Τι δουλειά έχει μια απόκοσμη παραλία από τη Σέριφο στα υπόγεια της Τραπέζης της Ελλάδος; Με αφορμή το έργο της «Θάλασσα», η Μαρία Φιλοπούλου συνομιλεί με τη δημοσιογράφο Μαρία Αδαμοπούλου σε μια ανοιχτή κουβέντα μπροστά στο κοινό, στο μουσείο της Τραπέζης (Αμερικής 3).
Τελευταία στον κύκλο των συναντήσεων με ζωγράφους της συλλογής – προηγήθηκαν οι Ρόρρης και Αδαμάκος -, η γνωστή στο ευρύ κοινό ζωγράφος για τους «Κολυμβητές» της, μίλησε στη HuffPost για τις εμμονές που έχει με το φως και το υγρό στοιχείο: «έχω πάθος με τη θάλασσα κι ό,τι έχει σχέση με το νερό. Από παιδί θυμάμαι τον εαυτό μου να περνώ τα καλοκαίρια στο Πόρτο Χέλι, τον πιο ζωντανό χρόνο δίπλα στη θάλασσα».
- Από τα χρόνια της σπουδής;
Ενστικτωδώς, πάλι η θάλασσα με «πήγε» στον Κρεμονίνι (σημαντικός δάσκαλος στην Beaux Arts του Παρισιού). Είχα δει έναν μικρό κατάλογό του από το φροντιστήριο στην Αθήνα, όπου τότε είχα δάσκαλο τον Στέφανο Δασκαλάκη. Έπεσα, λοιπόν, στις θάλασσες του Κρεμονίνι και είπα εδώ είμαστε. Έτσι, αποφάσισα να ταξιδέψω στο Παρίσι και να κερδίσω μια θέση στο εργαστήρι του.
- Από τη θητεία στον Κρεμονίνι, τι κρατάτε;
Μου ταίριαξε σαν δάσκαλος… όλη του η στάση ήταν ένας τρόπος ζωής. Μας μετέδωσε το πάθος για τη «δουλειά», μια δύναμη, που μεταφράζεται στο το να πιστέψεις ότι μπορείς, ότι έχεις δυνατότητες. Στα δύσκολα μπορείς να πιαστείς απ’αυτό! Κρατώ, λοιπόν, την όρεξή μου για τη δουλειά, γιατί με όλα αυτά που γίνονται σε σχέση με την παραστατική ζωγραφική, πρέπει να είσαι δυνατός για να τα αντιμετωπίσεις.
- Γιατί δυνατός; Τι ακριβώς αντιμετωπίζετε;
Έχω ερωτήματα, όχι μόνο με την αγωνία της δικής μου δουλειάς, αλλά για το πώς προχωρά σήμερα η ζωγραφική. Γι’ αυτό και παρακολουθώ εκθέσεις στο εξωτερικό, ταξιδεύω σε φουάρ, καθώς με ενδιαφέρει να δω που βρίσκομαι σε σχέση με ό,τι συμβαίνει. Κι έχω αποφασίσει συνειδητά ότι μέσα από αυτήν τη ζωγραφική, μπορώ να εκφραστώ, έχοντας μια καλή εικόνα για το τι συμβαίνει τριγύρω. Κι ευτυχώς, υπάρχουν αρκετοί σύγχρονοι καλλιτέχνες που είναι εξαιρετικοί και ζωγραφίζουν παραστατικά. Κάποιοι μάλιστα «επανέρχονται» όπως ο Ντέμιεν Χιρστ, παρά τα αρνητικά σχόλια που έλαβε. Νιώθεις τουλάχιστον, ότι έχεις «συνενόχους».
- Άρα, λέτε ότι παρά τις δυσκολίες για την παραστατική ζωγραφική, θα εξακολουθεί να υπάρχει.
Ασφαλώς και υπάρχουν φορείς που υποστηρίζουν αυτού του είδους τη ζωγραφική. Είναι ένα κομμάτι στα εικαστικά μας πράγματα με αρκετά σημαντικούς καλλιτέχνες που το ακολουθούν. Οπότε, δεν μπορεί να το αγνοήσεις αυτό. Υπάρχουν πολλοί καλλιτέχνες σήμερα αλλά και παλιότερα, με τον Τέτση, τον Μυταρά, τον Μπότσογλου, τον Μόραλη, όπου βλέπει κανείς μια τεράστια ιστορία στην αναπαράσταση. Αυτή η συνέχεια δεν έχει εξαφανιστεί ούτε και μπορείς να την παραβλέψεις. Βεβαίως, είμαι ανοιχτή σε όλα, στο βίντεο, τη φωτογραφία, στις εγκαταστάσεις, σε όλες τις μορφές, αρκεί κανείς να βγάζει τον εαυτό του σε αυτό που κάνει. Τα μέσα, όμως, είναι σίγουρα διαφορετικά. Δεν μπορώ δηλαδή να συγκρίνω τη ζωγραφική με το video art ή τη φωτογραφία, κι αυτό γιατί είναι διαφορετική η κατάσταση, άλλο το Mέσο. Πολλές φορές, όμως, σε «βγάζουν» απέξω από τα πράγματα.
- Σε ποιους αναφέρεστε;
Παλιότερα ήταν πιο έντονο αυτό. Τώρα έχουν αλλάξει κάπως τα πράγματα. Βεβαίως, δεν ξέρω κατά πόσο θα παρουσιαστεί η δική μας γενιά στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. Και δε μιλώ για μένα προσωπικά, αλλά για οποιονδήποτε από τον χώρο. Δε νομίζω…
- Μπορεί να ειπωθεί ότι έχετε θέση στην Εθνική Πινακοθήκη.
