«Θρησκεία είναι κάθε ιστορία που αγκαλιάζει τα πάντα και προσφέρει υπεράνθρωπη νομιμοποίηση στους ανθρώπινους νόμους, νόρμες και αξίες. Νομιμοποιεί τις ανθρώπινες κοινωνικές δομές υποστηρίζοντας ότι αντανακλούν υπεράνθρωπους νόμους»
(Χαράρι, «Homo Deus»)
Η επέλαση της πανδημίας του κορωνοϊού πέραν όλων των άλλων παρενεργειών που επέφερε στην λειτουργία της οικονομίας και της κοινωνίας, όπως και στην ψυχική υγεία των πολιτών, προκάλεσε ποικίλες συζητήσεις για τις σχέσεις της Θρησκείας με την Επιστήμη και την Πολιτική. Αντικείμενο αυτών των συζητήσεων είναι ο κυρίαρχος ρόλος εκείνου του παράγοντα που κατά τεκμήριο θα έπρεπε να αποφασίζει για την αντιμετώπιση της πανδημίας. Η ίδια η πραγματικότητα επέβαλε τη συνύπαρξη στις κορυφές ενός τετραγώνου της Πανδημίας, της Επιστήμης, της Πολιτικής-ών και της Θρησκείας.
Έτσι η πανδημία κατόρθωσε να φέρει στην επιφάνεια ένα παλιό πρόβλημα, αυτός της σχέσης της θρησκείας τόσο με την πολιτική όσο και με την επιστήμη. Οι σχέσεις αυτές καθορίζονται κάθε φορά τόσο από το περιεχόμενο (ιδεολογικό…) της πολιτικής όσο κι από τον βαθμό αποδοχής της επιστημονικής γνώσης ως πυρηνικού στοιχείου της επιβίωσης του ανθρώπου και της κοινωνικής προόδου. Ωστόσο, η θρησκευτική πίστη και το θρησκευτικό βίωμα καθορίζουν καταλυτικά τον διάλογο του υποκειμένου με την Πολιτική και την Επιστήμη.
Θρησκεία και Πολιτική
Οι δημοκρατικές κοινωνίες της Δύσης ως προϊόντα του «διαφωτισμού» όρισαν με μία σχετική σαφήνεια τα πεδία ευθύνης και αρμοδιοτήτων τόσο της θρησκείας – εκκλησίας όσο και της πολιτικής. Το κοσμικό κράτος ως ένα βαθμό με τον διαχωρισμό Κράτους και Εκκλησίας απελευθερώθηκε από τον σφιχτό εναγκαλισμό με την εξουσία της εκκλησίας. Βέβαια κατά καιρούς υπάρχουν φαινόμενα που οι δύο αυτοί κύκλοι (Θρησκεία – Εκκλησία/Πολιτική) τέμνονται και δημιουργούν ένα ενιαίο μέτωπο ενάντια σε κάθε προοδευτική θεώρηση και ερμηνεία της κοινωνικής πραγματικότητας.
“«Αυτοί που λένε πως η θρησκεία δεν έχει σχέση με την πολιτική δεν ξέρουν τι είναι η θρησκεία»(Γκάντι)”
Ο καισαροπαπισμός μπορεί να αποτελεί στοιχείο άλλων περιόδων, ωστόσο τόσο η Εκκλησία όσο και οι πολιτικοί προπαγανδίζουν το «θεήλατον» της εξουσίας τους τονίζοντας πως οι «νόμοι» και οι «κανόνες» δεν είναι προϊόν «της ανθρώπινης ιδιοτροπίας αλλά ορίζονται από μια απόλυτη και ανώτερη εξουσία» (Χαράρι, “Homo Sapiens”). Εξάλλου σε πολλούς πολίτες βαθιά θρησκευόμενους και αυταρχικούς ηγέτες ισχύει πάντα το: «πάσα ψυχή εξουσίαις υπερεχούσαις υποτασσέσθω. Ου γαρ έστιν εξουσία ει μη υπό θεού, αι δε ούσαι υπό θεού τεταγμένοι εισίν» (Απόστολος Παύλος).
Με βάση τα παραπάνω η αντιμετώπιση της πανδημίας γνώρισε τη σύγκρουση της πολιτικής εξουσίας με κάποιους ιεράρχες, ιερείς και πνευματικούς. Οι θρησκευτικοί «ηγέτες» πρόβαλαν ηχηρές αντιρρήσεις τόσο ως προς την φύση του covid 19 όσο και ως προς τον τρόπο αντιμετώπισής του ή και της υποχρεωτικότητας του εμβολίου.
