράση. Άλλα συστατικά είναι το β-καροτένιο, πτητικές και φαινολικές ενώσεις. Η χρυσίνη (φλαβονοειδές) παίζει τον κύριο ρόλο στην καταπολέμηση των φλεγμονών και των μικροβίων καθώς και στην ανάπλαση των ιστών. Οι στερόλες παρουσιάζουν αναπλαστική επίδραση, ενώ η αντισηπτική δράση προέρχεται από το 10-υδροξυ-2-δεκενοϊκό οξύ και το σκουαλένιο.
Το δηλητήριο της μέλισσας είναι μια υδατοδιαλυτή ουσία και αποτελείται από 63 συστατικά, κυρίως πεπτίδια. Ιδιαίτερα η μελιττίνη παίζει σημαντικό ρόλο στις αντιδράσεις του οργανισμού και του δέρματος που προέρχονται από το τσίμπημα. Επίσης, περιέχει τα ενεργά συστατικά ισταμίνη, ντοπαμίνη και ένζυμα όπως η φωσφολιπάση Α2 κ.α. Το δηλητήριο, εκτός από πεπτίδια απαρτίζεται και από λιπίδια, υδατάνθρακες και ελεύθερα αμινοξέα.
Η δράση μέσα από καλλυντικές εφαρμογές
Το μέλι χρησιμοποιείται στην ιατρική εξαιτίας της αντιμικροβιακής, αντιβακτηριακής, αντιμυκητιακής του δράσης. Συμπεριλαμβάνεται σε θεραπείες για την πιτυρίαση, τη σμηγματόρροια, την πιτυρίδα, διάφορες δερματίτιδες, το έκζεμα και την ψωρίαση. Επίσης, περιέχει πολλά ένζυμα και αμινοξέα που το ανάγουν σε ισχυρό αντιβακτηριακό συστατικό στη θεραπεία της ακμής.
Το μέλι παρουσιάζει μεγάλη συγκέντρωση σε υδατάνθρακες, οξέα φρούτων και ιχνοστοιχεία που προάγουν την ανάπλαση των ιστών και την ενεργοποίηση των ινοβλαστών για την παραγωγή κολλαγόνου. Χρησιμοποιείται και σε προϊόντα για τη θεραπεία ελκών, τραυμάτων και εγκαυμάτων.
Το μέλι είναι φυσικό μαλακτικό και διατηρεί υγροσκοπικές ιδιότητες συγκρατώντας την υγρασία στο δέρμα. Επιπλέον, ανακουφίζει από την ξηρότητα και συμπεριλαμβάνεται σε προϊόντα για την περιποίηση των σκασμένων χειλιών και του δέρματος.
Χρησιμοποιείται επίσης σε balms και προϊόντα μπάνιου για την τονωτική, χαλαρωτική και μαλακτική δράση που οφείλεται στην υψηλή συγκέντρωση απλών σακχάρων, αιθέριων ελαίων και άλλων βιοστοιχείων.
Χάρη στις αντισηπτικές της ιδιότητες, η πρόπολη χρησιμοποιείται στη θεραπεία μολύνσεων από σταφυλόκοκκο, στρεπτόκοκκο και μύκητες και για την αντιμετώπιση μυκητιάσεων του δέρματος λόγω της παρουσίας των φλαβονοειδών, των φαινολικών οξέων κ.α. Τα σαμπουάν με πρόπολη είναι μια εναλλακτική λύση στην αντιμετώπιση της πιτυρίδας λόγω των αντιμυκητιακών και αντισμηγματορροϊκών ιδιοτήτων της. Σε συγκέντρωση 5–20% αναπλάθει, αναγεννά και προστατεύει το δέρμα, συμβάλλοντας στην επούλωση των τραυματισμένων και εγκαυματικών ιστών, καθώς και στην αναζωογόνηση του δέρματος. Η πρόπολη χρησιμοποιείται και στην παρασκευή προϊόντων για ακνεϊκά δέρματα λόγω της δράσης του αιθανολικού εκχυλίσματος. Προστατεύει επίσης από τη UV ακτινοβολία και ιδιαίτερα τη UVB, εξαιτίας της παρουσίας οξέων. Χρησιμοποιείται σε θεραπευτικά- προστατευτικά προϊόντα χειλιών για τη θεραπεία της ξηρότητας και του επιχείλιου έρπη.
