Του Γιώργου Ατσαλάκη, Οικονομολόγου, Αναπληρωτή Καθηγητή Πολυτεχνείου Κρήτης Εργαστήριο Ανάλυσης Δεδομένων και Πρόβλεψης
Ένα ομόλογο είναι ένα περιουσιακό στοιχείο που πληρώνει μια σταθερή πληρωμή που ονομάζεται κουπόνι για ένα συγκεκριμένο διάστημα. Αν διαιρεθεί το ετήσιο κουπόνι με την τιμή του ομολόγου, υπολογίζεται η απόδοση του ομολόγου, που είναι το ποσοστό που θα κερδίσει ο επενδυτής ως προς την αρχική του επένδυση. Και επειδή η πληρωμή του κουπονιού είναι σταθερή, οι αλλαγές στην απόδοση του ομολόγου προκαλούνται από αλλαγές στην τιμή του ομολόγου—υψηλότερη τιμή σημαίνει χαμηλότερη απόδοση και αντίστροφα. Υψηλότερη τιμή σημαίνει ότι υπάρχει ζήτηση για το συγκεκριμένο ομόλογο. Σημαίνει ότι ο επενδυτής είναι πρόθυμος να πληρώσει μεγαλύτερη τιμή και ας έχει μικρότερη απόδοση. Λογικά όμως θα επιδίωκε την μεγαλύτερη απόδοση, εκτός εάν διαβλέπει κίνδυνο, οπότε προτιμά την μακροχρόνια σιγουριά της επένδυσης του παρά την πρόσκαιρη απόδοση. Όταν από την απόδοση του 10ετούς κυβερνητικού ομολόγου αφαιρεθεί η απόδοση του 2ετούς ομολόγου, μπορούμε να παρακολουθούμε τη διαφορά στην απόδοση τους ανά ημέρα.
Το γράφημα στο οποίο απεικονίζετε η διαφορά της απόδοση των ομολόγων των ΗΠΑ που λήγουν σε 2 και 10 χρόνια, έχει προβλέψει κάθε ύφεση από το 1976 με ακρίβεια από 1 έως 2 χρόνια πριν, καθώς δείχνει πώς η συμπεριφορά των επενδυτών προκαλεί υφέσεις σε κύκλους.
Περιστασιακά οι αποδόσεις γίνονται προσωρινά αρνητικές, πράγμα που σημαίνει ότι το 2ετές ομόλογο προσφέρει υψηλότερη απόδοση από το 10ετές ομόλογο. Και τα δύο αυτά ομόλογα είναι κυβερνητικά, οπότε η μόνη διαφορά για ένα επενδυτή είναι πόσο καιρό τα χρήματά του θα είναι δεσμευμένα και ίσως να είναι κάπως παράλογο ότι κατά κάποιες περιόδους οι άνθρωποι είναι διατεθειμένοι να δεσμεύσουν τα χρήματά τους για περισσότερο χρόνο και ταυτόχρονα να δεχτούν μια χαμηλότερη απόδοση.
Οι αποδόσεις των ομολόγων 10 και 2 ετών τείνουν να κινούνται στην ίδια κατεύθυνση, αλλά μια αρνητική διαφορά μπορεί να συμβεί όταν η απόδοση του 2ετούς ομολόγου αυξάνεται ταχύτερα από το 10ετές ομόλογο ή, αλλιώς οι αποδόσεις όλων των διαφορετικών χρόνων λήξεως των ομολόγων αυξάνονται, αλλά τα μακροπρόθεσμα ομόλογα αυξάνονται πιο αργά επειδή περισσότεροι άνθρωποι θέλουν να δεσμεύσουν τα χρήματά τους για μεγαλύτερο διάστημα, κάτι που κάνουν αν πιστεύουν ότι πλησιάζει μια οικονομική επιβράδυνση.
Μια υψηλότερη απόδοση στα βραχυπρόθεσμα ομόλογα σημαίνει υψηλότερη απόδοση για τον επενδυτή, αλλά από την άλλη πλευρά σημαίνει υψηλότερη πληρωμή τόκων για τον δανειζόμενο, γενικά αυτό σημαίνει λιγότερα κέρδη για τις εταιρείες που πληρώνουν τους τόκους και λιγότερα χρήματα που επενδύονται στην ανάπτυξη και κάθε φορά από το 1976 αυτό έχει προκαλέσει ύφεση. Συνήθως η ύφεση έρχεται μετά που η καμπύλη των 10ετών μείον 2ετών ομολόγων, θα γυρίσει από αρνητική σε θετική (μόλις πρόσφατα γύρισε θετική μετά από δύο έτη που ήταν αρνητική) διότι τότε οι επενδυτές ανησυχούν για την πορεία της οικονομίας και είναι πρόθυμοι να επενδύσουν σε μακροχρόνιες σταθερές αποδόσεις και όχι σε βραχυχρόνιες έστω και εάν βραχυχρόνιες έχουν μεγαλύτερη απόδοση. Και αυτό συμβαίνει τώρα στις ΗΠΑ.
