Με ένα βίντεο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, στο οποίο κόβει τα μαλλιά της, θέλησε να δείξει την υποστήριξή της στις αντικυβερνητικές διαδηλώσεις που κατακλύζουν το Ιράν, η ιρανικής καταγωγής συγγραφέας και δημοσιογράφος Ναζανίν Ζαγκάρι-Ράτκλιφ. Η Ναζανίν, η οποία σήμερα ζει στη Βρετανία, κρατήθηκε για έξι χρόνια στο Ιράν, αντιμετωπίζοντας διάφορες κατηγορίες, ανάμεσά τους και παραβίαση του αυστηρού νόμου που απαιτεί από τις γυναίκες να καλύπτουν τα μαλλιά τους με χιτζάμπ ή μαντίλα.
«Για τη μητέρα μου, για την κόρη μου, για τον φόβο της απομόνωσης, για τις γυναίκες της χώρας μου, για την ελευθερία», αναφέρει η Ναζανίν στο βίντεό της υποστηρίζοντας τον αγώνα των γυναικών του Ιράν. Οι Ιρανοί της διασποράς έχουν οργανώσει διαδηλώσεις σε όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένου του Λονδίνου και της Ουάσιγκτον, προκειμένου να ενώσουν τη φωνή τους με αυτή των διαδηλωτών και των γυναικών της χώρας τους, που διαμαρτύρονται και έχουν κινηματογραφηθεί να καίνε τα χιτζάμπ τους και να κόβουν τα μαλλιά τους.
Το Ιράν κατακλύζεται από αντικυβερνητικές διαδηλώσεις μετά τον θάνατο της 22χρονης Μαχσά Αμίνι, στις 16 Σεπτεμβρίου. Η Αμίνι, από την πόλη Σεκίζ της επαρχίας Κουρδιστάν, στο δυτικό Ιράν, η οποία ταξίδευε στην Τεχεράνη με την οικογένειά της, συνελήφθη στις 13 Σεπτεμβρίου από την «αστυνομία ηθικής» για φερόμενη παραβίαση του συντηρητικού κώδικα ενδυμασίας, ενόσω βρισκόταν μαζί με τον αδερφό της. Ο αδερφός της ενημερώθηκε ότι θα μεταφερόταν στο κέντρο κράτησης για ένα μάθημα σχετικά με τη χιτζάμπ και θ’ αφηνόταν ελεύθερη σε μια ώρα. Τέτοιες περιπολίες επιβάλλουν τον υποχρεωτικό κώδικα ενδυμασίας της Ισλαμικής Δημοκρατίας, ο οποίος απαιτεί απ’ όλες τις γυναίκες να φορούν χιτζάμπ ή μαντίλα και σεμνά, φαρδιά ρούχα, που κρύβουν τις φιγούρες τους. Όσες γυναίκες δεν είναι σωστά ντυμένες συλλαμβάνονται και μεταφέρονται σε ειδικά κέντρα κράτησης.
Κάποια στιγμή, κατά τη διάρκεια της κράτησής της σ’ ένα από αυτά τα κέντρα, η Μαχσά κατέρρευσε -σύμφωνα με ακτιβιστές βασανίστηκε- και μεταφέρθηκε στο κοντινό νοσοκομείο Κάσρα, όπου πέθανε στις 16 Σεπτεμβρίου, ενώ βρισκόταν ήδη σε κώμα. Η είδηση του θανάτου της διαδόθηκε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ωθώντας τους αγανακτισμένους Ιρανούς να αρχίσουν να συγκεντρώνονται έξω από το νοσοκομείο και στους δρόμους γύρω από αυτό. Όπως και στις προηγούμενες διαδηλώσεις στο Ιράν, οι συγκεντρώσεις εξαπλώθηκαν γρήγορα από την Τεχεράνη και σε άλλες πόλεις στην υπόλοιπη χώρα.
Το Ιράν έχει μακρά παράδοση μαζικών διαδηλώσεων, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που οδήγησαν στην επανάσταση του 1979, η οποία είναι υπεύθυνη για το σημερινό θεοκρατικό καθεστώς. Ωστόσο, πολλά από τα μαζικά κινήματα που εκδηλώθηκαν από το 2009 μέχρι σήμερα, σταμάτησαν τη δυναμική τους λόγω της ωμής κυβερνητικής βίας.
Υπάρχουν αρκετές ενδείξεις ότι αυτή η εξέγερση είναι διαφορετική από τις προηγούμενες. Ιστορικά στο Ιράν, τα αντικυβερνητικά κινήματα γαλβανίζονταν από ένα αλληλεπικαλυπτόμενο σύνολο οικονομικών και πολιτικών παραπόνων. Το Πράσινο Κίνημα του 2009, για παράδειγμα, που είδε εκατομμύρια Ιρανούς να βγαίνουν στους δρόμους σε πείσμα της ολοκληρωτικής κυβέρνησης, κινήθηκε στη δράση μετά από τις «νοθευμένες», όπως χαρακτηρίστηκαν, προεδρικές εκλογές, στις οποίες ο Μαχμούτ Αχμεντινετζάντ πήρε στην εξουσία, παρά τις εμφανείς εκλογικές παρατυπίες. Οι μαζικές διαμαρτυρίες το 2019 για την αύξηση των τιμών των καυσίμων, καθώς και οι ευρύτερες οικονομικές διαμαρτυρίες, εξαπλώθηκαν σε περισσότερες από 200 πόλεις της χώρας, πριν τελικά καταργηθούν βίαια σε μια καταστολή γνωστή ως «Ματωμένος Νοέμβρης».
