Η έννοια της Υφαλοκρηπίδας είναι διαφορετική μεταξύ της Γεωλογίας και της Νομικής επιστήμης. Στο παρόν άρθρο θα αναλυθεί η Υφαλοκρηπίδα υπό την νομική της έννοια και θα παρατεθούν οι ελληνοτουρκικές διαφορές επί του θέματος.
Διαβάστε επίσης:
Τι είναι τα Χωρικά Ύδατα και ποιες οι ελληνοτουρκικές διαφορές
Σημαντική όμως είναι η αναφορά στην γεωλογική πτυχή, ώστε να καταδειχθεί σαφέστερα ο νομικός της ορισμός και να αντιπαραβληθούν εναργέστερα οι γεωλογικές με τις νομικές διαφορές.
Η συνέχιση του εδάφους εντός της θαλάσσης, τουτέστιν αυτό που κοινώς ονομάζεται «βυθός», είναι το υφαλοπλαίσιο, το οποίο διαιρείται σε τρία τμήματα. Το πρώτο, είναι η υφαλοκρηπίδα (continental shelf), και ξεκινάει από την ακτή και συνεχίζεται κάτω από την θάλασσα, έως ότου φτάνει ένα σημείο όπου αποκτάει μια απότομη κλίση. Επί της αρχής, η γεωλογική υφαλοκρηπίδα τελειώνει σε 45 περίπου μίλια μετά την ακτή και έχει βάθος περίπου 150 με 200 μέτρα. Σε αυτήν την απότομη κλίση όπου τελειώνει η υφαλοκρηπίδα (υπό την γεωλογική έννοα) ξεκινάει το υφαλοπρανές (continental slope), το οποίο συνεχίζεται για 10 μίλια επιπλέον, αλλά έχει σημαντικό βάθος, γενικά 3.000 με 4.000 μέτρα. Το τρίτο μέρος του υφαλοπλαισίου ξεκινάει και συνεχίζει μετά το υφαλοπρανές και είναι το ηπειρωτικό ανύψωμα (continental rise). Μέχρι σε αυτό το σημείο, οι περιοχές αυτές είναι πλούσιες σε ορυκτούς πόρους (πετρέλαιο, φυσικό αέριο και σε μεταλλεύματα)1. Μετά από αυτό υπάρχει η ωκεάνια άβυσσος2. Καθώς το ζήτημα είναι κάπως περίπλοκο, παρατίθεται σχηματική απεικόνιση, βλ. Εικόνα 1. Όπως θα διαπιστωθεί από τον νομικό ορισμό που θα ακολουθήσει, η Υφαλοκρηπίδα στο Διεθνές Δίκαιο διαφέρει σημαντικά από τους γεωλογικούς διαχωρισμούς.
H Υφαλοκρηπίδα, νομικά, αποτελεί μία ζώνη κυριαρχικών δικαιωμάτων ενός παράκτιου κράτους. Αυτή η ζώνη περιλαμβάνει τον βυθό (την συνέχιση του εδάφους στην θάλασσα) αλλά και το τμήμα που βρίσκεται κάτω από τον βυθό της θάλασσας, δηλαδή το υπέδαφος. Το τι είναι Υφαλοκρηπίδα και τι δικαιώματα απορρέουν από αυτήν, ορίζεται από το σημαντικότερο νομικό κείμενο για το Δίκαιο της Θάλασσας, της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (ή στην αγγλική, United Nations Convention on the Law of the Sea/UNCLOS 1982).
Η Υφαλοκρηπίδα εκτείνεται για 200 ναυτικά μίλια από το εξωτερικό όριο της Αιγιαλίτιδας Ζώνης3 (συνεπώς, το εύρος της Αιγιαλίτιδας επηρεάζει το μήκος της Υφαλοκρηπίδας που θα οροθετηθεί). Υπάρχει πιθανότητα, ανάλογα των συνθηκών της Γεωγραφίας της εκάστοτε περιοχής όπου χαράσσεσαι η Υφαλοκρηπίδα, να επεκτείνεται η Υφαλοκρηπίδα έως και 350 ναυτικά μίλια από τις ακτές του παράκτιου κράτους (όχι από το τέλος τη Αιγιαλίτιδας όπως καταρχήν θέτει ο ορισμός).