Η αύξηση των ποσοστών της ανεργίας επιβεβαιώνει την προοπτική της ύφεσης ή του στασιμοπληθωρισμού της οικονομίας των ΗΠΑ. Και όταν η οικονομία των ΗΠΑ πλησιάζει σε ύφεση θα επηρεαστούν σχεδόν όλες οι οικονομίες του κόσμου. Οι Ηνωμένες Πολιτείες λειτουργούν ως ”μηχανή” της παγκόσμιας οικονομίας.
Η Κίνα για παράδειγμα αντιμετωπίζει σημαντικά οικονομικά προβλήματα που έχουν ενταθεί τα τελευταία τέσσερα χρόνια, απαιτώντας σημαντική αναδιάρθρωση της οικονομίας της. Το 70% των χρημάτων των πολιτών επενδυόταν σε ακίνητα, αλλά η αξία των ακινήτων, των μετοχών και οι μισθοί έχουν μειωθεί, με αποτέλεσμα οι πολίτες να διατηρούν μετρητά λόγω αποπληθωρισμού. Αυτό αφορά τόσο τον ιδιωτικό όσο και τον επιχειρηματικό τομέα. Παράλληλα, οι τοπικές κυβερνήσεις, που αντιπροσωπεύουν πάνω από το 80% των κυβερνητικών δαπανών, έχουν επίσης πρόβλημα, καθώς δεν υπάρχουν πωλήσεις γης για ανέγερση ακινήτων, κάτι που αποτελούσε βασική πηγή εσόδων τους και έχουν δανειστεί πολλά χρήματα. Οπότε τώρα αντιμετωπίζουν δυσκολίες αποπληρωμής των δανείων. Παρόλο που η καινοτομία στον τεχνολογικό τομέα παραμένει εκπληκτική και συγκρίνεται μόνο με αυτή των ΗΠΑ, αλλά κυρίως καθοδηγείται από το κράτος. Το ερώτημα είναι εάν η Κίνα παραμένει προορισμός για επενδύσεις καθώς παρατηρούνται τεράστιες εκροές κεφαλαίων. Το ζήτημα είναι πώς θα βρεθούν χρήματα για να λειτουργήσει η οικονομία της Κίνας, πράγμα το οποίο εξελίσσεται σε μια κατάσταση πολύ πιο δύσκολή από αυτή της Ιαπωνίας το 1990.
Επιπλέον ο γεωπολιτικός κίνδυνος είναι σήμερα η πιο σημαντική ανησυχία, επισκιάζοντας όλα τα υπόλοιπα ζητήματα. Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, οι συγκρούσεις στο Ισραήλ και τη Μέση Ανατολή, οι εντάσεις μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας, καθώς και οι αμφισβητήσεις στα ατομικά δικαιώματα, στο κράτος δικαίου και η απειλή για το τέλος της ειρήνης που καθιερώθηκε μετά τον Β′ Παγκόσμιο Πόλεμο, έχουν δημιουργήσει μια πρωτόγνωρη κατάσταση παγκοσμίως. Τα γεγονότα αυτά θέτουν σε κίνδυνο τον ελεύθερο και δημοκρατικό κόσμο για τις επόμενες δεκαετίες.
Στην εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, σχεδόν ένα εκατομμύριο άνθρωποι έχουν πέσει θύματα. Παράλληλα, πυρηνικές απειλές από το Ιράν, τη Βόρεια Κορέα και τη Ρωσία ενισχύουν την αίσθηση του παγκόσμιου κινδύνου. Ο λεγόμενος «άξονας του κακού» επιδεινώνει την κατάσταση για τον δυτικό κόσμο.
