Το Σχέδιο Νόμου που κατέθεσε σε δημόσια διαβούλευση στις 13/1 η Υπουργός Παιδείας δεν έπεσε, βεβαίως, ως «κεραυνός εν αιθρία». Η κατάσταση στην ανώτατη εκπαίδευση εδώ και χρόνια μόνο ως αίθρια δεν μπορεί να χαρακτηριστεί, ενώ η ηγεσία του Υπουργείου είχε προετοιμάσει για τις προθέσεις της.
Τρεις ουσιαστικά είναι οι αλλαγές που εισάγονται με το Σχέδιο Νόμου. Η πρώτη αφορά σε ρυθμίσεις σχετικές με την εισαγωγή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, η δεύτερη στην ασφάλεια και την προστασία των ΑΕΙ, ενώ η τρίτη σε πειθαρχικά θέματα. Περιλαμβάνει, επίσης, μια διάταξη με την οποία επανέρχεται το θέμα της ανώτατης χρονικής διάρκειας φοίτησης, με τα μηνύματα αγωνίας από τους «αιώνιους» φοιτητές να έχουν μέχρι σήμερα κυριαρχήσει μεταξύ των σχολίων της διαβούλευσης.
Θα ξεκινήσω από το τελευταίο ζήτημα, αυτό της διάρκειας φοίτησης, το οποίο, όμως, δεν είναι καινούριο. Υπήρχε διάταξη ήδη στον Νόμο Πλαίσιο του 1982 (βλ. παρ. 9, άρθρ. 29, Ν. 1268), η οποία, ωστόσο, έχει ταλαιπωρηθεί πολύ με ευθύνη του νομοθέτη. Η διάταξη εκείνη πρόβλεπε ότι «μετά την πάροδο του χρονικού διαστήματος που προβλέπεται ως ελάχιστη διάρκεια των προπτυχιακών σπουδών ενός Τμήματος προσαυξανομένου κατά το ήμισυ, δεν χορηγούνται οι προβλεπόμενες στο άρθρο αυτό παροχές προς τους προπτυχιακούς φοιτητές», παρέμεινε ουσιαστικά ανενεργή και, εν τέλει, καταργήθηκε με τον Ν. 2083/1992 (Νόμος Σουφλιά).
Το 2007, ο Ν. 3549 (Νόμος Γιαννάκου) προβλέπει ανώτατη διάρκεια φοίτησης, η οποία δεν μπορεί να υπερβαίνει το διπλάσιο του προβλεπόμενου χρόνου φοίτησης, ενώ το 2011 έρχεται ο Ν. 4009 (Νόμος Διαμαντοπούλου) που αυστηροποιεί ακόμη περισσότερο το πλαίσιο (ν + 1/2ν) και ορίζει συγκεκριμένο χρονικό σημείο διαγραφής των «αιωνίων» φοιτητών (τέλος του ακαδημ. έτους 2013-14). Το 2014, ο τότε Υπουργός Παιδείας Α. Λοβέρδος δηλώνει ότι τον Σεπτέμβριο του 2014 θα διαγραφούν 180.000 λιμνάζοντες φοιτητές. Όσο πλησίαζε το χρονικό όριο της διαγραφής και μπροστά στις ποικίλες αντιδράσεις, πετάει το μπαλάκι στους Οργανισμούς των ΑΕΙ! Μέσα σε όλα (π.χ., ρύθμιση που ψηφίζεται στη Βουλή μέσω της οποίας δίνεται στους «αιώνιους» φοιτητές, υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις, η δυνατότητα να προσπαθήσουν κατά τις αμέσως επόμενες δύο εξεταστικές περιόδους να πάρουν το πτυχίο τους), ήρθαν και οι ανταρσίες των διοικήσεων των ΑΕΙ. Για παράδειγμα, ο τότε Πρύτανης του ΕΚΠΑ, καθηγ. Θεόδ. Φορτσάκης, δηλώνει ότι το υπουργείο Παιδείας δεν μπορεί αυτοδικαίως να διαγράψει φοιτητές αυτοδιοικούμενου ΑΕΙ και ανακοινώνει ότι μέσω του Οργανισμού του ΕΚΠΑ που θα εγκριθεί θα δώσει τη δυνατότητα και στους 53.866 «αιωνίους» του ιδρύματος να δηλώσουν εάν επιθυμούν να πάρουν το πτυχίο τους. Τελικά, διαγραφή αιωνίων φοιτητών δεν έγινε όπως προβλεπόταν, αλλά και εκείνα τα ιδρύματα που ενδεχομένως διέγραψαν κάποιους λίγους φοιτητές βρέθηκαν μπροστά στη ρύθμιση που έφερε το 2016 με τον Ν. 4415 ο Υπουργός Παιδείας Ν. Φίλης, οπότε όλοι οι φοιτητές που είχαν διαγραφεί επανήλθαν στη Σχολή τους για να συνεχίσουν τη φοίτησή τους.
