Εισαγωγικές σκέψεις
Είναι γεγονός πως το ζήτημα της ανθρώπινης ασφάλειας, αποτελεί την πρώτη προτεραιότητα κάθε ευνομούμενου κράτους που φροντίζει να δίνει λύσεις για την επικράτεια διασφαλίζοντας την ασφάλεια κάθε μορφή ζωής. Η έννοια της ασφάλειας ενός πληθυσμού, στηρίζεται στις αρχές των οικουμενικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων και πρεσβεύει την ισότιμη αντιμετώπιση κάθε μορφή απειλής και αποκλεισμούς. Αυτό απαιτεί το πλαίσιο ενός κοινωνικού συμβολαίου μεταξύ των κατοίκων - και του κράτους με σκοπό την παροχή της ασφάλειας, της ευημερίας και της ανθεκτικότητας. Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, αναγνωρίζοντας ότι τα βαθύτερα αίτια και οι εκφάνσεις των προκλήσεων αλλά και των κινδύνων διαφέρουν σημαντικά από χώρα σε χώρα και από περιοχή σε περιοχή, η ανθρώπινη ασφάλεια προωθεί απαντήσεις που βασίζονται στην περιφερειακή και τοπική πραγματικότητα και συμβάλλει στην προσαρμογή των διεθνών και εθνικών ατζεντών σε αυτά τα επίπεδα.
Οι προκλήσεις και οι τομείς με τους οποίους μπορούμε να ασχοληθούμε είναι πολλοί ως προς τα ζητήματα ασφάλειας, ανθεκτικότητας και ανάπτυξης, όμως το άρθρο επικεντρώνεται σε ζητήματα που αφορούν φυσικές καταστροφές, όπως είναι οι μεγάλες πυρκαγιές που πλήττουν φέτος τη χώρα μας. Παρακολουθώντας κανείς το χάρτη εξάπλωσης των πυρκαγιών αυτό το καλοκαίρι, όπου πάνω από 500.000 στρέμματα έχουν καεί έως σήμερα , διαπιστώνει πως θα μπορούσε να είναι μια «ενορχηστρωμένη» υβριδική απειλή για την Ελλάδα. Είναι εύκολο να βγάλουμε συμπεράσματα, χωρίς ίχνος συνωμοσιολογίας, όμως η πολιτική δεοντολογία δεν επιτρέπει αυθαίρετες δημόσιες διατυπώσεις, αν δεν υπάρξουν πειστικά ευρήματα που να αποδεικνύουν αυτές τις ερμηνείες. Τα μέτωπα είναι πάρα πολλά και διεσπαρμένα κατά μήκος όλης της ελληνικής επικράτειας και η επόμενη μέρα θα είναι πάρα πολύ δύσκολη για τη χώρα μας. Τα ερωτηματικά ακόμα περισσότερα που ζητούν απαντήσεις…
Καθώς το ζητούμενο όλων είναι η ασφάλεια, ορμώμενη από τη θέση του ΟΗΕ σχετικά με τη διασφάλιση της μέσα από την περιφερειακή και τοπική πραγματικότητα, δράττομαι της ευκαιρίας να αναπτύξω κάποιες σκέψεις ως προς την αντιμετώπιση των ζητημάτων που άπτονται της Πολιτικής Προστασίας και συναρτώνται με το μοντέλο διακυβέρνησης ενός κράτους.
Πολιτικές που συναρτώνται με την άσκηση ήπιας μορφής ισχύος και αφορούν στην ασφάλεια και στην ανθεκτικότητα της χώρας, μπορούν να είναι πιο αποτελεσματικές αν αποκεντρωθούν και εμπλακούν πολλοί περισσότεροι δρώντες σε αυτή τη διαδικασία στο πλαίσιο μιας πολυεπίπεδης διακυβέρνησης. Πλείστα τα παραδείγματα σε ευρωπαϊκό επίπεδο τέτοιων ενεργειών που εντοπίζονται σε χώρες που έχουν μεγάλο βαθμό αποκέντρωσης με εκχώρηση αρμοδιοτήτων και στα άλλα επίπεδα διοίκησης, όπως είναι οι περιφέρειες και οι δήμοι αλλά και η οργανωμένη κοινωνία των πολιτών.
