Ένα διαρκές πρόβλημα που απασχολεί το ΝΑΤΟ, κυρίως από τα τέλη της δεκαετίας του ’90 και μετά, είναι η ενεργειακή ασφάλεια των κρατών-μελών του στην Ευρώπη. Συγκεκριμένα, υπάρχει ο φόβος ότι η Ευρώπη εξαρτάται υπερβολικά από το ρωσικό φυσικό αέριο. Θεωρητικά, η Ρωσία μπορεί κατά βούληση να κλείσει μια βαλβίδα και να διακόψει τη ροή φυσικού αερίου και πετρελαίου, παρεμποδίζοντας την ομαλή καθημερινότητα του μέσου Ευρωπαίου πολίτη. Επομένως, συμφέρει το ΝΑΤΟ να υπάρχουν ολοένα και περισσότερα, κατακερματισμένα κράτη-πάροχοι ενέργειας και συγκεκριμένα φυσικού αερίου. Αντίστροφα, η Ρωσία επιδιώκει να κρατήσει το μεγάλο μερίδιο της στην Ευρωπαϊκή αγορά φυσικού αερίου, εξασφαλίζοντας μεγάλα κέρδη από τις εξαγωγές της και ενισχύοντας την διαπραγματευτική της θέση όσον αφορά άλλα, πολιτικά, ζητήματα.
Δυνάμει εξαγωγέας φυσικού αερίου στην Ευρώπη είναι το Τουρκμενιστάν, ένα μικρό παράκτιο κράτος Ανατολικά της Κασπίας ανάμεσα στο Ιράν και το Καζακστάν. Το Τουρκμενιστάν επιδιώκει να εγκαταστήσει αγωγό φυσικού αερίου, τον λεγόμενο «Δια-Κασπιακό» («Trans-Caspian Gas Pipeline», γνωστός και ως «TCP»), ο οποίος θα διασχίζει, σε πρώτη φάση, την Κασπία Θάλασσα με προορισμό την Τουρκία και την Ευρώπη. Η Ρωσία πάντοτε εμπόδιζε την κατασκευή του αγωγού, μέχρι που φέτος, στις 12 Αυγούστου, υπεγράφη η «Συμφωνία για το Νομικό Καθεστώς της Κασπίας». Βάσει αυτής, το Τουρκμενιστάν δεν χρειάζεται έγκριση για την κατασκευή του αγωγού από τη Ρωσία, καθώς η δεύτερη δεν ασκεί κυριαρχία ή έλεγχο επί του βυθού από το οποίο πρόκειται να περάσει ο αγωγός. Νομικά, η Ρωσία δεν μπορεί να πει «Νιέτ» (Όχι) επειδή έτσι θέλει.
Παρόλα αυτά, η Ρωσία μπορεί να αναστείλει την κατασκευή του «TCP» επικαλούμενη πως ο αγωγός θα μολύνει το φυσικό περιβάλλον της Κασπίας. Σύμφωνα με το άρθρο 15 παράγραφος 1 της εν λόγω Συμφωνίας, τα κράτη-μέλη οφείλουν να προστατεύουν το οικοσύστημα του υδάτινου όγκου και ενθαρρύνει την λήψη των κατάλληλων μέτρων για την επίτευξη αυτού του στόχου. Η Κασπία ήδη αντιμετωπίζει περιβαλλοντικά προβλήματα. Πέραν της μόλυνσης από ατυχήματα, από πλοία και από την εξόρυξη υδρογονανθράκων, η Κασπία εξατμίζεται με όλο και ταχύτερους ρυθμούς. Η εξάτμιση αυξάνει την αλατότητα, το νερό γίνεται πιο αλμυρό και άρα ακατάλληλο για ορισμένα είδη ψαριών. Η επιπλέον μόλυνση από τον «TCP» και γενικά η εντατικότερη οικονομική και εξορυκτική δραστηριότητα στην Κασπία, αναμφίβολα θα ταράξει το οικοσύστημα της.
Ένα είδος ψαριού στην Κασπία, το οποίο απειλείται, είναι ο οξύρρυγχος. Ο πληθυσμός του ψαριού έχει μειωθεί δραστικά, με βασικότερο αίτιο την υπερεκμετάλλευσή του. Σύμφωνα με τον επικεφαλή του Τομέα Εξωτερικών Υποθέσεων Οργανισμού Αλιείας του Ιράν, στις 30 Νοεμβρίου οι πέντε εκπρόσωποι των κρατών της Κασπίας παρέτειναν την απαγόρευση εμπορικής αλιείας του οξύρρυγχου μέχρι το τέλος του επόμενου έτους. Η παράταση της απαγόρευσης υποδηλώνει ότι ο πληθυσμός του είδους δεν έχει ανακάμψει. Η οποιαδήποτε περαιτέρω μείωση του αριθμού είναι ιδιαίτερα επιβλαβής.
