Ακούγοντας τον Λέανδρο Ρακιντζή, πρώην Γενικό Επιθεωρητή Δημόσιας Διοίκησης, απογοητευμένον για τις πιθανότητες να υπάρξει μια συστηματική προσπάθεια για το σταμάτημα των αυθαιρέτων, περιγράφοντας στο ραδιόφωνο πως ακόμα και οι τελεσίδικες αποφάσεις της διοίκησης δεν ολοκληρώνονται, αποφάσισα να γράψω μερικές εμπειρίες από προσπάθειες αντιμετώπισης· τρεις ανεπιτυχείς και μία επιτυχημένη.
Ο Ρακιτζής περιγράφει πως εξελίσσεται η κατάσταση μετά από καταγγελίες πολιτών, καθώς οι υπηρεσίες σπάνια κάνουν επισήμως αυτοψίες και κινούν διαδικασίες. Ακόμα και αν βγει απόφαση κατεδάφισης, που είναι μια διοικητική πράξη, δεν ακολουθεί κατεδάφιση είτε γιατί γίνεται αίτημα αναστολής και τα δικαστήρια αργούν για χρόνια, οπότε εν τω μεταξύ έρχεται μια απόφαση νομιμοποίησης με πρόστιμο, είτε οι υπηρεσίες αδρανούν επικαλούμενες διάφορες δικαιολογίες. Μια συνοπτική περιγραφή της κατάστασης είχα κάνει σε άρθρο με αφορμή τις πυρκαγιές στο Μάτι1. Αυτό αφορούσε κυρίως οικισμούς, αυθαιρέτους και μη, και τον τρόπο με τον οποίο εξελίχτηκαν και νομιμοποιήθηκαν. Εδώ περιγράφω μερικές από τις δεκάδες περιπτώσεις στις οποίες έτυχε να εμπλακώ προσωπικά στις προσπάθειες να τις σταματήσουμε.
Η πίστα στο Αιγίνιο
Το 1987 ο γνωστός από τις εκπομπές στην τηλεόραση δημοσιογράφος - αυτοκινητιστής Χάρης Θεοφράστου και τα ξαδέλφια Στεργίου πήραν «άδεια» από τον Δήμαρχο Αιγινίου να κατασκευάσουν πίστα αυτοκινήτων έκτασης 1.500 στρεμμάτων στο Δέλτα του Αλιάκμονα. Παρέβλεψαν ότι δίπλα υπήρχε παράνομος σκουπιδότοπος του Δήμου και ότι η περιοχή προστατεύεται ως υγρότοπος. Γρήγορα φέρανε τις μπουλντόζες και άρχισαν να κατασκευάζουν την πίστα, τις κερκίδες και να διαμορφώνουν χώρο παρκαρίσματος. Τα μέλη της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας στην Θεσσαλονίκη έκαναν αλλεπάλληλες καταγγελίες στην πολεοδομία και το Υπουργείο Περιβάλλοντος και στο τέλος η οργάνωση απευθύνθηκε στον εισαγγελέα. Οι επενδυτές και ο δήμος έκαναν πως δεν ξέρουν ότι είναι μια από τις σημαντικότερες περιοχές για τα πουλιά στον κόσμο και το υπουργείο πελαγοδρομούσε. Η πίστα ολοκληρώθηκε και άρχισε να λειτουργεί μέχρι που απαγορεύτηκε από το Υπουργείο Περιβάλλοντος το 1989, επί Κυβέρνησης οικουμενικής συνεργασίας.