Για μια αποτελεσματική αντιμετώπιση του μηχανισμού της Πολιτικής Προστασίας ως προς την ασφάλεια των πολιτών σε καταστάσεις επικίνδυνες όπως είναι οι πυρκαγιές, ξεκινώντας με τις δηλώσεις του πρωθυπουργού, πως πρώτιστο μέλημα του κρατικού μηχανισμού είναι η προστασία της ανθρώπινης ζωής με κάθε τρόπο, η περιουσία των πολιτών και των κρίσιμων υποδομών, όπως συνέβη π.χ. με την αποτελεσματική εκκένωση του νοσοκομείου της Αλεξανδρούπολης, χωρίς καμία αρνητική εξέλιξη σε επίπεδο ασφάλειας των ασθενών και εργαζομένων, απαραίτητες προϋποθέσεις είναι:
- Στρατηγική και επιχειρησιακή ετοιμότητα με πρώτιστο στόχο την ασφάλεια των πληθυσμών μέσα από επιχειρήσεις κατάσβεσης που διενεργούνται συνεχώς, με τα εξοπλιστικά μέσα που διαθέτει ο χώρα μας αλλά και με την αρωγή άλλων κρατών μελών της ΕΕ που συνδράμουν στο έργο της πυρόσβεσης. Το κράτος πρέπει να αντιμετωπίσει τις παθογένειες που αντιμετωπίζει στα αυτούς τους τομείς, αφενός σε επίπεδο στελέχωσης με εκπαιδευμένο προσωπικό, αλλά και σύγχρονο επιχειρησιακό εξοπλισμό. Γνωρίζοντας ο πρωθυπουργός αυτές τις ανάγκες, έχει εντάξει στον άξονα «Ισχυρή Ελλάδα» του Π.Δ. 2023-2027 της Κυβέρνησης, νέο πυροσβεστικό πυροσβεστικό σώμα – εκσυγχρονισμό- νέο στόλο και ψηφιοποίηση των υπηρεσιών διαθέτοντας ένα μεγάλο ποσό για την ενδυνάμωση του μηχανισμού Πολιτικής Προστασίας. Η αναδιοργάνωση και εκσυγχρονισμός της Πολιτικής Προστασίας θα γίνει με την ορθή διαχείριση των διαθέσιμων πόρων που προέρχονται από ιδίους πόρους αλλά και πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης (από τον Απρίλιο του 2023 είναι εγκεκριμένο το ποσό των 190 εκ. ευρώ που πρέπει να υλοποιηθεί έως το τέλος του 2025).
- Πολιτικός Διάλογος Συνεννόησης μεταξύ των πολιτικών αρχηγών του ελληνικού κοινοβουλίου για συντονισμένη στάση και δράση απέναντι σε κάθε μορφή απειλής για τη χώρα μας, από όπου κι αν προέρχεται και διακινείται. Ορθά λοιπόν ο πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης, ζήτησε να γίνει συζήτηση στη Βουλή, σε επίπεδο των αρχηγών των κομμάτων προκειμένου να συζητήσουν, και γιατί όχι, να συνεννοηθούν σε ζητήματα που αφορούν κάθε μορφή απειλής και διασφάλισης της ασφάλειας των πληθυσμού, είτε από φυσική, είτε από ανθρώπινη απειλή. Η κοινή γνώμη στις δύσκολες στιγμές έχει ανάγκη από εθνική συνεννόηση και όχι από στείρες αντεγκλήσεις και πολιτικές κακοφωνίες στο βωμό της ψηφοθηρίας.