Ο οξύρρυγχος είναι γνωστός για το χαβιάρι που παράγει, ένα αγαθό πολυτελείας, τεράστιας αξίας. Υπάρχει υψηλή ζήτηση για χαβιάρι και είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τη Ρωσία, το Ιράν και το Αζερμπαϊτζάν. Κατά συνέπεια, ο περιορισμός της αλιείας οξύρρυγχου δεν βασίζεται μόνο στις περιβαλλοντικές ανησυχίες των πέντε κρατών της Κασπίας αλλά και στην ανάγκη διαφύλαξης των οικονομικών συμφερόντων τους.
Υπό αυτές τις συνθήκες, η Ρωσία μπορεί να μπλοκάρει την κατασκευή του «TCP» μέσω «περιβαλλοντικού βέτο». Έχει δικαίωμα να υποχρεώσει το Τουρκμενιστάν να προβεί σε εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων του αγωγού σε διασυνοριακό πλαίσιο. Το κράτος θα πρέπει να εξετάσει εάν η κατασκευή του «TCP» πρόκειται να μολύνει την Κασπία. Η υποχρέωση αυτή επισφραγίζεται, άλλωστε, από το αντίστοιχο πρωτόκολλο στο πλαίσιο της «Σύμβασης για την Προστασία του Θαλασσίου Περιβάλλοντος της Κασπίας Θάλασσας».
Σε κάθε περίπτωση, το Τουρκμενιστάν δεν διαθέτει ακόμη τις κατάλληλες υποδομές, ώστε να προσελκύσει το απαιτούμενο κεφάλαιο από επενδύσεις και να κατασκευάσει τον «TCP». Με τη σειρά της, η έλλειψη υποδομών αυξάνει τις πιθανότητες να κατασκευαστεί, βιαστικά, ένας αγωγός υποβαθμισμένης ποιότητας. Η χαμηλή ποιότητα της κατασκευής ενέχει το κίνδυνο μεγαλύτερων διαρροών και ατυχημάτων, ενισχύοντας το επιχείρημα της Ρωσίας. Επομένως, φαίνεται ότι αν και θεωρητικά το Τουρκμενιστάν έχει δικαίωμα να εξάγει φυσικό αέριο στην Ευρώπη, στην πράξη η Ρωσία έχει εξασφαλίσει εργαλεία μόχλευσης. Προς το παρόν, ο χρόνος υπηρετεί την μεγαλύτερη χώρα.
Πηγές:
1. Olzhas Auyezov, “Russia, Iran, and three others agree Caspian status, but not borders”, Reuters, 12 Αυγούστου 2018, διαθέσιμο στο: [https://www.reuters.com/article/us-kazakhstan-caspian-borders/russia-iran-and-three-others-agree-caspian-status-but-not-borders-idUSKBN1KX0CI]
2. Catherine Putz, “Caspian Dispute Settled on the Surface”, The Diplomat, 13 Αυγούστου 2018, διαθέσιμο στο [https://thediplomat.com/2018/08/caspian-sea-dispute-settled-on-the-surface/]
3. Nathan R. Grison NATO’s Energy Security Policy Put to the Caspian Test, Partnership for Peace Consortium of Defense Academies and Institutes, 2013, σελ. 85, διαθέσιμο στο:[ https://www.jstor.org/stable/10.2307/26326323 ]
4. Jonathan Stevenson (editor), “The Caspian Sea Treaty”, The International Institute for Strategic Studies
5. “Caspian Sea evaporating as temperatures rise, study finds”, AGU100, 29 Αυγούστου 2017, διαθέσιμο στο: [https://news.agu.org/press-release/caspian-sea-evaporating-as-temperatures-rise-study-finds/]
6. Editors of Encyclopedia Britannica, “Kara-Bogaz-Gol Gulf”, Encyclopedia Britannica, [https://www.britannica.com/place/Kara-Bogaz-Gol-Gulf]
7. “Caspian Sea Facts – Environment”, Casp Info, [http://www.caspinfo.net/content/content.asp?menu=0120000_000000]
8. Tehran Bureau, “Pollution and overfishing plague the Caspian sea”, The Guardian, 11 Μαρτίου 2015, [https://www.theguardian.com/world/iran-blog/2015/mar/11/iran-caspian-sea-pollution-overfishing]
9. “Commercial Sturgeon fishing ban extended in Caspian Sea”, Islamic Republic News Agency, 30 Δεκεμβρίου 2018, [http://www.irna.ir/en/News/83117591]
10. Marshall L. Goldman, “Petrostate: Putin, Power and the New Russia”, Oxford University Press, 2008
11. Alexander Gillespie, “Environmental Impact Assessments in International Law”, Blackwell Publishing Ltd. , 2008
12. “What Does the New Caspian Sea Agreement Mean For the Energy Market?”, Stratfor, 17 Αυγούστου 2017, διαθέσιμο στο: [https://worldview.stratfor.com/article/what-does-new-caspian-sea-agreement-mean-energy-market]
Richard Sokolsky, Tanya Charlick-Paley, “NATO and Caspian Security”, RAND, 1999