Ο βασιλικός πολτός έχει αντιβακτηριακή, αντιφλεγμονώδη, αντιαλλεργική, αντιοξειδωτική, τονωτική, ενυδατική και αντιγηραντική δράση στο δέρμα. Επίσης, αποτελεί συστατικό στα σκευάσματα για σμηγματορύθμιση, για δέρματα με σμηγματόρροια και με τάση για ακμή. Οι αναπλαστικές, θρεπτικές και θεραπευτικές δράσεις του χρησιμοποιούνται σε κρέμες, λοσιόν και balms. Το 10-υδροξυ-2δεκενοϊκό οξύ ενεργοποιεί την παραγωγή του κολλαγόνου με αποτέλεσμα να συντελεί στη σύσφιξη και ελαστικότητα του δέρματος. Παράλληλα, επηρεάζει θετικά τη συγκράτηση της υγρασίας στην κεράτινη στιβάδα, ενώ ενισχύει τη θρέψη του δέρματος, συμβάλλοντας στη θεραπεία της ξηροδερμίας. Επιπλέον δράσεις του είναι η μείωση του ερεθισμού και της ερυθρότητας, η ενδυνάμωση των εύθραυστων νυχιών και των αδύναμων μαλλιών και η γενικότερη αναζωογόνηση του δέρματος.
Το μελισσοκέρι χρησιμοποιείται ως σταθεροποιητικός, ενυδατικός και λιπαντικός παράγοντας, στην παρασκευή κραγιον, προϊόντων στικ και κρεμών. Προστίθεται ως συστατικό σε κρέμες, balms, αλοιφές και λοσιον για την αντιμετώπιση διαφόρων δερματικών διαταραχών, όπως ατοπική δερματίτιδα, ψωρίαση κ.α. Το κερί βελτιώνει την ελαστικότητα του δέρματος και ενισχύει τη δομή της κεράτινης στιβάδας. Έχει λιπαντική και μαλακτική δράση και αποτρέπει τη διαδερμική απώλεια της υγρασίας από το δέρμα.
Η γύρη αποτελεί ενεργό συστατικό στα καλλυντικά σκευάσματα, συνήθως σε ποσοστό 0.5–5%. Χρησιμοποιείται στην παραγωγή προϊόντων για την αντιμετώπιση ευρυαγγειών και της ροδόχρου ακμής λόγω των φλαβονοειδών. Σκευάσματα εμπλουτισμένα με γύρη βοηθούν τα ατοπικά και ευαίσθητα δέρματα. Το αιθανολικό εκχύλισμα έχει αντιμικροβιακή και αντιμυκητιακή δράση, ενώ η σμηγματορυθμιστική δράση της οφείλεται στην παρουσία ψευδαργύρου και μεθειονίνης. Συμπεριλαμβάνεται επίσης στην παραγωγή σαμπουάν και μαλακτικών για τα μαλλιά με την κυστεϊνη να ενθαρρύνει την τριχοφυΐα. Αναστέλλει και τη δράση των μυκητών στην πιτυρίδα, ανακουφίζοντας απ’ τη φαγούρα, ενώ οι ενυδατικές και μαλακτικές ιδιότητές της καταπραΰνουν το τριχωτό.
Το δηλητήριο της μέλισσας αποτελεί μια φυσική τοξίνη πλούσια σε πεπτίδια. Έχει αντιφλεγμονώδη, αντιμικροβιακή, αντιμυκητιακή και αντιϊική δράση και θετική επίδραση στην αύξηση και τόνωση της αιματικής κυκλοφορίας, στην αύξηση του μεταβολισμού των κυττάρων και του κολλαγόνου. Η δράση του δηλητηρίου στα προϊόντα ομορφιάς είναι κυρίως αντιγηραντική και αντιρυτιδική, ενώ παίζει σημαντικό ρόλο στη θεραπεία του δέρματος με φωτογήρανση, ακμή, ατοπική δερματίτιδα, ψωρίαση και αλωπεκία.
***
Δήμητρα Τσαντίδου
Spa Manager-
World Spa Organization Ambassador for Greece