Τμήμα της εκκλησίας αντέδρασε και αντιδρά με σφοδρότητα στους τρόπους θεραπείας της πανδημίας καθιστώντας έτσι ένα καθαρά ιατρικό και επιδημιολογικό πρόβλημα σε θρησκευτικό και εν πολλοίς «δογματικό».
Έτσι δοκιμάστηκαν έντονα οι σχέσεις πολιτικής και θρησκείας – εκκλησίας με θύμα την υγεία και τη ζωή πολλών συνανθρώπων μας. Οι παραδοσιακές στενές σχέσεις Πολιτικής και Εκκλησίας οξύνθηκαν στο βαθμό που προβλήθηκαν από τη δεύτερη ανορθολογικές θέσεις σε θέματα που δεν ανήκουν στο πεδίο ευθύνης της.
Σε ένα δημοκρατικό κι ευνομούμενο κοσμικό κράτος οι νόμοι ισχύουν για όλους και η ευθύνη επίλυσης των προβλημάτων ανήκει στην πολιτική εξουσία και όχι στις αίολες θεωρίες και θρησκοληψίες κάποιων εκπροσώπων της εκκοσμικευμένης εκκλησίας.
Θρησκεία και Επιστήμη
“«Η αγωνία του θανάτου είναι η μήτρα όλων των θρησκειών, οι οποίες με τον έναν ή άλλον τρόπο προσπαθούν να μετριάσουν τη θλίψη της θνητότητάς μας»(Ίρβιν Γιάλομ)”
Η πανδημία επικαιροποίησε μία παραδοσιακή αλλά και τόσο διαχρονική διαμάχη, αυτής της θρησκείας με την επιστήμη. Μπορεί στις μέρες μας να μην χρειαζόμαστε έναν Γαλιλαίο να αποδείξει τα «αυτονόητα», ούτε τον Τζορντάνο Μπρούνο να καεί στην πυρά για τις επιστημονικές του θέσεις, αλλά σίγουρα έχουμε ανάγκη από τον κοινό νου και τον «ξυνό λόγο» του Ηράκλειτου.
Όλοι προσδοκούσαν πως η πρόοδος της τεχνολογίας και της επιστήμης θα απελευθέρωνε τον άνθρωπο από την εσωτερική του ανάγκη να δημιουργεί φανταστικές θεότητες ή να πειθαρχεί άκριτα σε κάποια θρησκευτικά δόγματα.
Όλοι θεωρούσαν πως ο άνθρωπος θα μπορούσε να διακρίνει τα όρια μεταξύ φαντασίας και πραγματικότητας. Ωστόσο ο ορθολογισμός της επιστήμης διέψευσε όλες τις παραπάνω προσδοκίες και η ανάγκη για «μύθους» και η πίστη σε «ανώτερα όντα» κυριαρχούν απόλυτα σε ένα μεγάλο τμήμα των ανθρώπων.
Ο Χαράρι επισημαίνει σχετικά την τάση του ανθρώπου να πλάθει «όντα» με την φαντασία του αγνοώντας την πραγματικότητα:
«Χάρη στους υπολογιστές και τη γενετική μηχανική, η διαφορά ανάμεσα στη φαντασία και την πραγματικότητα θα εξασθενήσει, καθώς οι άνθρωποι θα αναπλάθουν την πραγματικότητα ώστε να ταιριάζει με τις αγαπημένες τους φαντασίες»
(«Homo Deus»)
Αποτελεί δυσεξήγητο φαινόμενο η άρνηση στο εμβόλιο κάποιων πολιτών θρησκευόμενων στο βαθμό που αυτό συνιστά την μοναδική πρόταση της επιστήμης στην αντιμετώπιση του covid 19. Θα μπορούσε να κατανοηθεί η «άρνηση» αυτή, αν υπήρχε σοβαρή επιχειρηματολογία ή αντιπρόταση. Η επίκληση του θεού και κάποιων δογμάτων συνιστά ύβρη και προς το θεό. Οι θέσεις των αρνητών βλάπτουν τους ίδους αλλά και τους συνανθρώπους τους. Κι αυτό γιατί ο ιός δεν κάνει διακρίσεις μεταξύ πιστών και «απίστων». Η πίστη στο θεό δεν βοηθά υποχρεωτικά και στον περιορισμό της πανδημίας. Αντοχή και υπομονή μάς χαρίζει αλλά όχι την τελική θεραπεία και διάσωση της ζωής μας.
