Μετά από δυόμιση χρόνια κατάληψής του από τον ISIS, οι δυνάμεις ασφαλείας κατάφεραν να απομακρύνουν και τους τελευταίους πολεμιστές από το Πανεπιστήμιο της Μοσούλης. Φεύγοντας οι μαχητές του ISIS έβαλαν φωτιά σε πολλά από τα κτίρια όπως η πανεπιστημιακή βιβλιοθήκη με τις μεγαλύτερες συλλογές στη Μέση Ανατολή...αποτυπώνοντας την αποστροφή τους για την ανώτερη μάθηση. Η πολύμηνη παραμονή τους εκεί, η χρήση των χώρων για την παραγωγή όπλων, αλλά και οι μάχες για την επανάκτησή του άφησαν επίσης ανάγλυφα τα σημάδια της καταστροφής. Εντούτοις, αμέσως μετά καθηγητές και φοιτητές ανέλαβαν δράση προκειμένου να το ανοικοδομήσουν, θέλοντας να κερδίσουν τον χαμένο χρόνο και να διασώσουν ότι μπορούσαν από την κληρονομιά του Πανεπιστημίου. Μάλιστα σιγά – σιγά άρχισαν να ξαναφέρνουν πίσω αρκετά βιβλία που είχαν καταφέρει να απομακρύνουν εγκαίρως, προκειμένου να τα κρύψουν όπου μπορούσαν, για να διασωθούν από το ακατέργαστο και πολεμοχαρές μπουλούκι.
Το παλιό Πανεπιστήμιο των Ιωαννίνων στην Οδό Ιωάννη Δομπόλη στο λόφο του Βελισσαρίου .. παρότι δεν πέρασε από εδώ ο ISIS.
Κατά τα άλλα «Πόλη των Γραμμάτων και των Τεχνών» η πόλη που γεννήθηκα. Πράγματι υπήρξε ένα από τα σημαντικότερα κέντρα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, με πολλές σπουδαίες σχολές στο επίκεντρο όπως η Σχολή Επιφανείου, η Μπαλάνειος, η Μαρούτσιος, η Καπλάνειος, η Ζωσιμαία Σχολή και άλλες που χτίστηκαν κατά τον 17ο και 18ο αιώνα. Τα χρήματα για την ανέγερσή τους προσέφεραν σπουδαίοι έμποροι, απόδημοι Γιαννιώτες που, ταξιδεύοντας και, δημιουργώντας επιχειρήσεις και πλούτο στις χώρες της Ευρώπης, υιοθέτησαν νέες αντιλήψεις και έγιναν φορείς ανάπτυξης για τα τουρκοκρατούμενα Γιάννενα.
Πενήντα χρόνια μετά την απελευθέρωση της πόλης, στη δεκαετία του 70, λειτούργησε η πρώτη πανεπιστημιακή Σχολή και σύντομα μετεγκαταστάθηκε σε ένα υπέροχης αρχιτεκτονικής κτίριο στο λόφο του Βελισσαρίου. Το πρώτο Πανεπιστήμιο των Ιωαννίνων ήταν γεγονός!
Ο λόφος και η γύρω περιοχή ξαφνικά γέμισαν από ζωή και κινητικότητα. Ένα αστικό λεωφορείο εκτελούσε τη διαδρομή ‘Βελισσαρίου - Μώλος’ και μετέφερε φοιτητές κυρίως προς και από την πόλη και την περιοχή της λίμνης. Την ίδια εποχή το Πανεπιστήμιο ξεκίνησε και τις πρώτες συζητήσεις για τη μελλοντική δημιουργία πανεπιστημιούπολης στη Δουρούτη, μια περιοχή πιο έξω από την πόλη.
Τα σπίτια νοίκιαζαν δωμάτια στους φερμένους από άλλα μέρη φοιτητές και η τοπική οικονομία αναθερμάνθηκε. Οι κάτοικοι της πόλης σχολίαζαν το ντύσιμο, τα μακριά μαλλιά και τα νέα ήθη που έφερναν μαζί τους. Οι φοιτητές και οι φοιτήτριες ήταν το νέο αίμα και επηρέασαν σε μεγάλο βαθμό τη φυσιογνωμία της πόλης. Μια νεολαία που έψαχνε τότε με αγωνία να βρει την ταυτότητά της. Ένα ‘καζάνι’ που σιγόβραζε τότε με τις επιρροές και από άλλα ‘καζάνια’ ευρωπαϊκά. Συνελεύσεις, διαμαρτυρίες και προκηρύξεις τάραζαν πυκνά συχνά τα ήρεμα νερά της πόλης, ειδικά στα χρόνια της δικτατορίας.