Καθώς στο Αιγαίο Πέλαγος και στην Μεσόγειο οι αποστάσεις είναι πολύ πιο μικρές μεταξύ των συνορευόντων κρατών, δεν τίθεται τέτοιο ζήτημα4. Γενικά και με απλά λόγια, στην Υφαλοκρηπίδα του ένα κράτος έχει δικαιώματα εξερεύνησης και αξιοποίησης των φυσικών πόρων που βρίσκονται σε αυτήν5. Να σημειωθεί πως η Υφαλοκρηπίδα, εν αντιθέσει με τις άλλες ζώνες ενός κράτους, δεν χρειάζεται να κηρυχθεί. Υπάρχει, κατά την νομολογία του Διεθνούς Δικαστηρίου, ipso facto (εξ αυτού του γεγονότος, από το γεγονός δηλαδή και μόνο της ύπαρξης του κράτους) και ab initio (εξ αρχής, από την αρχή της δημιουργίας του κράτους)6. Αυτή είναι μία από τις κύριες διαφορές της με την ΑΟΖ. Άλλη σημαντική διαφορά Υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ είναι πως η πρώτη καλύπτει τον βυθό και το υπέδαφος, ενώ η ΑΟΖ καλύπτει και την στήλη ύδατος (την θάλασσα δηλαδή). Συνεπώς, κανένα κράτος δεν μπορεί να αμφισβητήσει πως κάποιο άλλο κράτος δεν δικαιούται Υφαλοκρηπίδα.
Αναφορικά με τις Ελληνοτουρκικές διενέξεις επί του θέματος. Για την Ελλάδα, η οριοθέτηση της Υφαλοκρηπίδας αποτελεί επισήμως την μοναδική διαφορά της χώρας με την Τουρκία, με όλα τα υπόλοιπα ζητήματα (αποστρατικοποίηση νησιών Αιγαίου, γκρίζες ζώνες, Χωρικά Ύδατα, ΑΟΖ, εύρος Εθνικού Εναέριου Χώρου κ.ο.κ..) να αποτελούν απλώς διεκδικήσεις της Τουρκίας τις οποίες προβάλει μονομερώς7. Η Τουρκία, από το 1973 όταν και εξουσιοδότησε την τουρκική εταιρία πετρελαίου (TPAO) να διεξάγει έρευνες σε περιοχές πλησίον ελληνικών νησιών που βάσει συστημικής ανάγνωσης του Δικαίου της Θάλασσας αποτελούσαν ελληνική Υφαλοκρηπίδα, αμφισβητεί πρακτικά και επισήμως τα όρια της ελληνικής Υφαλοκρηπίδας. Ακόμη, διατείνεται πως τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου δεν δικαιούνται Υφαλοκρηπίδας.
Όμως, η Τουρκία δεν ερμηνεύει το Δίκαιο της Θάλασσας συστημικά ή συμβατικά, ούτε η πεποίθηση της (opinion juris) ταυτίζεται με τις πεποιθήσεις της πλειοψηφίας των κρατών της διεθνούς κοινότητας.
Συγκεκριμένα, οι θέσεις της περιλαμβάνουν πως το μέτρο οριοθέτησης της Υφαλοκρηπίδας μεταξύ δύο κρατών δεν είναι η μέση γραμμή, αλλά η πολιτική συμφωνία μεταξύ των κρατών, πως τα νησιά αποτελούν ειδική περίπτωση, πως στο Αιγαίο ως ημίκλειστη θάλασσα ισχύουν επίσης ιδιαίτερη κανόνες λόγω (δήθεν) ειδικών συνθηκών, και πως υπόψιν για την οριοθέτηση πρέπει να ληφθεί η γεωλογική έννοια της υφαλοκρηπίδας/μορφολογία του βυθού της εκάστοτε υπό εξέτασής περίπτωσης8. Έτσι, η Τουρκία έχει υποστηρίξει (μια θέση την οποία σταδιακά εγκατέλειψε) πως τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου δεν δικαιούνται Υφαλοκρηπίδας λόγω του αβαθούς βυθού μεταξύ τους και της Τουρκικής ηπειρωτικής ακτής, λόγω του ότι αποτελούν απλώς «προ εξογκώματα» της Τουρκικής Υφαλοκρηπίδας9.
Σε αυτούς τους ισχυρισμούς, η Ελλάδα απαντάει πως τα νησιά γενικά, και τα νησιά του Αιγαίου ειδικά, έχουν δικαίωμα στην Υφαλοκρηπίδα, όπως ακριβώς ορίζει και το άρθρο 121 της UNCLOS, που αναφέρει πως τα νησιά δικαιούνται όλες τις θαλάσσιες ζώνες που δικαιούται και τα ηπειρωτικά εδάφη10. Επίσης, επίσημη θέση της Ελλάδας αποτελεί και πως στο Αιγαίο Πέλαγος δεν υφίστανται ιδιαίτερες, εξαιρετικές περιστάσεις όπως η Τουρκία διατείνεται, και πως η Υφαλοκρηπίδα πρέπει να οροθετηθεί με βάση την μέση γραμμή11.
