Αντάρτη του Κιόρ Μεμέτ,χαιρέτα μου τη γή όπου μας γέννησε, Σελάμ σοϊλέ...Άς μή μας κρατάει κακία που την ποτίσαμε με αίμα.Κάχρ ολσούν σεμπέτ ολανλάρ!Ανάθεμα στους αίτιους! Με αυτά τα λόγια τελειώνει το βιβλίο «Ματωμένα Χώματα» η Διδώ Σωτηρίου. Κάθε χρόνο αρχές Σεπτέμβρη η ίδια πίκρα, η ίδια θλίψη και η ίδια στεναχώρια για όσους έχουν μικρασιάτικες ρίζες.Και πως άραγε να ξεχάσει κανείς:Οι πρόσφυγες μετέφεραν τις εικόνες της καταστροφής στα παιδιά τους και εκείνα με τη σειρά τους στα δικά τους με σκοπό να κρατήσουν τη μνήμη ζωντανή. Η μνήμη των προσφύγων έγινε σπόρος για τις επόμενες γενιές και 96 χρόνια μετά ο σπόρος έχει γίνει έλατο..
Από τη “Μεγάλη Ιδέα” στην απόλυτη καταστροφή...
Στις 2 ΜαΪου 1919, τα ελληνικά στρατεύματα αποβιβάστηκαν στη Σμύρνη ύστερα από απόφαση του Ανώτατου Συμμαχικού Συμβουλιού. Η περιοχή της Σμύρνης θα διοικούνταν από Έλληνα αρμοστή και θα μπορούσε να προσαρτηθεί στην Ελλάδα με δημοψήφισμα μετά από πέντε χρόνια. Για πρώτη φορά η ”Μεγάλη Ιδέα” εκτιμάται από την πολιτική ηγεσία της χώρας ότι μπορεί να πραγματοποιηθεί. Η εκστρατεία ξεκινάει στις 6 Ιουνίου. Τα ελληνικά στρατεύματα προελαύνουν προς το Βορρά. Τον Οκτώβριο επεκτείνονται μέχρι την Ανατολική Μικρά Ασία και τον Αύγουστο του 1921 έφθασαν 100χλμ από την Άγκυρα.
Στην Άγκυρα το παιχνίδι αντιστρέφεται. Ο ηγέτης των Νεότουρκων Μουσταφά Κεμάλ οργανώνει αντάρτικο στρατό και κηρύσσει πόλεμο μέχρι εσχάτων. Το τραγικό τέλος είναι προδιαγεγραμμένο. Ο Μουσταφά Κεμάλ με τον στρατό του υπερασπίστηκε λυσσαλέα την πρωτεύουσα. Μετά από σκληρή μάχη με πολλούς νεκρούς, οι Έλληνες οπισθοχώρησαν. Τα ελληνικά τμήματα καθηλώθηκαν στις όχθες του Σαγγάριου ποταμού και ένα χρόνο αργότερα εκδηλώθηκε μεγάλη τουρκική αντεπίθεση.
Μέσα σε λίγες μόνο εβδομάδες, ο Ελληνικός στρατός είχε μόνο την Σμύρνη υπό τον έλεγχό του. Με την αναχώρηση των ελληνικών αρχών στις 26 Αυγούστου, η αντίστροφη μέτρηση για την ελληνική Σμύρνη είχε αρχίσει. Ο λαός ήταν στο έλεος των Κεμαλικών. Μία από τις τραγικότερες σελίδες της ελληνικής ιστορίας έμελλε να γραφτεί τέτοιες μέρες του 1922, με τη λήξη της μικρασιατικής εκστρατείας. Ο τρομερός απολογισμός της Μικρασιατικής Καταστροφής είναι 50.000 νεκροί στρατιώτες,75.000 τραυματίες και σχεδόν 1.500.000 Έλληνες χριστιανοί ο οποίοι αναγκάστηκαν να βρουν την σωτηρία τους στο δρόμο της προσφυγιάς.