Για εμάς τους ντόπιους φοιτητές υπήρχε πάντα, πέρα από μια φυγόκεντρη δύναμη που μας ωθούσε να γνωρίσουμε τον έξω κόσμο, και μια ακόμη νοητή κλωστή, αυτή που μας συνέδεε με το παρελθόν της πόλης.
Ήδη από το Δημοτικό σχολείο, με πομπώδες ύφος, οι δάσκαλοι μας μιλούσαν για την ιστορία και την παράδοση του τόπου μας και το πώς αυτές κρατήθηκαν ζωντανές παρά τα 482 χρόνια οθωμανικής κατοχής. Και εμείς τα παιδιά γεμίζαμε με υπερηφάνεια μιας και η μαθητεία μας στα ίδια αυτά σχολεία μας έκανε να πιστεύουμε ότι κουβαλάμε μια βαριά κληρονομιά. Έπρεπε λοιπόν να σπουδάσουμε για να προοδεύσουμε! Αυτό μας μάθαιναν τότε..
Έτσι, όταν κάποτε μπήκαμε και στο Πανεπιστήμιο θεωρήσαμε ότι, σε κάποιο βαθμό, εκπληρώσαμε αυτό το χρέος.
Οι σύγχρονες, για την εποχή, εγκαταστάσεις του πανεπιστημίου υποδέχτηκαν αρκετούς από εμάς που ζούσαμε και σπουδάζαμε εκεί στην ίδια μας την πόλη. Χωρίς ιδιαίτερη παράδοση αυτή η νέα σχολή. Εμείς, οι καθηγητές μας, οι λίγοι προηγούμενοι απόφοιτοι, και κυρίως οι επόμενοι ίσως φτιάχναμε μια καινούργια παράδοση σιγά - σιγά.
Στην πρόσοψη υπήρχε η επιγραφή «Πανεπιστήμιον Ιωαννίνων» όταν για πρώτη φορά ανέβηκα τα σκαλιά του, 40 ακριβώς χρόνια πριν, σαν πρωτοετής φοιτήτρια στο Τμήμα Φυσικής της Φυσικομαθηματικής Σχολής. Ήταν μια πραγματική καλλιτεχνική πινελιά. Από την επιγραφή αυτή σήμερα μπορείς να διακρίνεις μόνο το «Ιωαννίνων» .. Φαίνεται ότι αυτοί που βανδάλισαν το Πανεπιστήμιο ενοχλούνταν ακόμη και από τη λέξη «Πανεπιστήμιον»! προφανώς όχι επειδή ήταν γραμμένη στην καθαρεύουσα αλλά γιατί, όπως και στην περίπτωση του ISIS, τους προκαλούσε αποστροφή μιας και ταυτιζόταν με την ανώτερη μάθηση.
Φυσικά δεν αρκέστηκαν σε αυτό μόνο: Μπήκαν μέσα, και πιο μέσα, μπήκαν παντού.. αποδομώντας σταδιακά το χώρο, λεηλατώντας και καταστρέφοντας με αποτροπιασμό και μίσος ότι είχε απομείνει από τα σύμβολα της μάθησης: θρανία, έδρανα, πίνακες, αίθουσες διδασκαλίας και εργαστηρίων και προκαλώντας ανυπολόγιστες φθορές σε πόρτες, παράθυρα, πατώματα, τοίχους. Άγνωστο κατά πόσο βρήκαν ανοιχτή την πόρτα ή την ‘κερκόπορτα’ ή αν την άνοιξαν οι ίδιοι.
Κανένα ίχνος σεβασμού για το γεγονός ότι ο χώρος αυτός λειτούργησε σαν θερμοκοιτίδα γνώσεων και ιδεών αλλά και ως αφετηρία για την εξέλιξη νέων ανθρώπων ..παρότι με τελείως διαφορετικά κριτήρια και πρότυπα από τα δικά τους. Μήπως λοιπόν αυτή η διαφορετικότητα είναι η αιτία; Αν όντως «διπλά βλέπουν αυτοί που γνωρίζουν γράμματα» αποκλείεται άραγε να τους μισούν οι εγκεφαλικά και συναισθηματικά ‘μονόφθαλμοι’;
Αυτό το «Διπλούν ορώσιν οι μαθόντες γράμματα» του Πυθαγόρα είναι γραμμένο και στην είσοδο του Πανεπιστημίου του Εδιμβούργου. Εκεί που οι πολίτες δεν κομπλεξάρονται με το γεγονός ότι μια άλλη χώρα γέννησε πολύ πριν από αυτούς ένα μεγάλο πολιτισμό.