Μα στην Πινακοθήκη μπορείς να βρεις Κεσσανλή και άλλους, σημαντικούς δημιουργούς. Και δικαίως, γιατί όλοι όσοι παράγουν ένα εικαστικό έργο στην Ελλάδα με πορεία στο χώρο, πρέπει να έχουν παρουσία στα μουσεία του τόπου.
- Ποιος έχει την ευθύνη γι’ αυτό;
Έτσι όπως είναι τα πράγματα, δεν πιστεύω ότι η ευθύνη βαρύνει αποκλειστικά τα πρόσωπα, τη διεύθυνση του Ε.Μ.Σ.Τ., εδώ. Η αλήθεια είναι πως συνηθίζεται και διεθνώς, όχι μόνο στο δικό μας μουσείο.
- Πάντως, η Tate του Λονδίνου ετοιμάζει έκθεση με έργα των Μπέικον και Φρόιντ προκειμένου να δείξει τα όρια της αναπαραστατικής τέχνης.
Και μόνο το γεγονός ότι γίνονται εκθέσεις «παραστατικών» στα πιο μεγάλα μουσεία λέει πολλά. Αλλά για να μιλήσουμε για τον ελληνικό χώρο, θεωρώ σημαντικό ότι έχουμε πλειάδα αξιόλογων παραστατικών ζωγράφων σε μια συνέχεια. Αυτή η πορεία, λοιπόν, δεν μπορεί και δεν πρέπει να διακοπεί αυτόματα.
- Θα μιλούσατε για έναν ιδιότυπο αποκλεισμό;
Θα ήθελα τα πράγματα να είναι πιο ανοιχτά, χωρίς αποκλεισμούς. Και πιστεύω ότι μπορεί να βρεθεί ένας τρόπος με έμπνευση ώστε όλοι να εκπροσωπούνται και να βρίσκουν ισότιμα θέση στο μουσείο ή όπου παρουσιάζεται στο ευρύ κοινό η καλλιτεχνική δημιουργία.
- Για να κάνω το δικηγόρο του διαβόλου, παρ’ όλα αυτά παρουσιάζετε έργο σας στο Μουσείο της Τραπέζης της Ελλάδος, όπου δείχνονται έργα «comme il faut» και κάπως «ακαδημαϊκά».
Πώς ορίζουμε το ακαδημαϊκό; Αν μου πείτε ότι είναι το «θέμα», δηλαδή η θάλασσα, θα σας απαντούσα ότι αν παρατηρήσεις το έργο από κοντά, θα δεις ότι φαίνεται ρεαλιστικό, αλλά στην πραγματικότητα δεν είναι. Το αποτέλεσμα της θάλασσας είναι παραστατικό, αλλά η διαδικασία είναι τελείως διαφορετική.
- Με ποιο τρόπο;
Αυτό γίνεται με το «τυχαίο», με το οργανωμένο τυχαίο όπως το λέω για να μην παρεξηγηθώ . Μιλώ για μια τεχνική που έχουν χρησιμοποιήσει δημιουργοί πολύ πριν από εμένα, ο Πόλλοκ ή ο Μπέικον για παράδειγμα, όπου με το τυχαίο προσπαθούσε να βγάλει κάτι που όσο και να δουλεύεις το πινέλο, δεν πρόκειται να δώσει την αίσθηση της πραγματικότητας. Κι εγώ επαναλαμβάνω πολλές φορές και σε πολλά στρώματα χρώματος τη διαδικασία αυτή ώστε να πετύχει το αποτέλεσμα που θεωρώ συμβατό με την αίσθηση που θέλω να δώσω. Έπειτα, μπαίνουν στοιχεία όπως δύο φιγούρες, που είναι πιο παραστατικές και ορίζουν τον χώρο. Αλλά παίζω πολύ με την κατασκευή του έργου, με την επιφάνεια του χώρου, με το «τυχαίο» που είναι δουλεμένο όπως σας το περιέγραψα.
- Αυτό αφορά μόνο τη θάλασσα ή και άλλες ενότητες έργων;
Όλη μου η δουλειά είναι έτσι, γιατί με εξυπηρετεί και μπορώ να παίξω με το κομμάτι της κίνησης και βέβαια, το φως.
- Κι αυτό, βασικό στοιχείο της δουλειάς σας.
Το φως είναι κυρίαρχο. Και το βλέπεις από τα πρώτα χρόνια της σχολής, με τις τζαμαρίες, τα θερμοκήπια... τώρα, όμως, βγαίνει ακόμη πιο έντονα. Αλλά το πώς λειτουργεί το φως στους αφρούς του νερού με ιντριγκάρει σε ό,τι αφορά τις δυνατότητες που έχω να παίξω με την τυχαία κατάσταση, που, ξαναλέω, δεν είναι ούτε παραστατική, ούτε βεβαίως «ακαδημαϊκή».
Η συζήτηση με τη Μαρία Φιλοπούλου θα πραγματοποιηθεί την Πέμπτη 15 Φεβρουαρίου, στις 18.00, στο Μουσείο της Τράπεζας της Ελλάδος (Αμερικής 3). Και ζωντανά μέσω της σελίδας του Μουσείου. Η εκδήλωση πραγματοποιείται στο πλαίσιο της έκθεσης «Τόποι Αναφοράς», η οποία θα εγκαινιαστεί στο Μπενάκη της οδού Πειραιώς στις 14 Μαρτίου, σε επιμέλεια της Χάρις Κανελλοπούλου.