Η καταστροφή μέσα από τα μάτια των θυμάτων
«Στα Βουρλά το κακό ξεκίνησε στις 29 Αυγούστου. Μπήκαν οι Τούρκοι στα σπίτια μας και μας έβαλαν φωτιά. Αργότερα μας είπαν ότι ήταν αντάρτες και μετά ήρθε ο τακτικός στρατός και μας μάζεψε. Μας έπιασαν όλους μαζί, τον πατέρα μου τον έσφαξαν, τον αδερφό μου τον έκαψαν, τους νέους τους μάζεψαν και τους πήραν στην Ανατολή. Όταν φύγαμε ήταν 16 Σεπτεμβρίου. Η αλήθεια είναι ότι οι Τούρκοι γείτονές μας δεν έφταιγαν σε τίποτα. Ήταν κλεισμένοι μέσα στα σπίτια τους και κλαίγανε κι αυτοί για το κακό που μας βρήκε». Τα λόγια ανήκουν στη Φιλιώ Χαϊδεμένου, μικρασιατισσά πρόσφυγας η οποία περιγράφει τις φρικαλεότητες που έζησε. Κατά τη διάρκεια της τουρκικής αντεπίθεσης οι Τούρκοι εθνικιστές ως άτακτος στρατός βρήκαν την ευκαιρία να εξαφανίσουν κάθε ελληνικό στοιχείο από την Μικρά Ασία, προβαίνοντας σε ανείπωτα εγκλήματα.
Μαρτυρίες αναφέρουν μαζικές πυρπολήσεις κτηρίων και ανθρώπων, βιασμούς, σφαγές, εκτελέσεις, βασανιστήρια και άλλα. Από τις θηριωδίες δεν γλύτωσαν οι Αρμένιοι. Στην πόλη της Σμύρνης, οι σφαγές ξεκίνησαν από την αρμένικη συνοικία του Αγίου Στεφάνου. Οι συγκλονιστικότερες στιγμές της τραγωδίας εκτυλίχθηκαν στον καθεδρικό ναό του Αγίου Στεφάνου, όπου είχαν καταφύγει περισσότεροι από 4.000 άνθρωποι. Οι Τούρκοι ζήτησαν από τους εγκλείστους να εξέλθουν και να παραδοθούν, οι δε Αρμένιοι, γνωρίζοντας, τι τους περίμενε, αρνήθηκαν. Δέχθηκαν τότε πυρά και χειροβομβίδες, ενώ στη συνέχεια οι Τούρκοι εισέβαλαν στον περίβολο και εντός του ναού, κατασφάζοντας και εκτελώντας. Όσοι επέζησαν, οδηγούντο, ανά 100 άτομα, στην πλατεία Διοικητηρίου, όπου και δολοφονούντο εν ψυχρώ από τα τουρκικά εκτελεστικά αποσπάσματα″ περιγράφει ο Αμερικάνος πρόξενος Τζορτζ Χιούτον. Έλληνες,Τούρκοι και Αρμένιοι πλήρωσαν με το χειρότερο τρόπο τις αλυτρωτικές βλέψεις των Ελλήνων πολιτικών και τα εθνικιστικά μίση των Νεότουρκων.
Oι σύμμαχοι τους πρόδωσαν και τους άφησαν έρμαια στα χέρια των Νεότουρκων..
H Μικρασιατική εκστρατεία ξεκίνησε με τους καλύτερους οιωνούς . Έχοντας εξασφαλίσει η Ελλάδα την βοήθεια των Μεγάλων Δυνάμεων και κρατώντας ως όπλο την Συμφωνία των Σεβρών βρέθηκε μια ανάσα από την ολοκλήρωση της Μεγάλης Ιδέας. Τα πράγματα όμως δεν εξελίχθηκαν ομαλά. Αρχικά,η συνθήκη των Σεβρών θεωρήθηκε “εύθραυστη” και οι σύμμαχοι ζήτησαν την αναθεώρηση της. Μέχρι την αναθεώρηση αρνήθηκαν να προσφέρουν οικονομική και στρατιωτική βοήθεια στην Ελλάδα. Εκτός αυτού οι Τούρκοι δεν αναγνώρισαν ποτέ την συμφωνία και έκαναν τα πάντα για να την ακυρώσουν. Στην ουσία η Συνθήκη παρέμεινε νεκρό γράμμα και δεν εφαρμόστηκε ποτέ.
Οι σύμμαχοι ευνόησαν την Ελλάδα μέχρι το σημείο που δεν θα θίγονταν τα δικά τους συμφέροντα. Μάλιστα, το Νοέμβριο του1920 ο Βενιζέλος έχασε τις εκλογές από το φιλοβασιλικό κόμμα και η νέα κυβέρνηση του Γούναρη έσπευσε να επαναφέρει στην πολιτική ζωή τον εξόριστο βασιλιά Κωνσταντίνο,τον οποίο οι σύμμαχοι της Αντάντ αντιπαθούσαν ως γερμανόφιλο. Έτσι οι “σύμμαχοι” βρήκαν την κατάλληλη ευκαιρία να αποσύρουν την όποια στήριξη παρείχαν προς την Ελλάδα αφήνοντας την μόνη και αβοήθητη στη Μέση Ανατολή.