Η απογοήτευση της Ναζάχ:
«Το κατέστρεψαν», είπε η Ναζάχ, όταν ξαναείδε το Πανεπιστήμιό της, μετά την αποχώρηση του ISIS. Στο πανεπιστήμιο της Μοσούλης, ’σύμβολο ιδεολογικής αντίθεσης για τον ISIS’ (αν και δεν πρόκειται για ιδεολογία αλλά για διαστροφή), οι μαχητές του Ισλαμικού κράτους άφησαν ανάγλυφα τα σημάδια από την κατάληψη και τη χρήση των χώρων του: κατεστραμμένα και πυρπολημένα κτίρια, διαλυμένα προγράμματα σπουδών, άτακτη φυγή φοιτητών, χρήση του χώρου για κατασκευή όπλων από τους ίδιους.
Η δική μου απογοήτευση:
«Πως το κατάντησαν σε αυτό το θλιβερό θέαμα;» αναρωτιόμουν περνώντας με το αυτοκίνητο βιαστικά απέξω όταν σοβαροί λόγοι - σταθμοί ζωής, με έκαναν να ξαναγυρίζω για λίγο στην πόλη μου..
Όμως και το πρώτο μου Πανεπιστήμιο υπήρξε σταθμός στη ζωή μου. Έτσι αυτή τη φορά ήμουν αποφασισμένη: Με αργά και σταθερά βήματα ανέβηκα τα μπροστινά σκαλιά και, παρακάμπτοντας σπασμένα τζάμια, μπάζα και κάθε είδους σκουπίδια, βρέθηκα να στέκομαι στο κεντρικό αίθριο περιβαλλόμενη από τσιμεντένιους σκελετούς..Σαν κάποια αόρατη εξωγήινη σκούπα να είχε ρουφήξει και αφαιρέσει από μέσα τα σωθικά του κτιρίου αφήνοντας πίσω της έναν τσιμεντένιο αδρομερή κάνναβο, τα διάτρητα κομμάτια ενός τρισδιάστατου ξεχαρβαλωμένου παζλ που κάποτε έσφυζαν από ζωή, φιλοδοξίες, άγχη, αγωνίες και όνειρα.
Τότε δεν είχαμε ιδέα αν υπήρχαν αξιολογήσεις των Πανεπιστημίων, των καθηγητών και των συγγραμμάτων τους. Για εμάς αυτό ήταν το Πανεπιστήμιο, αυτοί ήταν οι καθηγητές μας και αυτή ήταν η αφετηρία μας για το μετά. Φαινόταν κάτι σαν μονόδρομος εκεί στην πόλη των γραμμάτων. Όταν κάποτε μετά από χρόνια βρέθηκα στο πανεπιστήμιο Columbia, στο πλαίσιο μιας μεταδιδακτορικής έρευνας, συνάντησα τυχαία για δεύτερη φορά ένα σπουδαίο Toύρκο γεωεπιστήμονα. Μου είχε πει, όταν τον πρωτογνώρισα, ότι η καταγωγή της μητέρας του ήταν από τα Γιάννενα. Ίσως η ίδια έφυγε για την Κωνσταντινούπολη με την ανταλλαγή των πληθυσμών μετά την απελευθέρωση της πόλης σκέφτηκα. Σε αυτή τη νέα μας λοιπόν συνάντηση απευθυνόμενος στην ομάδα του και δείχνοντας προς το μέρος μου είπε, για να το ακούσω στη γλώσσα μου, σε άπταιστα Ελληνικά: «ξέρετε ποια είναι αυτή ορέ; Αυτή είναι η Φωτεινή απ’ τα Γιάννενα!». Αυτό ήταν αρκετό ώστε να συνειδητοποιήσω πόσο καθοριστική ήταν η αφετηρία από τη μικρή μου πόλη και πόσο σημαντικό ρόλο έπαιξε τελικά το πρώτο μου Πανεπιστήμιο.
Σαν εικόνα από κινηματογραφική ταινία που πραγματεύεται μια σαρωτική καταστροφή ύστερα από ένα λυσσαλέο βομβαρδισμό ή το πέρασμα εχθρικών δυνάμεων εδάφους ήταν αυτό που αντίκριζα. Τι να διαλέξω; Συρία ή Ιράκ; Δεν μπορούσα να πιστέψω στα μάτια μου.
Αισθάνθηκα σαν το σώμα μου να αποτελούσε μέρος ενός νοητού άξονα και, ως προς στιγμή, νόμισα πως γύρω μου άρχισε να περιστρέφεται το τσιμεντένιο κουφάρι με τις 4 πλευρές του να εναλλάσσονται στο χώρο και το χρόνο.
Μια το έβλεπα γεμάτο, πολύβουο και φωτεινό. Στη συνέχεια ένας χορός από γκρι φιγούρες ξεπρόβαλε με μετέωρα βήματα μέσα από τις οπές του: οι συμφοιτητές, ζωντανοί και πεθαμένοι, οι καθηγητές επίσης, οι υπάκουοι επιστημονικοί συνεργάτες, ο κύριος Πρύτανης, η βιβλιοθηκάριος, ο μάγειρας!