Σήμερα η πίστα δεν λειτουργεί και είναι καταστραμμένη. Ο σκουπιδότοπος έχει θαφτεί με λίγο χώμα και εξακολουθεί να ρυπαίνει τα υπόγεια νερά. Οι παρατηρητές πουλιών ανεβαίνουν μερικές φορές στις κερκίδες για να δουν τα πουλιά στα γύρω έλη με τηλεσκόπιο. Μια πρόταση που έχει διατυπωθεί για απομάκρυνση της πίστας και των σκουπιδιών και την επαναδημιουργία του έλους από τον Φορέα Διαχείρισης του Εθνικού Πάρκου των Δέλτα Γαλλικού Αξιού Λουδία και Αλιάκμονα είναι κάπως ακριβή καθώς χρειάζονται εκτεταμένα χωματουργικά έργα. Θα υλοποιηθεί ίσως όταν το χρέος της χώρας πέσει κάτω από το 100% του ΑΕΠ ή με ειδικές ευρωπαϊκές ή διεθνείς χορηγίες και επιδοτήσεις. Τα έντυπα των αυτοκινητιστών θα συνεχίσουν να γράφουν τακτικά περί «γραφειοκρατίας» που περιορίζει την «ανάπτυξη». Σήμερα που πολλές γραφειοκρατικές διαδικασίες για τις επενδύσεις έχουν καταργηθεί η επίκληση εμποδίων στην επιχειρηματικότητα παραπέμπει τις περισσότερες φορές στις περιβαλλοντικές απαγορεύσεις και δεσμεύσεις.
Το πανωσήκωμα στην Κατερίνη
Μερικά χρόνια μετά τυχαίνει να μένω στην Κατερίνη. Ένας λαζογερμανός2 αποφάσισε να χτίσει έναν ακόμα όροφο στην ταράτσα του τριώροφου που έκτισε νόμιμα. Ένα πρόβλημα που θα βιώναμε εκτός των άλλων θα ήταν ότι τα λαχανικά που καλλιεργούσε η γιαγιά στον κήπο δεν θα έβλεπαν ποτέ το φως του ηλίου, το ίδιο και το ισόγειο του σπιτιού όπου μέναμε. Κάλεσα την αστυνομία τέσσερεις φορές. Τους σταματούσε και ξανάρχιζαν.
Περιγράφω την κατάσταση στους θαμώνες του καφενείου «Ελληνικόν» όπου σύχναζαν οι διανοούμενοι της πόλης, αριστεροί και ορειβάτες. Καθώς οι περισσότεροι ήταν απόγονοι προσφύγων από την Μικρά Ασία, που είχαν δυσκολίες να βάλουν «ένα κεραμίδι πάνω από το κεφάλι τους» από την ανερμάτιστη διοίκηση του Ελληνικού κράτους μετά το ´22, με αποδοκίμασαν. Κι ας αφορούσε ρετιρέ κι όχι προσφυγικό χαμόσπιτο. Δυστυχώς η κυρίαρχη αίσθηση ότι το κράτος είναι πάντα εχθρός έχει διαβρώσει τις συνειδήσεις στην Ελλάδα. Έχει ιστορικά αίτια αλλά πλέον αυτή η στάση γυρνάει εναντίον των ίδιων των πολιτών.
Στο τέλος πήγα στην Πολεοδομία. Όταν είπα το όνομά μου θορυβήθηκαν καθώς με ήξεραν ως πρόεδρο της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας που είχε κάνει όλη αυτήν την φασαρία για την πίστα στο Δέλτα του Αλιάκμονα και με διαβεβαίωσαν ότι το πρόβλημα θα λυθεί σύντομα. Και ιδού η λύση: Σε έναν μήνα με ειδική απόφαση έγινε τροποποίηση του Πολεοδομικού Σχεδίου της πόλης και άλλαξαν οι όροι δόμησης σε δύο τετράγωνα. Έτσι ο η παρανομία νομιμοποιήθηκε και χτίστηκε ανεμπόδιστα ο τέταρτος όροφος.
Η απάντηση του εισαγγελέα για τα αυθαίρετα στον υγρότοπο του Μεσολογγίου
Στις αρχές του ´90 είχαν ληφθεί τελεσίδικες αποφάσεις για γκρέμισμα αυθαιρέτων στην λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου. Για το θέμα η χώρα ήταν διεθνώς εκτεθειμένη καθώς ο υγρότοπος αυτός είναι ένας από τους 11 που προστατεύονται με την διεθνή συνθήκη Ramsar για την διατήρηση των υγροτόπων. Η απόφαση όμως δεν εφαρμόζονταν. Τοπικοί βουλευτές πίεζαν υπόγεια και οι υπηρεσίες αδρανούσαν.