Έρχεται, λοιπόν, το 2021 η νομοθετική πρωτοβουλία της κ. Κεραμέως να επανεκκινήσει τη συζήτηση. Έχει κάποιος την πεποίθηση ότι επί των ημερών της νυν Υπουργού θα διαγραφεί έστω και ένας «αιώνιος» φοιτητής; Όχι, βέβαια. Αυτή την «καυτή πατάτα» θα τη βρει μπροστά του ένας εκ των μελλοντικών Υπουργών. Η εμπειρία βεβαιώνει πως όσα νομοθετεί σήμερα ένας Υπουργός, αύριο ανατρέπονται πάλι με νομοθετική πρωτοβουλία του διαδόχου του.
«Μπάχαλο!», θα ανακράξει ο οποιοσδήποτε αντικειμενικός παρατηρητής του σίριαλ, άσχετος με τα της ελληνικής ανώτατης εκπαίδευσης. Αν, όμως, είστε κατ’ ελάχιστο γνώστες της πανεπιστημιακής πραγματικότητας, θα συμφωνήσετε μαζί μου ότι το ζήτημα των «αιωνίων» φοιτητών» είναι ένας μόνο από το πλήθος παραλογισμών που βιώνουν τα μέλη της κοινότητάς μας.
Καταρχάς, έχουμε να κάνουμε με ένα θέμα στο οποίο δεν θα έπρεπε να ανακατεύεται η Πολιτεία. Όσο παλαιά και αν είναι η πρόβλεψη του Νόμου 1268/1982, δεν παύει να λύνει το βασικό πρόβλημα: το Κράτος και ο προϋπολογισμός δεν επιβαρύνονται με παροχές προς φοιτητές που έχουν υπερβεί την προβλεπόμενη αυξημένη διάρκεια των σπουδών τους.
Θα προλάβω την εύλογη αντίρρηση: μα είναι δυνατόν να αφήνουμε τα Πανεπιστήμια να «φορτώνονται» με τεράστιους αριθμούς φοιτητών που εμφανίζονται όποτε θέλουν για να συμμετάσχουν σε ειδικές εξεταστικές «επί πτυχίω» φοιτητών (ο μη σχετικός αναγνώστης ίσως δεν γνωρίζει ότι οι επί πτυχίω φοιτητές έχουν το δικαίωμα να δώσουν όλα τα μαθήματα που χρωστούν και στις τρεις εξεταστικές περιόδους); Είναι δυνατόν να διατηρούμε στα αρχεία των Γραμματειών μας φοιτητές που έχουν εγγραφεί πριν από 30 ή 40 χρόνια και αποδεδειγμένα δεν φοιτούν και δεν συμμετέχουν στις εξετάσεις; Σε αυτά και σε πολλά παρόμοια εύλογα ερωτήματα θα απαντήσω με μία ερώτηση: ποιος, θεωρείτε, επιβαρύνεται περισσότερο από την ύπαρξη «αιωνίων» φοιτητών στα Πανεπιστήμια; Μα οι πανεπιστημιακοί δάσκαλοι (που εξετάζουν ξανά και ξανά) και οι γραμματείες των τμημάτων (που φροντίζουν για την ενημέρωση των αρχείων των φοιτητών). Πρόσφατα, μάλιστα, προέκυψε και μία ακόμη έμμεση επιβάρυνση: ο αριθμός των φοιτητών που έχουν υπερβεί την κανονική διάρκεια των σπουδών τους λογίζεται ως δείκτης που μετράει αρνητικά κατά την εξωτερική αξιολόγηση των Τμημάτων και την πιστοποίηση των προγραμμάτων σπουδών τους.