..και μετά πάλι σκελετωμένο, θαμπό και έρημο. Μόνο κάποιες πυκνές ακτίνες φωτονίων το διαπερνούσαν, σχεδόν οριζόντια προς τα μέσα, στην καμπή της ηλιόλουστης μέρας. Προς τα έξω και πίσω του, από τη μια μεριά απλωνόταν η πόλη λουσμένη στο φως του Φθινοπωρινού μεσημεριού και από την άλλη το γειτονικό λοφάκι με το δάσος της Περιβλέπτου.
Προφανώς ο έρωτας, η ελπίδα, τα όνειρα και η χαρά της νιότης μαζί με τη γνώση βρήκαν πλέον αλλού στέκι.. Βιάστηκα να καταφύγω σε αυτή τη σκέψη για να ξεφύγω από τον κλοιό των φαντασμάτων.
Δειλά - δειλά αποφάσισα να συνεχίσω την ‘περιήγηση’ και να μπω σε κάποιες, αγνώριστες δυστυχώς πλέον, αίθουσες του ισογείου για να διαπιστώσω και πάλι την ίδια αδίστακτη μανία ενός όχλου αποτυπωμένη στα τσουβαλιασμένα θρανία, στους λίγους τοίχους που απέμειναν όρθιοι, στα δάπεδα, στους πίνακες, παντού. “Ο χαμός του Δράμαλη” ή μάλλον του “Isis”.. σε μια σύγχρονη εκδοχή της βαρβαρότητας ..δεν θα ήταν παράδοξο να σκεφτεί κανείς.
Πιο πέρα ένα “I love” ψεκασμένο πάνω σε μια μισοκατεστραμμένη πόρτα.
-Όχι φίλε! You don’t love. You are an idiot! Ή στη γλώσσα των ημερών μας: -Εσύ ο ίδιος είσαι ψεκασμένος!
..ήθελα απλά να φωνάξω..
Αλήθεια.. ακούει κανείς; Και αν δεν ακούει μήπως και δεν βλέπει επίσης;
Μήπως δεν περνούν άραγε από το λόφο του Βελισσαρίου και την οδό Δομπόλη που είναι το παλιό πανεπιστήμιο, οι καλλιεργημένοι ή ενεργοί πολίτες, οι τοπικοί άρχοντες, οι βουλευτές του Νομού; Τι απέγινε η προσπάθεια συγκέντρωσης υπογραφών με τίτλο «Σώστε το Ιστορικό Κτήριο του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων» που ξεκίνησε το 2016 στο διαδίκτυο;
Οι υπουργοί, πρωθυπουργοί, πρόεδροι της Δημοκρατίας και άλλες προσωπικότητες.. όταν καταφτάνουν για τη γιορτή της απελευθέρωσης στην πόλη ή για τις προεκλογικές τους εκστρατείες μήπως αλλάζουν δρόμο για να μην το ‘δουν’; Έχει αναζητήσει κανείς ποτέ ευθύνες για αυτό το κατάντημα; Ή, και αν ακόμη δεν θέλουν να αναζητήσουν ευθύνες, γιατί ίσως κάτι τέτοιο δεν συνάδει με την πολιτική τους ιδεολογία, δεν θα μπορούσαν έστω να έχουν βρει τρόπους να σταματήσουν εγκαίρως την καταστροφή;
«Η κυβέρνηση είναι πολύ αργή».. Αυτά είπαν οι εθελοντές που ανέλαβαν πρωτοβουλίες και δράση να ανασυστήσουν το Πανεπιστήμιο της Μοσούλης μετά το πέρασμα του ISIS.
Παρότι ο ISIS δεν πέρασε ποτέ από το παλιό, και ιστορικό πλέον, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων.. κάποια αδιευκρίνιστα τοπικά γεγονότα άφησαν ένα εξίσου αρνητικό αποτύπωμα, αν μάλιστα σκεφτεί κανείς ότι οι καταστροφές που το σημάδεψαν συνέβησαν σε περίοδο ειρήνης. Δεν μεσολάβησε κανένας πόλεμος. Εντούτοις, κρίνοντας εκ του αποτελέσματος, δεν φαίνεται να υπήρξε ουσιαστική προσπάθεια ή μέριμνα για να διασφαλιστούν η λειτουργικότητα, η ασφάλεια και η περεταίρω αξιοποίηση του κτιρίου. Κατά καιρούς ακούστηκαν κάποιες προτάσεις ή μπορεί ακόμη να υπάρξουν και νέες που ίσως, αν αξιολογηθούν σωστά, να δημιουργήσουν μια πηγή εσόδων ή ένα φορέα πολιτισμού.
Προς το παρόν πάντως κάποιοι παραλληλισμοί είναι αναπόφευκτοι...