Με τον δικηγόρο της Ορνιθολογικής πήγαμε στα δικαστήρια στην Ευελπίδων και καταθέσαμε αναφορά στον εισαγγελέα. Το θέμα μεταβιβάστηκε υπηρεσιακά για να γίνει διερεύνηση και μετά από μερικούς μήνες ήρθε η εξής καταπληκτική απάντηση από τον τοπικό εισαγγελέα: Στην πρώτη απόπειρα απομάκρυνσης των αυθαιρέτων αντέδρασαν οι οικιστές και η επιχείρηση σταμάτησε. Στην συνέχεια οι υπηρεσίες δεν έβρισκαν διαθέσιμες μπουλντόζες για να τις μισθώσουν για το γκρέμισμα και την απομάκρυνση των υλικών από την λουρονησίδα. Καταλαβαίνει κανείς ότι βρισκόμαστε μπροστά σε μαφιόζικες καταστάσεις που υποτάσσουν την διοίκηση και κάποιοι πολιτικοί μαζεύουν ψήφους υπερασπιζόμενοι την παρανομία.
Το ίδιο συμβαίνει σε πολλές προστατευόμενες περιοχές. Το Προεδρικό Διάταγμα για τις ζώνες του Εθνικού Δρυμού Ολύμπου π.χ. το σταμάτησε ο βουλευτής Γεώργιος Κωνσταντακόπουλος της Πιερίας, όπως ο ίδιος δήλωσε δημόσια, με κυνικό τρόπο. Παρόμοιες περιπτώσεις θα δει κανείς σε κάθε νομό. Το αστείο είναι ότι την αυθαιρεσία επικροτούν άνθρωποι που δεν έχουν κανένα συμφέρον στην περιοχή όπου επιχειρείται δόμηση και στην πράξη την αντίθεση απέναντι στους «οικολόγους» την εκμεταλλεύονται μόνο συγκεκριμένοι εργολάβοι.
Μια διαφορετική προσέγγιση ακολουθήθηκε από το κράτος στους υγροτόπους της Θράκης. Για να φύγουν οι καταπατητές από τις αμμοθίνες δίπλα σε λιμνοθάλασσες, που επικαλούνταν δύο δεκαετίες χρήσης των χώρων, τους επέτρεψε να μεταφερθούν όλοι σε ένα κάμπινγκ με ημιμόνιμες κατασκευές. Εκβιασμός μεν αλλά τουλάχιστον αποκαταστάθηκαν και παρέμειναν ελεύθεροι οι υγρότοποι.
Η προβλήτα στην Καστοριά
Ας δούμε όμως και μια ελάχιστα γνωστή υπόθεση με θετική κατάληξη. Το 2001 ο Δήμος Μακεδνών κατασκεύασε μια προβλήτα μήκους 150 περίπου μέτρων και πλάτους 8 μέτρων στην ακτή σε χώρο όπου αυτό απαγορεύεται με την νομοθεσία για την προστασία του υγροτόπου, την κήρυξη της περιοχής ως Τόπου Ιδιαιτέρου Φυσικού Κάλλους και Καταφύγιο Άγριας Ζωής, τις ρυθμίσεις από την Ζώνη Οικιστικού Ελέγχου και την αρχαιολογική νομοθεσία, καθώς δίπλα βρίσκεται ο προϊστορικός λιμναίος οικισμός του Δυσπιλιού, τμήμα του οποίου είναι επισκέψιμο. Ο Δήμος επικαλέστηκε ως δικαιολογία «την άμεση και επιτακτική ανάγκη επισκευής ενός τουριστικού πλοιαρίου» που είχε προσαράξει στην λίμνη και δήλωσε στις αρμόδιες υπηρεσίες ότι προέβη σε «προσωρινή ρίψη μικρών βράχων έμπροσθεν του Προϊστορικού Λιμναίου Οικισμού Δισπηλιού για τη συγκράτηση του πλοιαρίου». Στην πραγματικότητα ο Δήμος που είχε μετά τον «Καλλικράτη» στην διάθεσή του και μεγάλα χωματουργικά μηχανήματα έριξε τόνους μπετόν και σίδερα για να φτιάξει μία προβλήτα.
