Η απάντηση δεν είναι τόσο εύκολη. Αν και η παρουσία μου σε δύο διεθνή φόρα το τελευταίο τρίμηνο με έχει πείσει πως ο Ερντογάν θεωρείται ήδη παρελθόν για τη Δύση και η Τουρκία συγκαταλέγεται στον κατάλογο των ανελεύθερων χωρών, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την συμπεριφορά τους απέναντί της, αναλυτές πολύ πιο έμπειροι και γνωστικά πλήρεις διστάζουν να κάνουν προβλέψεις. Όπως σε όλες τις επιστήμες όμως, η θεωρία μπορεί να είναι οδηγός και να βοηθήσει στην εξαγωγή συμπερασμάτων. Σκοπός του παρόντος άρθρου είναι να αναφερθούν θεωρητικά στοιχεία της υψηλής στρατηγικής κρατών σε παρακμή και αντλώντας από αυτά, να ρισκάρουμε κάποια συμπεράσματα.
Η Τουρκία, βάσει των οικονομικών της στοιχείων αλλά και βάσει των κοινωνικοπολιτικών οξύνσεων, της πολιτιστικής και θρησκευτικής ζύμωσης, της αναθεωρητικής της επιμονής και της εν γένει αστάθειας μεταξύ των γεωπολιτικών Συμπληγάδων, δεν μπορεί παρά να χαρακτηρισθεί σαν κράτος σε παρακμή.
Στο βαθμό που ένα κράτος δύναται μέσα στην γενικευμένη αστάθεια να χαράξει υψηλή στρατηγική και να μην αναγκαστεί να καταφύγει σε αυτοσχεδιασμούς, θα αναπτύξουμε τις εναλλακτικές της Τουρκίας, βάσει πάντα της θεωρίας της υψηλής στρατηγικής.
Η επέκταση
Ένα κράτος σε παρακμή μπορεί να καταφύγει στον πόλεμο. Εσωτερικά αυτό μπορεί να συμβεί λόγω ενός πολεμοχαρούς ηγέτη ή κουλτούρας, επιθετικών στρατιωτικών θεσμών, ή πιο συμπαγούς πληθυσμού από τους αντιπάλους του. Εξωτερικά, η έλλειψη αξιόπιστων συμμάχων αλλά και η άποψη ότι οι συνθήκες είναι πιο ευνοϊκές από ότι θα είναι στο μέλλον. Η ιστορία μας διδάσκει ότι η συγκεκριμένη επιλογή τείνει να έχει καταστροφικά αποτελέσματα, όπως συνέβη με την Ιαπωνία και την Γερμανία μετά το 1933.
Η μπλόφα
Μερικά κράτη αρέσκονται στο να αρνούνται την παρακμή είτε επειδή η αλήθεια είναι οδυνηρή είτε επειδή υπάρχουν κίνητρα για να υπερθεματίσουν την δύναμή τους. Στο εσωτερικό η ηγεσία θα είναι αδύναμη ή θα τείνει να κρατά την ψυχραιμία της όπως ακριβώς σε ένα αγώνα πόκερ. Στο εξωτερικό, θα θεωρούν την παρακμή προσωρινή, θα βλέπουν τους συμμάχους με δυσπιστία και θα επιζητούν μια status quo πολιτική, χωρίς μεταρρυθμίσεις στον αμυντικό προϋπολογισμό, τους θεσμούς, την διπλωματία. Αν και δελεαστική, η πολιτική της μπλόφας σπάνια ασκείται και όταν όντως συμβαίνει, οι συνέπειες είναι καταστροφικές. Ο Τσάρος Αλέξανδρος ΙΙ μπλόφαρε το 1904 στον Ρώσο-Ιαπωνικό πόλεμο, με καταστροφικές επιπτώσεις.
Οι δεσμοί
Η καταφυγή σε διεθνείς θεσμούς μετακινεί το κέντρο βάρους από το στρατιωτικό στο οικονομικό και διπλωματικό σκέλος της πολιτικής τόσο του κράτους σε παρακμή όσο και των συμμάχων του. Δεν είναι πολύ ακριβή και επίπονη τακτική αλλά είναι και λιγότερο αποτελεσματική για λόγους που διέπουν την ρεαλιστική προσέγγιση και που τόσο εμφατικά μας έμαθε ο Θουκυδίδης.
Η περιχαράκωση
Η υιοθέτηση μιας λιγότερο φιλόδοξης εξωτερικής πολιτικής είναι μια ξεκάθαρη λύση στην προσπάθεια εξισορρόπησης μέσων και στόχων. Έχει το μειονέκτημα της πρόσκαιρης στρατηγικής χρεωκοπίας και την απομάκρυνση των στόχων. Πιο συγκεκριμένα, η περιχαράκωση μπορεί να σημαίνει μείωση του αμυντικού προϋπολογισμού, επανεπένδυση πόρων σε μακροπρόθεσμους στόχους, αποτρεπτική διπλωματία, περισσότερη εξάρτηση στους συμμάχους. Οι ηγεσίες σε κράτη υπό παρακμή πρέπει να προσαρμοστούν, να ξεπεράσουν τις εμμονές, να επιβάλλουν οδυνηρές μεταρρυθμίσεις, να θυσιάσουν εθνικά συμφέροντα, να ενδυναμώσουν αναξιόπιστους συμμάχους ή να υποχωρήσουν μπροστά σε αντιπάλους.
Η περιχαράκωση είναι η πιο κοινή μέθοδος υψηλής στρατηγικής και η πιο αποτελεσματική.
Ο κατευνασμός
Είναι ένα δραστικό είδος υποχώρησης, μια αναγνώριση αδυναμίας, μια προσπάθεια να πουλήσεις οτιδήποτε σε οποιονδήποτε χάριν της ασφάλειας. Ενώ η περιχαράκωση είναι ένας ήπιος επαναπροσδιορισμός υψηλής στρατηγικής φιλοδοξίας, ο κατευνασμός εμπεριέχει ασύμμετρες υποχωρήσεις σε συμμάχους και εχθρούς για να εξαγοραστεί η ειρήνη, ανοίγοντας όμως την όρεξη σε αμφότερους.
Συμπερασματικά, και όπως μου έλεγε προχθές ένας φίλος που υπηρετεί σε μια ξένη πρεσβεία της τουρκικής πρωτεύουσας, η Τουρκία δεν είναι σε θέση να διαπράξει κάτι δραστικό στο Αιγαίο, εάν φυσικά θέλει να συνεχίσει να πορεύεται στα τωρινά οικονομικά και πολιτικά πρότυπα. Για να επιζήσει υπό τους παρόντες όρους, η Τουρκία οφείλει να περιχαρακωθεί.
Κράτη σε παρακμή δεν είναι καταδικασμένα να υποφέρουν, αλλά πρέπει να αποδεχτούν ότι δεν μπορούν να κάνουν ότι θέλουν….