- Η συνδρομή της Ένωσης και κρατών μελών της για την παροχή αρωγής στην Ελλάδα, σε μια τόσο δύσκολη συγκυρία, αποτελεί μια εκ των ων ουκ άνευ, παρέμβαση. Ενεργοποίηση της ρήτρας αλληλεγγύης (άρθρο 222 της ΣΛΕΕ), που προβλέπει την υποχρέωση των κρατών μελών να ενεργούν από κοινού εάν ένα εξ αυτών δεχθεί τρομοκρατική επίθεση ή πληγεί από φυσική ή ανθρωπογενή καταστροφή, προκειμένου να υπάρξει ακόμα μεγαλύτερη και πιο συντονισμένη αρωγή από τους εταίρους μας. της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τόσο με τους μηχανισμούς και τα μέσα που διαθέτει για το σκοπό αυτό.
- Δημόσια λογοδοσία για λάθη και παραλείψεις αλλά και επιχειρησιακές αδυναμίες ( έλλειψη επαρκούς επιχειρησιακού στόλου κατάσβεσης, ανθρώπινου δυναμικού, κα), στο πλαίσιο της διαλεκτικής σχέσης που έχει αναπτύξει ο πρωθυπουργός με τον ελληνικό λαό τα τέσσερα χρόνια διακυβέρνησης του και βασίζεται στην αλήθεια, την εντιμότητα και το σεβασμό. Στο πνεύμα της ενότητας και της ανάληψης της συλλογικής ευθύνης, στη δημόσια λογοδοσία πρέπει να συμμετέχουν με εντιμότητα και τα κόμματα της αντιπολίτευσης- που έχουν κυβερνήσει τη χώρα από τη μεταπολίτευση έως σήμερα, αναλαμβάνοντας το μερίδιο ευθύνης που τους αναλογεί ως προς τη θωράκιση και την επιχειρησιακή/αμυντική ετοιμότητα της χώρας, το μοντέλο διακυβέρνησης αλλά και τις παρεμβάσεις του θεσμικού πλαισίου τόσο για τα ζητήματα αυτά, όσο και για την επιχειρησιακή ετοιμότητα του μηχανισμού πολιτικής προστασίας.
Η κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη υιοθετώντας το δόγμα «Πρόληψη, Προετοιμασία/Ετοιμότητα, Άμεση Επέμβαση», με το Νόμο Ν. 4662/2020, αποτυπώνει δέσμη μέτρων για τον Εθνικό Μηχανισμό Διαχείρισης Κρίσεων και Αντιμετώπισης Κινδύνων, την Αναδιάρθρωση της ΓΓΠΠ, την Αναβάθμιση Εθελοντισμού Πολιτικής Προστασίας, και την Αναδιοργάνωση του Πυροσβεστικού Σώματος και άλλες διατάξεις . Με τη δημιουργία του Εθνικού Μηχανισμού καλύπτεται ολόκληρος ο κύκλος διαχείρισης καταστροφών και το σύνολο των συντρεχουσών επιχειρησιακών και διοικητικών δομών και λειτουργιών της Πολιτικής Προστασίας. Ένα θεσμικό πλαίσιο, που σαφώς ενέχει δυνατότητες για μια ακόμα πιο αποτελεσματικές πολιτικές ως προς την Πολιτική Προστασία και την ασφάλεια, τόσο σε επίπεδο στελέχωσης, εκπαίδευσης, εξοπλιστικής επάρκειας με σύγχρονα, και κυρίως στο πεδίο των αρμοδιοτήτων μεταξύ των εμπλεκομένων φορέων και στα τρία επίπεδα διακυβέρνησης, καθώς η δομή του Εθνικού Μηχανισμού, διαρθρώνεται ακτινωτά ως προς τη λειτουργία των συναρμόδιων φορέων που τελούν υπό την εποπτεία του Γενικού Γραμματέα Πολιτικής Προστασίας, όπου εμπλέκονται οι Περιφέρειες και οι Δήμοι.