Τα εμβόλια, όμως, ως προϊόντα της επιστήμης μάς βοηθάνε να προστατεύσουμε τον εαυτό μας από τον κορωνοϊό ακόμα κι αν δεν πιστεύουμε σε αυτά. Η επιστήμη δεν εκδικείται, δεν τιμωρεί, μόνο προτείνει. Λάθη μπορεί να κάνει, αλλά δεν αντιστέκεται όταν αντιπαραταχθεί με μία άλλη αλήθεια πιο πειστική.
Στους εχθρούς της επιστήμης και άθελά τους στους «συμμάχους» της φονικής δραστηριότητας ανήκουν και οι δικαιωματιστές. Συνιστούν ένα απρόσμενο υβρίδιο ενός άτυπου οργουελικού κόσμου σε μία κοινωνία δυστοπική. Τα λεξικά αδυνατούν να ορίσουν το περιεχόμενό τους αφού στο λεξιλόγιο και στα συνθήματά τους συνυπάρχουν οι αντιφατικές λέξεις – έννοιες, όπως: Δικαιώματα, συνταγματικές ελευθερίες, πατριωτισμός, διεθνισμός, πολιτική ορθότητα και πολλά άλλα υποπροϊόντα της παγκοσμιοποιημένης υποκουλτούρας.
Επιμύθιον
Συνιστά ανερμήνευτο γεγονός η «ανυπακοή» των αρνητών του εμβολίου και του επιστημονικού λόγου των ώρα που το ρομπότ Perseverance εξερευνά με πολλή υπομονή και πειθαρχία τον πλανήτη Άρη υπακούοντας τυφλά τις «υποδείξεις» των επιστημόνων. Πώς αιτιολογείται η αδυναμία των επιστημόνων να πείσουν ένα μεγάλο τμήμα της κοινωνίας μας για την αποτελεσματικότητα των εμβολίων; Πώς αιτιολογείται η καθολική αποδοχή κάποιων επιστημονικών – τεχνολογικών προϊόντων (tv, κινητό…) ενώ υπάρχουν έντονες αντιδράσεις για το εμβόλιο – που αν δεν σώζει, τουλάχιστον περιορίζει δραστικά τον θάνατο από τον κορωνοϊό;
Ίσως αποδεικνύεται πως οι εμπειρίες και τα βιώματά μας δεν μπορούν να μετασχηματιστούν σε γνώση και σοφία, διαψεύδοντας τον Βίλχελμ φον Χούμπολτ που είχε πει πως ο στόχος της ύπαρξής μας είναι «η απόσταξη της ευρύτερης δυνατής εμπειρίας της ζωής σε σοφία». Ίσως – ίσως ακόμη να δικαιώνεται ο Αριστοφάνης με το εμβληματικό «Ου γαρ πείσεις, ουδ’ ην πείσης» («Δεν θα με πείσεις, ούτε ακόμη κι αν με πείσεις»). Ίσως – ίσως τελικά να ισχύει και το «πως ο νους δεν είναι το υποκείμενο που διαμορφώνει ελεύθερα τις ιστορικές ενέργειες και τις βιολογικές πραγματικότητες – ο νους είναι ένα αντικείμενο που διαμορφώνεται από την ιστορία και τη βιολογία» (Χαράρι, «21 μαθήματα για τον 21ο αιώνα»).
Απέναντι κι ενάντια σε κάποια απομεινάρια του ανορθολογισμού και του φονταμενταλισμού (σε όλες τις εκφάνσεις του) χρέος όλων μας είναι να αναδείξουμε την απόλυτη συνταγή για την ευτυχία μας και την επιβίωση της κοινωνίας μας.
«Ουκ έστιν ηδέως ζην άνευ του φρονίμως»
(Επίκουρος)
Ας προστατέψουμε την ζωή μας αφού αποτελεί το απόλυτο αγαθό λόγω της μοναδικότητάς της και του ανεπανάληπτου χαρακτήρα της. Όπλο μας ο ορθός λόγος.
«Γεγόναμεν άπαξ, δις δε ουκ έστι γενέσθαι»
(Επίκουρος)