Η γεωπολιτική κρίση που διαμορφώνεται μπορεί να επηρεάσει όχι μόνο την παγκόσμια οικονομία αλλά και την ευημερία του δυτικού κόσμου για πολλά χρόνια. Παρά τις ανησυχίες για «ομαλή» ή «σκληρή προσγείωση» της οικονομίας, μετά από την μείωση κατά 50 μονάδες βάση των επιτοκίων της FED την 18/9/24, το γεωπολιτικό περιβάλλον είναι ο πιο καθοριστικός παράγοντας. Ενώ παγκόσμιες συγκρούσεις στο παρελθόν, όπως στην Κορέα ή το Βιετνάμ, είχαν περιορισμένες οικονομικές επιπτώσεις, οι σύγχρονες απειλές αφορούν την εφοδιαστική αλυσίδα (προμήθεια ενέργειας, τα τρόφιμα) και τη μετανάστευση, κλιμακώνονται συνεχώς, και εκτοξεύουν τις τιμές των προϊόντων και των υπηρεσιών.
Αν το προϊόν που χρειάζεστε έρχεται δια θαλάσσης με εμπορευματοκιβώτια που χρησιμοποιούνται σε διεθνείς αλυσίδες εφοδιασμού, αυτό είναι που πρόκειται να αμφισβητηθεί. Διεθνοποιημένες αλυσίδες εφοδιασμού, από Ασία, υπερ-ωκεάνιες και υπερ-ειρηνικές μεταφορές—οτιδήποτε εμπίπτει σε αυτή την κατηγορία αμφισβητείται πότε θα παραδοθεί.
Οι εκλογές στις ΗΠΑ εντείνουν την παγκόσμια ανησυχία. Παρόλο που συχνά εστιάζουμε στα πρόσωπα των υποψηφίων στις εκλογικές διαδικασίες, στην πραγματικότητα αυτοί είναι εκπρόσωποι ιδεολογιών που διαμορφώνουν την πολιτική σκηνή. Η έμφαση, δεν είναι τόσο στο πρόσωπο του υποψηφίου αλλά στην ιδεολογία που εκπροσωπεί, είτε πρόκειται για μετριοπαθή είτε για ακραία αριστερή ή δεξιά θέση. Αυτό σημαίνει ότι οι εκλογές δεν αφορούν αποκλειστικά τη δημοτικότητα ή τις προσωπικές ικανότητες του υποψηφίου, αλλά μάλλον την επιλογή του κοινού, υπέρ ή κατά μιας συγκεκριμένης ιδεολογίας.
Η παρατήρηση αυτή είναι σημαντική γιατί δείχνει ότι η πολιτική διαδικασία μπορεί να λειτουργεί περισσότερο ως ιδεολογική μάχη παρά ως σύγκριση ατόμων. Οι ψηφοφόροι παρατάσσονται πίσω από τους υποψηφίους, καθοδηγούμενοι από την ιδεολογική τους ταυτότητα και τις αξίες που τους εκφράζουν. Αυτό βοηθά στην πρόβλεψη της εκλογικής συμπεριφοράς, καθώς οι πολίτες θα επιλέξουν υποψηφίους που αντιπροσωπεύουν τις προτιμήσεις τους, βάσει της ιδεολογικής τους τοποθέτησης, και όχι απαραίτητα λόγω των χαρακτηριστικών του ίδιου του υποψηφίου. Οπότε αυξάνεται η πιθανότητα εκλογής λαϊκίστικης ηγεσίας κρυμμένη πίσω από την ιδεολογία.
Η κατάσταση αυτή στις ΗΠΑ δεν θα λύσει τα προβλήματα των ΗΠΑ και τα παγκόσμια προβλήματα, αλλά είναι μια μάχη επικράτησης των ιδεολογιών όπου χωρίς δισταγμούς και ηθικούς φραγμούς, οι δυο πλευρές με ακραίες θέσεις μάχονται μεταξύ τους με στόχο να εξαναγκάσουν τους λογικά σκεπτόμενους ανθρώπους να επιλέξουν μια από τις δυο ακραίες πολιτικές, οι οποίες όμως και οι δυο είναι βλαβερές για τις ΗΠΑ.
Στην ιστορία, οι κοινωνίες που πέτυχαν διέθεταν ένα εκτεταμένο και υψηλής ποιότητας εκπαιδευτικό σύστημα, που παρέχεται από την οικογένεια και τα σχολεία, τα οποία διδάσκουν όχι μόνο δεξιότητες αλλά και αξίες, και παρείχαν σχετικά ίσες ευκαιρίες στους πολίτες τους. Οι χώρες που δεν διαθέτουν αυτά τα χαρακτηριστικά αποτυγχάνουν. Στις ΗΠΑ δεν υπάρχει καμία πλευρά να έχει ένα αξιόπιστο σχέδιο προς αυτήν την κατεύθυνση. Έτσι λείπει αυτό που χρειάζεται περισσότερο οι ΗΠΑ, δηλαδή ένα καλό σχέδιο για τη δημιουργία μιας ευρείας παραγωγικότητας που παράγει ευρεία ισχύ και ευημερία που χρειάζεται η χώρα. Οι ΗΠΑ βρίσκονται με τέτοιο υπερβολικό δημόσιο χρέος 34 τρις που οι τόκοι σχεδόν ισοδυναμούν με το ύψος των αμυντικών δαπανών τους.
