Τι είναι Πολιτισμός;
Είναι μια αμετακίνητη σταθερά; Εξελίσσεται διαχρονικά; Μεταλλάσσεται με το πέρασμα των αιώνων; Προσαρμόζεται στις αλλαγές; Πως αντιδρά στα υπαρξιακά τεστ που του θέτει η ροή του χρόνου και το διεθνές περιβάλλον;
Ο Geert Hofstede έχει ορίσει τον πολιτισμό ως τον συλλογικό προγραμματισμό του μυαλού ο οποίος διαχωρίζει τη μια κατηγορία ανθρώπων από την άλλη.
Η φράση κλειδί σε αυτόν τον ορισμό είναι ο συλλογικός προγραμματισμός.
Αν και δεν είναι τόσο δυσοίωνο όσο η πλύση εγκεφάλου, με την έννοια της πολιτικής πίεσης – καθώς άλλωστε υπάρχουν κοινωνίες όπου ενδημεί και μάλιστα έντονα - περιγράφει ωστόσο την διαδικασία στην οποία έχει υποβληθεί καθένας από εμάς από τη γέννησή μας.
Όταν οι γονείς επιστρέφουν από το νοσοκομείο στο σπίτι, φέρνοντας ένα μωρό, έχουν ήδη λάβει την πρώτη πολιτιστικά απόφαση: που θα κοιμηθεί το μωρό.
Ένα παιδί γεννημένο στην Ιαπωνία κατά κανόνα μένει στο ίδιο δωμάτιο με τους γονείς, κοντά στη μητέρα, τουλάχιστον για τα δύο πρώτα έτη. Τα παιδιά που είναι γεννημένα στην Αγγλία και στην Αμερική τοποθετούνται σε ξεχωριστό δωμάτιο, σχεδόν αμέσως ή μετά από μερικές εβδομάδες ή μήνες. Το συμπέρασμα για την εξάρτηση ή την ανεξαρτησία, καθώς και την ικανότητα επίλυσης των προβλημάτων του παιδιού είναι εμφανές.
Με απλά λόγια, ο πολιτισμός, η κουλτούρα είναι το πώς μεγαλώσαμε. Αναπτύχθηκε καθώς και όσο μεγαλώναμε. Με μια μεταφορά από την γλώσσα των υπολογιστών, ο πολιτισμός είναι το λογισμικό του μυαλού μας. Χρειαζόμαστε κοινόχρηστο λογισμικό για να επικοινωνήσουμε. Ο πολιτισμός λοιπόν είναι αυτό που μοιραζόμαστε με τους γύρω μας.
Στη δράση, στην κοινωνική ζωή, ο πολιτισμός αποτελεί τους άγραφους κανόνες του κοινωνικού παιχνιδιού.
Αυτοί οι κανόνες δεν προσδιορίζουν λεπτομέρειες, αλλά προσδιορίζουν τη βασική δομή του κοινωνικού τοπίου. Αφορούν πράγματα όπως η ανεξαρτησία, το ανήκειν, η αγάπη, το μίσος, ο σεβασμός, ο φόβος και η πίστη.
Προσδιορίζουν ποιες αντιθέσεις έχουν σημασία στη ζωή: μικρό έναντι μεγάλου, καθαρό εναντίον βρώμικου, άντρας εναντίον γυναίκας.
Υπάρχει μια στενή θεώρηση σύμφωνα με την οποία ο «πολιτισμός» χρησιμοποιείται μόνο για τις τέχνες: μουσική, ζωγραφική, λογοτεχνία, θέατρο, κινηματογράφος.
Όμως τόσο στη δουλειά μας όσο και στις τόσες όλες άλλες ανθρώπινες κοινωνικές δραστηριότητες στις οποίες συμμετέχουμε, θεωρούμε πως όλες τους έχουν πολιτιστική χροιά: Ο χαιρετισμός, το φαγητό, το τουϊταρισμα στα κοινωνικά δίκτυα, η εμπιστοσύνη αλλά και η εξαπάτηση επηρεάζονται από τον πολιτισμό. Καθώς και οι τοπικοί και εθνικοί μύθοι.
Ο πολιτισμός λοιπόν είναι αυτό που μοιραζόμαστε με τους γύρω μας.
Καθώς όμως μεγαλώνουμε, αυτές οι εθνικές και/ή τοπικές έννοιες που έχουμε μάθει, γίνονται οι βασικές μας πεποιθήσεις, τις οποίες μας είναι σχεδόν αδύνατο να αποβάλλουμε.
Θεωρούμε τις συνήθειες και πεποιθήσεις άλλων (Ρώσων, Κινέζων, Ούγγρων...) τόσο περίεργες και εκκεντρικές, κυρίως επειδή δεν μοιάζουν με τις δικές μας.
Ο πολιτισμός όμως είναι και αυτό που μοιραζόμαστε με άλλους.
Το 2025 όπως θα ρέει, γεωπολιτικά, ιδεολογικά, διακυβερνητικά, αναμένεται να ανασυνθέσει το πλαίσιο, το περίγραμμα μέσα στο οποίο, οι διαφορετικοί πολιτισμοί θα κληθούν να συνυπάρξουν.
Θα πρωταγωνιστήσουν όσοι πολιτισμοί αντιληφθούν έγκαιρα το πως να κινηθούν, να πορευθούν, να προσεγγίσουν, να επικοινωνήσουν, να ανασυνθέσουν τα εθνικά τους ιδεολογήματα, να αποβάλλουν λανθασμένους τοπικούς ή/και εθνικούς μύθους, να τρέξουν μπροστά από την εποχή τους. Θα χρειασθούν ένα αφήγημα.