Στις αρχικές καταγγελίες δεν υπήρξε καμία παρέμβαση, ούτε από την αστυνομία, ούτε από τον τοπικό Εισαγγελέα. Όταν η Ορνιθολογική απευθύνθηκε στον συνήγορο του πολίτη, αυτός διενέργησε αυτοψία και συνέταξε Πόρισμα3 και οι διαδικασίες προχώρησαν, παρά τις προσπάθειες του Δήμου για εκ των υστέρων νομιμοποίηση. Η Νομαρχία και η Κτηματική Υπηρεσία του Δημοσίου επέβαλαν διοικητικό πρόστιμο 14.000€ και έγινε δικαστήριο το οποίο επικύρωσε τις αποφάσεις των υπηρεσιών και υποχρέωσε τον Δήμο να προβεί σε αποκατάσταση. Σήμερα δεν βλέπει κανείς τίποτα στον συγκεκριμένο χώρο. Πρόκειται για μια νίκη του περιβαλλοντικού κινήματος και των αρχαιολόγων που πολύ λίγο ακούστηκε, ενώ θα έπρεπε να αποτελεί παράδειγμα παρέμβασης για την πρόληψη αυθαιρεσιών από τους εκλεγμένους της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.
…
Παρεμβάσεις όπως οι παραπάνω γίνονται δεκάδες από τις περιβαλλοντικές οργανώσεις κάθε χρόνο. Απαιτούν χρόνο και χρήμα αλλά πολλές φορές δικαιώνονται. Ακούγονται συχνά καταγγελίες συλλήβδην για τις ΜΚΟ. Πολλοί θα ήθελαν να μην υπάρχουν καθόλου αντιδράσεις από πολίτες ή τις οργανώσεις που αγωνίζονται για την διατήρηση του περιβάλλοντος. Ευτυχώς η διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης, που περιλαμβάνει υποχρεωτικά διαβούλευση, δίνει την δυνατότητα για παρεμβάσεις. Οι περιβαλλοντικές οργανώσεις όμως δεν είναι οι Ζορό. Οι πολίτες πρέπει να παρεμβαίνουν οι ίδιοι τοπικά και να προστατεύουν την περιοχή τους από αυθαιρεσίες αξιοποιώντας τις δυνατότητες που δίνει η νομοθεσία και η υποχρέωση της πολιτείας για διαφάνεια, με το δικαίωμα γνώσεις διοικητικών εγγράφων, και η δυνατότητα παρέμβασης κατά τις διαδικασίες δημοσιοποίησης και διαβούλευσης. Πρέπει να ξέρουμε όμως ότι η νομιμότητα μπορεί να καλυφθεί με διοικητικές πράξεις εκ των υστέρων ή και με νόμους, επίσης εκ των υστέρων.
Ο σημερινός πρωθυπουργός είχε δηλώσει: «θα σας ταράξουμε στην νομιμότητα». Μια τέτοια νομιμότητα είναι άραγε η τελευταία κίνηση, στην αλυσίδα αναγνώρισης αυθαιρέτων, με τον νεολογισμό «οικιστικές πυκνώσεις» που περιλαμβάνεται στο νομοσχέδιο που θα κατατεθεί στον Σεπτέμβριο;
1 Δημοσιεύτηκε στην Huffington Post: https://www.huffingtonpost.gr/entry/e-epenthemise-apo-to-mati_gr_5b5adbd8e4b0b15aba975597 και στον ιστότοπο Κουτσομύλι: https://koutsomili.wordpress.com/2018/07/26/%CE%B7-%CF%85%CF%80%CE%B5%CE%BD%CE%B8%CF%8D%CE%BC%CE%B9%CF%83%CE%B7-%CE%B1%CF%80%CF%8C-%CF%84%CE%BF-%CE%BC%CE%AC%CF%84%CE%B9/
2 Όρος στην βόρεια Ελλάδα για τους έλληνες μετανάστες στην Γερμανία που γυρνάνε στην Ελλάδα με λίγα λεφτά. Αυτοί χαρακτηρίζονται από τον θαυμασμό για τους νόμους και την αυστηρότητα της Γερμανίας και το διατυμπανίζουν παντού, αλλά στην Ελλάδα κάνουν τις ίδιες ή και παραπάνω παρανομίες από τους υπόλοιπους.