Η διεθνής σκηνή χρειάζεται ισχυρή ηγεσία από την Αμερική και τον δυτικό κόσμο για να αντιμετωπιστούν μία σωρεία κρίσεων αλλά και τις χώρες που δημιουργούν γεωπολιτικούς κινδύνους. Αυτή η ανησυχία υπερισχύει όλων των άλλων που έχουν απασχολήσει τη διεθνή κοινότητα από το τέλος του Β′ Παγκοσμίου Πολέμου. Μεγάλη ανησυχία προκαλούν χώρες με αυτοκρατορικό παρελθόν που νομίζουν ότι μπορούν να ξαναποκτήσουν τις περασμένες δόξες.
Πρώην αυτοκρατορίες, όπως η Τουρκία, το Ιράν, η Ρωσία, και η Κίνα, εκλαμβάνουν τα παραπάνω προβλήματα ως αδυναμία της Δύσης και έχουν ξεκινήσει να καλύψουν τα «κενά» προσφέροντας προστασία σε μικρές χώρες με αυταρχικά ή ημι-αυταρχικά πολιτεύματα για να αποκτήσουν επιρροή. Η ανάλυση αυτών των κρατών επιτρέπει τη διερεύνηση των αλληλεπιδράσεων και των αντιφάσεων που προκύπτουν από τις σχέσεις τους με τη Δύση.
Ακολουθούν μια στρατηγική που αναδεικνύει τη θέληση αυτών των κρατών να αξιοποιήσουν την ιστορική τους κληρονομιά για να καθοδηγήσουν τη στρατηγική τους και να ηγηθούν ξανά στον πρώην αυτοκρατορικό τους χώρο.
Βλέπουμε ότι ο νεο-οθωμανισμός είναι συγκεκριμένος για την Τουρκία, και είναι μια από τις επανα-αναδυόμενες δυνάμεις, όπου τα αυτοκρατορικά παρελθόντα όλο και περισσότερο γιορτάζονται για να εκμεταλλευτούν νέες πολιτικές και οικονομικές ενέργειες. Άλλα παραδείγματα είναι η επιθετική προσέγγιση της Ρωσίας για την αποκατάσταση της επιρροής στον πρώην αυτοκρατορικό της χώρο, την επιρροή που ασκεί το Ιράν μέσω των πληρεξουσίων του στους εμπορευματικούς διαδρόμους Ανατολής και Δύσης και ο έλεγχος της Κίνας στο διαπεριφερειακό εμπόριο μέσω των Δρόμων του Μεταξιού (της Πρωτοβουλίας Belt and Road (BR)).
Για να επιτευχθεί ενδυνάμωση στο εσωτερικό αυτών των χωρών, ως μη-δυτικοί δρώντες πρέπει να αμφισβητήσουν τον τρόπο σκέψης και διακυβέρνησης που διαμορφώθηκαν στον Δυτικό πολιτισμό. Η ανάδυση των πρώην αυτοκρατοριών και των αναδυόμενων δυνάμεων είναι μια διαδικασία που μόλις ξεκινά, με σημαντικές συνέπειες για την παγκόσμια γεωοικονομία και γεωπολιτική. Οι αλληλένδετες τροχιές αυτών των δυνάμεων επηρεάζουν τη γεωγραφία της Ευρασίας, οδηγώντας σε νέες στρατηγικές, οικονομικές και πολιτικές διαμορφώσεις. Αυτές οι εξελίξεις δημιουργούν μια δυναμική διεθνή σκηνή, όπου οι παραδοσιακές ισορροπίες δυνάμεων αμφισβητούνται και αναδιαμορφώνονται, επηρεάζοντας τον τρόπο που διαμορφώνονται οι διεθνείς σχέσεις και οι στρατηγικές συνεργασίες στον σύγχρονο κόσμο.
¨Όλα αυτά είναι θέμα χρόνου να αποτυπωθούν στις αποδόσεις των ομολόγων και στην οικονομία, διαταράσσοντας τις προοπτικές των οικονομίων για πολλά χρόνια.