Για να συμβεί αυτό, κάποιος θα πρέπει να «περάσει» το αφήγημα, να το εμφυτέψει στο κοινόχρηστο λογισμικό που χρησιμοποιεί ως μέσο επικοινωνίας ο κάθε πολιτισμός.
Σε κάθε επίπεδο πολιτικής, είτε αυτό είναι εθνικό είτε είναι διεθνές, ισχύει πως «Μεγάλοι ηγέτες είναι εκείνοι που ξέρουν να αλλάζουν, να μετασχηματίζονται. Μικροί, εκείνοι που φωνάζουν πολύ. Και «μεσαίοι», αυτοί που παίζουν με χάρισμα ένα έργο, αλλά δεν μπορούν να αλλάξουν ρεπερτόριο.
Στις χώρες εκείνες όπου υπάρχουν ηγέτες που ξέρουν να αλλάζουν και να μετασχηματίζονται αντιλαμβανόμενοι έγκαιρα την πολυπλοκότητα των παραμέτρων οι οποίες θα συνθέσουν την νέα γεωπολιτική πραγματικότητα, στις χώρες εκείνες όπου υπάρχουν ηγέτες που έχουν την ικανότητα να εκλάβουν την συμμετοχή τους στο κτίσιμο της αρχιτεκτονικής των νέων γεωπολιτικών νοημάτων που φέρνει το 2025 ως ευκαιρία και όχι ως απειλή, σ’ αυτές τις χώρες είναι που οι ηγεσίες θα εμφυτέψουν στο κοινόχρηστο λογισμικό, το νέο αφήγημα.
Είναι δύσκολο το εγχείρημα, είναι δύσκολο να εμφυτέψεις ένα νέο αφήγημα στον – ήδη διαμορφωμένο-συλλογικό προγραμματισμό, στον πολιτισμό που -ήδη-μοιραζόμαστε με τους γύρω μας γηγενείς, στο κοινό μας λογισμικό.
Σε μία συνάντηση δημοσιογράφων που ασχολούνται με τα διεθνή θέματα, διοργανώθηκε ένας διαγωνισμός συγγραφής άρθρου με θέμα τους ελέφαντες. Η προσέγγιση στο θέμα ήταν ελεύθερη. Οι συμμετέχοντες προέρχονταν από την Αγγλία, την Γαλλία, την Γερμανία, τις ΗΠΑ, την Ρωσία, την Σουηδία, την Ισπανία, την Ινδία, την Φιλανδία και την Νορβηγία.
Ανεξαρτήτως του τρόπου με τον οποίο προσεγγίσθηκε το θέμα από τον κάθε δημοσιογράφο, οι τίτλοι των άρθρων που δόθηκαν από τους συμμετέχοντες ήταν οι εξής:
Αγγλικός: «Κυνηγώντας Ελέφαντες στη Βρετανική Ανατολική Αφρική»
Γαλλικός: «Η Ερωτική Ζωή των Ελεφάντων»
Γερμανικός: «Η Αρχή και η Ανάπτυξη των Ινδικών Ελεφάντων από το 1200 έως το 1950 (600 σελίδες)»
Αμερικανικός:«Πως να Εκτρέφετε Μεγαλύτερους και Καλύτερους Ελέφαντες»
Ρωσικός: «Πως Στείλαμε έναν Ελέφαντα στο Φεγγάρι»
Σουηδικός: «Ελέφαντες και Κράτος Πρόνοιας»
Ισπανικός: «Τεχνικές Μάχης Ελεφάντων»
Ινδικός: «Οι Ελέφαντες ως Μέσο Μεταφοράς πριν τους Σιδηροδρόμους»
Φινλανδικός: «Τι Σκέφτονται οι Ελέφαντες για τη Φινλανδία»
Νορβηγικός: «Οι Νορβηγοί και τα Βουνά της Νορβηγίας»
Ανεξάρτητα, αν αυτό το αστείο, το οποίο κατά πάσα πιθανότητα προήλθε από ένα συνέδριο δημοσιογράφων και διακωμωδεί κάποια εθνικά χαρακτηριστικά (αδυναμίες), τον γαλλικό πόθο, τη γερμανική σοβαροφάνεια, την αμερικανική κομπορρημοσύνη, τη βρετανική αποικιοκρατία και ούτω καθ’ εξής, είναι ενδεικτικό του πως αντιμετωπίζουμε τον κόσμο γύρω μας. Εθνοκεντρική είναι η αφετηρία σκέψης κάθε συλλογικού προγραμματισμού.
Η Ευρώπη προετοιμάζεται (;) ώστε από τις 20 Ιανουαρίου του 2025 και μετά να αναζητήσει τον νέο ρόλο της, αργόστροφη ως προς την ταχύτητα λήψης αποφάσεων, τρικλίζοντας μέσα σε μια Βαβέλ συμφερόντων και σκοντάφτοντας στα ενδόμυχα των ενδοευρωπαϊκών αντιθέσεων: Μοιάζει σαν υπαρξιακό τεστ.
Το υπαρξιακό τεστ της Ευρώπης: μια πλοήγηση με φόντο στον Πούτιν, τον Τραμπ, τον Μασκ, τον ευρωπαϊκό και παγκόσμιο Νότο.
Μιχάλης Κονιόρδος, εκπαιδευτικός, https://www.core-econ.org/