Το επόμενο ερώτημα προκύπτει αβίαστα: Γιατί τότε δεν κάνουν κάτι (οι Πανεπιστημιακοί) για να αποσυμφορήσουν την κατάσταση, αλλά επιτρέπουν με την αδράνειά τους στο Κράτος να νομοθετεί; Τώρα, αγαπητοί μου, φτάσαμε στον πυρήνα του προβλήματος:
Διότι οι έχοντες την ευθύνη της διοίκησης των ιδρυμάτων γνωρίζουν καλά ότι το κράτος από τη μία μιλάει για το αυτοδιοίκητο των ΑΕΙ και από την άλλη παρεμβαίνει ανερυθρίαστα και αλλοπρόσαλλα στη λειτουργία τους ρυθμίζοντας ακόμη και υπολεπτομέρειες, επιβάλλοντας την ομοιομορφία και εμποδίζοντας την όποια παρέκκλιση, ανατρέποντας νομοθετικά ή με απλές υπουργικές αποφάσεις οποιαδήποτε θετική πρωτοβουλία πάρει κάποιος.
Διότι σπάνια θα συναντήσετε στην ελληνική δημοσιοϋπαλληλική φυλή ηγέτες, αλλά κυρίως διαχειριστές. Πού πας να μπλέξεις; Ανίκητο επιχείρημα!
Διότι όλα αυτά τα χρόνια δεν έχει πάψει το αλισβερίσι μεταξύ κομματικών νεολαιών, Υπουργείου Παιδείας και διοικήσεων των ΑΕΙ.
Διότι υπάρχει αδιαφορία, αναβλητικότητα, ευθυνοφοβία, άγνοια των νόμων και των κανονισμών, ανικανότητα.
Υπάρχει λύση στο πρόβλημα; Κατά τη γνώμη μου, ναι, και είναι απλή. Το Κράτος οφείλει να επιβάλει στα ΑΕΙ τη σύνταξη, την υιοθέτηση και την εφαρμογή Εσωτερικού Κανονισμού Λειτουργίας, ο οποίος, μεταξύ άλλων, θα προβλέπει με σαφήνεια θέματα διάρκειας σπουδών, μερική φοίτηση, λόγους για παράταση σπουδών κ.λπ. Μέσα σε αυτόν τον Κανονισμό εντάσσονται σαφώς και όλα όσα αναφέρει το Σχέδιο Νόμου της Υπουργού περί πειθαρχικού δικαίου. Η εφαρμογή του Κανονισμού θα αποτελεί υποχρέωση των διοικήσεων των ΑΕΙ και των Τμημάτων. Τα ΑΕΙ είναι αυτοδιοικούμενα, αλλά πρέπει να λογοδοτούν στο κράτος από το οποίο και χρηματοδοτούνται. Και το Υπουργείο Παιδείας πρέπει κάποτε να πάψει να παίζει τον ρόλο του ανακατώστρα της ανώτατης εκπαίδευσης και να αναλάβει την ευθύνη της εποπτείας και του αυστηρού ελέγχου της (και με ποσοτικούς δείκτες μεταξύ άλλων), όπως οφείλει να παίζει σε ένα σύγχρονο ευρωπαϊκό κράτος. Έχει τα εργαλεία να το κάνει (αν θέλει) και δεν χρειάζεται να ανακατεύεται εκεί που δεν χρειάζεται.
Με τα άλλα δύο θέματα (εισαγωγή στην ανώτατη εκπαίδευση και ασφάλεια των ιδρυμάτων) θα ασχοληθούμε στα δύο επόμενα άρθρα μας.