Αυτή τη φορά όμως το πρωταρχικό κίνητρο είναι διαφορετικό. Εξοργισμένες από την πολυετή καταπίεση στα χέρια της αστυνομίας ηθικής του Ιράν, γνωστής ως Gasht-e Ershad, οι Ιρανές γυναίκες πρωτοστατούν στο κάλεσμα για επανάσταση. Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι γυναίκες που καλύπτουν ένα ευρύ χάσμα ηλικιών, διακινδυνεύουν τη ζωή τους σκίζοντας και καίγοντας τις μαντίλες τους, σε μια επίδειξη περιφρόνησης κατά των αγιατολάχ με τη γκρίζα γενειάδα που επιβάλλουν θεοκρατικούς κανόνες και επιθυμούν να κυβερνούν το σώμα τους.
Η Ισλαμική Δημοκρατία επιβάλλει τα καλύμματα κεφαλιού για τις γυναίκες, έναν περιορισμό που κατοχύρωσε επίσημα σε νόμο το 1983, τέσσερα χρόνια μετά την επανάσταση που έφερε τους κληρικούς του Ιράν στην εξουσία. Με την πάροδο των ετών, το επίπεδο επιβολής φαίνεται να διαφέρει, ανάλογα με το ποιος είναι υπεύθυνος. Υπό τον πιο μετριοπαθή πρόεδρο Χασάν Ροχανί, ο οποίος υπηρέτησε δύο θητείες από το 2013 έως το 2021, υπήρχαν λιγότερες περιπολίες στους δρόμους. Από τον Αύγουστο του 2021, όταν ο υπερσυντηρητικός διάδοχός του, Εμπραχίμ Ραΐσι, ανέβηκε στον προεδρικό θώκο, η «αστυνομία ηθικής» έχει αναβαθμίσει την παρουσία της. Σύμφωνα με αναφορές γυναικών και δημοσιογράφων της Δύσης που βρέθηκαν στο Ιράν το προηγούμενο διάστημα και ειδικά κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, οι περιπολίες είναι πιο συχνές και η «αστυνομία ηθών» πιο βίαιη. Χαρακτηριστική είναι και η σύλληψη της 28χρονης Σεπιντέχ Ράσνο, η οποία αναγκάστηκε να κάνει δήλωση μεταμέλειας στη ιρανική τηλεόραση τον Ιούλιο, φανερά χτυπημένη.
Το σίγουρο είναι ότι στις τωρινές διαδηλώσεις υπάρχει μια σύγκλιση διαμαρτυριών. Ιρανοί άνδρες, απογοητευμένοι από τη θλιβερή κατάσταση της οικονομίας και την έλλειψη πολιτικής δράσης, ενώθηκαν με τις γυναίκες ζητώντας αλλαγή. Από το 2012 έως το 2020, το κατά κεφαλήν εισόδημα συρρικνώθηκε κατά 68% και περίπου το 40% των ιρανικών νοικοκυριών ζει κάτω από το όριο της φτώχειας.
Ενώ το Μαχσά, ένα όνομα περσικής προέλευσης που σημαίνει «σαν το φεγγάρι», έχει αναδειχθεί ως σύμβολο του καταπιεστικού συστήματος των Αγιατολάχ, οι γυναίκες του Ιράν κουρεύουν τα μαλλιά τους.
Το «Gisoboran» (κούρεμα μαλλιών), είναι ένα από τα πιο διάσημα τελετουργικά πένθους στην ιρανική κουλτούρα, που επίσης αναμιγνύεται με διαμαρτυρία και δυστυχία. Στην αρχαία ιρανική μυθολογία, τα μαλλιά των γυναικών ήταν σύμβολο γονιμότητας και ευλογίας, και γι’ αυτό τα μαλλιά των γυναικών ήταν και είναι ακόμα σημαντικά. Είναι ένας τρόπος να εκφράσουν μαζί τον θυμό και τη λύπη τους, για να δείξουν ότι πενθούν. Υπάρχουν ίχνη αυτής της παράδοσης στην κλασική περσική λογοτεχνία, ειδικά στα ποιήματα του Φερντόσι, γνωστού για το ιρανικό έπος Σαχναμέ (Βιβλίο των Βασιλέων), και του Χαφέζ, ενός από τους σπουδαιότερους στην τέχνη της ποιητικής φόρμας που ονομάζεται «γκαζάλ».
Ο ανώτατος ηγέτης και το θεοκρατικό καθεστώς του, με την αρωγή και προστασία των Φρουρών της Επανάστασης, κλάδο των Ιρανικών Ενόπλων Δυνάμεων, έχουν μια δοκιμασμένη στον χρόνο προσέγγιση για την εξάλειψη της διαφωνίας. Ωστόσο, κάθε αντιπαράθεση με τον ιρανικό λαό αφήνει το καθεστώς λίγο πιο μελανιασμένο και χτυπημένο, ακριβώς όπως πράττει το ίδιο ενάντια στις γυναίκες που αντιδρούν.