Ο ρόλος των αιρετών περιφερειών ως προς τα θέματα ασφάλειας
Η ανάγκη για μια πολυεπίπεδη διακυβέρνηση στα ευρωπαϊκά πρότυπα με την ενδυνάμωση των περιφερειών αλλά και των δήμων, αποτελεί ένα ζητούμενο για την εύρυθμη και ρυθμιστική διακυβέρνηση της χώρας μας. Εν προκειμένω, ζητούμενο είναι η διάκριση των ρόλων σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο, προκειμένου το μεγαλύτερο βάρος της επιχειρησιακής ετοιμότητας της Πολιτικής Προστασίας να το αναλάβουν οι περιφέρειες της χώρας, όπου με τους κατάλληλους πόρους (εθνικούς και ευρωπαϊκούς) να οργανώσουν, στελεχώσουν και εξοπλίσουν καλύτερα τον τομέα της Πολιτικής Προστασίας (ΠΠ)- θα προσθέσω και της Ασφάλειας του πολίτη, καθώς το πεδίο άσκησης των δράσεων της ΠΠ λόγω της μικρότερης κλίμακας και της μεγαλύτερης συνοχής θα είναι καλύτερα οργανωμένη και πιο αποτελεσματική ως προς τη δράση του.
Μια γενναία και λελογισμένη αποκέντρωση αρμοδιοτήτων ως προς την επιχειρησιακή λειτουργία της Πολιτικής Προστασίας, με εκχώρηση επιτελικού ρόλου στις αιρετές περιφέρειες, αποτελεί μια πρωτοβουλία που συνάδει με τον άξονα «Δίκαιη Ελλάδα» του Πολυετούς Προγράμματος (Π.Δ.) 2023-2027 της Κυβέρνησης και προάγει αφενός το ρόλο των ελληνικών περιφερειών, που δυστυχώς, η κάθε προσπάθεια αποκέντρωσης μέσω του προγράμματος «Καλλικράτη» (2010) και θεσμικών βελτιώσεων του «Κλεισθένη» (2018), εν τέλει οι αιρετές ελληνικές περιφέρειες παρέμειναν ελλιπής και αποψιλωμένε ως προς τη διακυβέρνησης τους.
Οι περιφέρειες πρέπει να έχει τον επιτελικό σχεδιασμό, προγραμματισμό – συντονισμό καθώς και την επιχειρησιακή ετοιμότητα με τους ανάλογους πόρους και το απαιτούμενο έμψυχο δυναμικό ως προς τη διαχείριση των φυσικών καταστροφών. Κάθε Περιφέρεια πρέπει να έχει στην έδρα της τον δικό της απαιτούμενο επιχειρησιακό εξοπλισμό για την κάλυψη των αναγκών της. Πόσο δε μάλλον για τις νησιωτικές περιφέρειες που οι ανάγκες είναι αντιστρόφως ανάλογες του γεωγραφικού μεγέθους των νησιών. Η αξιοποίηση των Νέων Τεχνολογιών πρέπει να αποτελεί ένα μεγάλο τμήμα σε αυτό το σχεδιασμό με την αξιοποίηση προηγμένων συστημάτων ψηφιακής παρακολούθησης και διαχείρισης των φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος:
α) δημιουργία επίγειων παρατηρητηρίων ( με έμψυχο δυναμικό, θερμικές κάμερες, κα.,).
β) με εναέρια μέσα (π.χ. με drones,) και
γ) με δορυφόρο (υπάρχουν πλέον πλείστα δορυφορικά προγράμματα που μπορούν να αξιοποιηθούν για την συστηματική παρακολούθηση της γης).
Οι δήμοι, θα έχουν την ευθύνη της εκπόνησης ευέλικτων Τοπικών Σχεδίων, τόσο σε επίπεδο πρόληψης σε συνεργασία με την οικεία περιφέρεια, αλλά και επιχειρησιακής ετοιμότητας αναφορικά με την ασφάλεια των πληθυσμών. Επίσης, οι δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης και εκπαίδευσης θα ανήκουν στη δικαιοδοσία των δήμων που σε συνεργασία με τις δημοτικές ενότητες κάθε οικείου δήμου οι δράσεις θα φθάνουν εγγύτερα στον κάθε πολίτη.