Πάντως, χρειάζεται να σημειωθεί πως η Τουρκία φαίνεται να έχει την στρατηγική πρωτοβουλία. Παρά την ύπαρξη των διμερών διαφορών επί της Υφαλοκρηπίδας για αρκετές δεκαετίες, που όπως ειπώθηκε η ελληνική μεριά αναγνωρίζει ως την μοναδική διμερή διαφορά, οι θέσεις της Τουρκίας εξελίχθηκαν και σταδιακά εγκατέλειψαν επιχειρήματα (πως τα ελληνικά νησιά του ανατολικού Αιγαίου αποτελούν προεκτάσεις της Μικράς Ασίας και ως εκ τούτου ανωμαλίες εδάφους επί Τουρκικής Υφαλοκρηπίδας). Η στρατηγική πρωτοβουλία υπέρ της Τουρκίας, ακόμα και αν είναι αντίθετη με το Διεθνές Δίκαιο, καταφαίνεται και από την πρόσφατη έκδοση της άποψης της Γαλάζιας Πατρίδας («Mavi Vatan»). Η εικόνα 2 απεικονίζει αυτήν την ιδέα, παρά του ότι φαίνεται ξεκάθαρα σχηματικά, πως η Τουρκία λαμβάνει (μονομερώς) υπόψιν για την οριοθέτηση της Υφαλοκρηπίδας (ζώνης που δεν οροθετείται μονομερώς, όπως συμβαίνει με την Αιγιαλίτιδα Ζώνη) τις αποστάσεις μονάχα μεταξύ των ηπειρωτικών εδαφών Τουρκίας και Ελλάδας. Επί του πρακτέου, αμφισβητεί ευθέως πως τα νησιά δικαιούνται Υφαλοκρηπίδας, επιδιώκοντας με αυτόν τον τρόπο την πολιτική και γεωγραφική διχοτόμηση της Ελληνικής επικράτειας.
Βιβλιογραφία και Πηγές
NATIONAL CENTRE FOR POLAR AND OCEAN RESEARCH (NCPOR), http://www.ncaor.gov.in/pages/researchview/8
NORTH SEA CONTINENTAL SHELF CASES, (Federal Republic of German v Denmark and Federal Republic of Germany v The Netherlands), (1969)
Research Institute for European and American Studies, https://rieas.gr/researchareas/editorial/4456-turkey-s-maritime-strategy-ambitions-the-blue-homeland-doctrine-mavi-vatan
sites.tufts.edu, Law of the Sea’’, https://sites.tufts.edu/lawofthesea/chapter-two/και
United Nations Convention on the Law of the Sea, Opened for signature 10 December 1982. https://www.un.org/depts/los/convention_agreements/texts/unclos/unclos_e.pdf
Ιωάννου, Α. Στρατή, Δίκαιο της Θάλασσάς, (Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη, 2013)
Συρίγος, «Ελληνοτουρκικές Σχέσεις», (Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη, 2016)
Συρίγος, Αθ. Ντόκος, «60 χάρτες που εξηγούν τις διαφορές Ελλάδας-Τουρκίας, Τουρκικές διεκδικήσεις σε Αιγαίο και Ανατολική Μεσόγειο, Αλφαβητάρι των ελληνοτουρκικών σχέσεων», Η Καθημερινή (2020),
1 Κ. Ιωάννου, Α. Στρατή, Δίκαιο της Θάλασσάς, (Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη, 2013), 128. Και ‘’ sites.tufts.edu, Law of the Sea’’, https://sites.tufts.edu/lawofthesea/chapter-two/και
2 Κ. Ιωάννου, Α. Στρατή, Δίκαιο της Θάλασσάς, 128.
3 ’United Nations Convention on the Law of the Sea’’, Opened for signature 10 December 1982. https://www.un.org/depts/los/convention_agreements/texts/unclos/unclos_e.pdf Article 76.
4 Ευ. Συρίγος, Αθ. Ντόκος, «60 χάρτες που εξηγούν τις διαφορές Ελλάδας-Τουρκίας, Τουρκικές διεκδικήσεις σε Αιγαίο και Ανατολική Μεσόγειο, Αλφαβητάρι των ελληνοτουρκικών σχέσεων», Η Καθημερινή (2020), 123.
5 Ibid, και ’United Nations Convention on the Law of the Sea’’, Article 77.
6 NORTH SEA CONTINENTAL SHELF CASES, (Federal Republic of German v Denmark and Federal Republic of Germany v The Netherlands), (1969), Judgement, p. 73.
7 Ευ. Συρίγος, Αθ. Ντόκος, «60 χάρτες», 123.
8 Ibid, και Ευ. Συρίγος, «Ελληνοτουρκικές Σχέσεις», (Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη, 2016, 246-247.
9 Ευ. Συρίγος, «Ελληνοτουρκικές Σχέσεις», 251.
10 ’United Nations Convention on the Law of the Sea’’, Article 121.
11 Ευ. Συρίγος, «Ελληνοτουρκικές Σχέσεις», 245, και 247.