Μετά την κατάρρευση του μετώπου και καθώς το τραγικό τέλος ήταν προδιαγεγραμμένο οι “σύμμαχοι” συνέχισαν να κρατούν στυγνή και απάνθρωπη στάση απέναντι στους ξεριζωμένους.
Συγκλονίζουν οι μνήμες της Ελευθερίας Ψαλτήρα από την καταστροφή εκείνο το “μαύρο” Σεπτέμβρη του 1922. ”Η Σμύρνη πήρε φωτιά, καίγεται...Εκεί, ήταν τα πλοία, τα γαλλικά και τα εγγλέζικα και πήγαινε ο κόσμος μπας και σωθεί. Και τους κόβανε τα χέρια με τα σπαθιά και πέφτανε στη θάλασσα οι κοπέλες και τα παλικάρια. Η θάλασσα έγινε ξαφνικά κόκκινη...”.
Το παρελθόν κρούει το κώδωνα του κινδύνου στο σήμερα.
H Μικρασιατική καταστροφή έδειξε, επίσης, με τον πιο τραγικό τρόπο, τις ολέθριες συνέπειες από τη συμμετοχή της Ελλάδας στους στρατιωτικούς συνασπισμούς και τις πολεμικές περιπέτειες των Μεγάλων Δυνάμεων. Και το δίδαγμα της Μικρασιατικής καταστροφής αποκτά ιδιαίτερη σημασία σήμερα, εξαιτίας των πολεμικών τυχοδιωκτισμών, της συμμετοχής της Ελλάδας στο ΝΑΤΟ, τις κρίσεις στα Βαλκάνια και τις τεταμένες σχέσεις της Ελλάδας με την Τουρκία.Σήμερα που τα πράγματα είναι οξυμένα,το ζήτημα των ελληνοτουρκικών σχέσεων παίρνει σημαντική διάσταση.Παρόλο που και οι δύο χώρες είναι ουσιαστικά “σύμμαχοι” στο ΝΑΤΟ,βρίσκονται σε συνεχής σύγκρουση μεταξύ τους και κυριαρχεί η ανασφάλεια. Οι παραβιάσεις στο Αιγαίο είναι πλέον καθημερινό φαινόμενο.Η Άγκυρα αμφισβητεί ανοιχτά την Συνθήκη της Λοζάνης και προσδοκεί στο μέλλον εδαφικά οφέλη.Μέσα στα πλαίσια του ΝΑΤΟ και της ΕΕ, αυτη η κόντρα έχει νομιμοποιηθεί χωρίς να επεμβαίνει κανείς.Συγκεκριμένα,ο ΓΓ του ΝΑΤΟ Γένς Στόλτενμπεργκ από τον Απρίλη είχε ξεκαθαρίσει οτι το ΝΑΤΟ δεν θα εμπλακεί στην επίλυση των διαφωνιών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας στο Αιγαίο.
Σήμερα,η Ελληνοτουρκική φιλία και αδελφοσύνη δεν είναι ούτε μία ουτοπία ούτε κάτι το ανέφικτο.Μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνο όταν και οι δύο γειτονικές χώρες απεμπλακούν από συμμαχίες που υποδαυλίζουν το μεταξύ τους μίσοι και συγκρούσεις για τα συμφέροντα. της συμμαχίαςΟ μεγάλος Τούρκος ποιητής και μέλος του Παγκόσμιου Συμβουλίου Ειρήνης Ναζίμ Χικμέτ σε γράμμα που απηύθυνε προς τον ελληνικό λαό το 1952 ανάμεσα στα άλλα λέει:
«Αδέλφια Έλληνες,
Οι λαοί της Τουρκίας και της Ελλάδας, δίνουν πέρα για πέρα διαφορετικό νόημα στην ελληνοτουρκική φιλία. Γι’ αυτούς η φιλία σημαίνει κοινό αγώνα για την απελευθέρωση της πατρίδας τους. Για την εθνική ανεξαρτησία, για την ευτυχία, για να μπορούν να γεύονται πλάι πλάι στο αδελφικό τραπέζι της φιλίας το ψωμί και τις ελιές του τόπου τους. Σαν εκπρόσωπος του λαού μου, μπορώ να σας πω, ότι ο τούρκικος λαός αγαπάει τον ελληνικό λαό και νιώθει θαυμασμό, για τα ηρωικά του κατορθώματα. Πρέπει ν’ αγωνιστούμε μαζί, χέρι με χέρι για την εθνική ανεξαρτησία των χωρών μας, για τη δημοκρατία ενάντια σε κάθε εκδήλωση φασισμού, ενάντια στους ιμπεριαλιστές. Έτσι, η φιλία μας θα γίνεται μέρα με τη μέρα πιο ισχυρή.