Αναλυτικότερα, για τα θέματα αυτά έχουν κατατεθεί από τη γράφουσα σε σχετικό κείμενο με τίτλο «Οι νέες προκλήσεις εν μέσω κλιματικής κρίσης… Μια δέσμη προτάσεων για την αντιμετώπιση τους» (05.08.2023)
Αντί επιλόγου
Στις περιόδους κρίσεις λαμβάνονται οι αποφάσεις και σε περιόδους νηνεμίας οργανώνεται και υλοποιούνται. Έχουν ωριμάσει οι συνθήκες, και παράλληλα έχουν αυξηθεί οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει ένα σύγχρονο κράτος. Με αφορμή τη δύσκολη περίοδο που διανύουμε ως χώρα και με την ζοφερή προοπτική τόσο λόγω της κλιματικής κρίσης, όσο και των ασύμμετρων απειλών, απαιτείται ένας δομικός εκσυγχρονισμός της δημόσιας διοίκησης και ο απογαλακτισμός των περιφερειών και δήμων από το κεντρικό κράτος, με τη βελτίωση και τον εξορθολογισμό του Καλλικράτη και Κλεισθένη. Διακριτά πλαίσια διακυβέρνησης, διακριτοί ρόλοι και αρμοδιότητες, ορθά κατανεμημένοι πόροι, διαφάνεια και λογοδοσία, συνεργασίες και έξυπνες πολιτικές στο πλαίσιο μιας ρυθμιστικής διακυβέρνησης.
Τα οφέλη της αποκέντρωσης μεταξύ άλλων, συναρτώνται σε μια ολοκληρωμένη περιφερειακή και τοπική ανάπτυξη, τον εξορθολογισμό της δημόσιας διοίκησης, τη διευκόλυνση της προσαρμογής των υπηρεσιών δημοσίου συμφέροντος στις τοπικές ανάγκες, τη δημιουργία ισχυρών μηχανισμών λογοδοσίας, τη διαλεκτική σχέση πολίτη-διακυβέρνησης με την ενεργοποίηση κι άλλων δρώντων, όπως εν προκειμένω συμβαίνει στην Πολιτική Προστασία, με το Μητρώο εθελοντικών συλλόγων Πολιτικής Προστασίας.
Σαφώς, προαπαιτούμενο για μια επιτυχή αποκέντρωση είναι και η αντίστοιχη μεταφορά κεντρικών πόρων, ή η δυνατότητα για τη δημιουργία περιφερειακού μηχανισμού συλλογής πόρων, καθώς και η αλλαγή του θεσμικού πλαισίου μέσα από δημόσια διαβούλευση και την επεξεργασία θέσεων των αρμόδιων οργάνων ( ΚΕΔΕ, ΕνΠΕ), συναφών μελετών, αλλά και καλών πρακτικών σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Εμείς, δεν ανακαλύπτουμε τον τροχό, απλά θέτουμε το σύστημα διακυβέρνησης σε τροχιά ανάπτυξης και αντιμετώπισης των νέων προκλήσεων.
Γράφει, η Δρ Ελευθερία Φτακλάκη, Διεθνολόγος/Πολιτικός Επιστήμων- Διδάκτωρ ευρωπαϊκών σπουδών και διεθνών σχέσεων- μεταδιδακτορική ερευνήτρια. Διδάσκουσα στο τμ. Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου, με γνωστικά αντικείμενα τις ευρωπαϊκές σπουδές (ευρωπαϊκοί θεσμοί, εξωτερική δράση της ΕΕ, πολιτικές διεύρυνσης με έμφαση τα Δυτικά Βαλκάνια -JMM), μεταναστευτική πολιτική, διεθνείς οργανισμοί και διεθνής πολιτική. Πολιτικός ( πολιτευτής της ΝΔ στα Δωδεκάνησα).