Οι επερχόμενες αμερικανικές εκλογές της 3ης Νοεμβρίου 2020, με υποψήφιους τον Πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ και τον πρώην αντιπρόεδρο Τζο Μπάιτεν, είναι εξαιρετικά κρίσιμες τόσο για την περαιτέρω πορεία των ΗΠΑ όσο και για το διεθνές περιβάλλον γενικότερα.
Στις εκλογές του 2016 ο Ντόναλντ Τραμπ είχε προσελκύσει χιλιάδες ψηφοφόρους από αγροτικές και βιομηχανικές περιοχές, των οποίων το βιοτικό επίπεδο ή/και οι θέσεις εργασίας δεν θεωρούντο ως δεδομένα. Επιπλέον ο Τραμπ είχε επίσης επικεντρωθεί σε θέματα ταυτότητας και άσκησε σκληρή κριτική στην παγκοσμιοποίηση.
Στη σημερινή συγκυρία ο Πρόεδρος Τραμπ συνεχίζει τη σκληρή κριτική του για την παγκοσμιοποίηση. Ένα από τα πρόσφατα συνθήματα με τα οποία απευθύνεται στους ψηφοφόρους είναι «βοηθήστε με να σας δώσω τη χώρα σας πίσω». Η προσέγγιση αυτή υποδηλοί ταυτόχρονα μια νέα φιλοσοφία έναντι της διεθνούς κοινότητας καθώς και του ρόλου των ΗΠΑ. Δεν είναι μόνο μια πολιτική απομονωτισμού. Πολύ περισσότερο εμπεριέχει το στοιχείο της μονομερείας (unilateralism) και της απόρριψης της πολυμέρειας – φιλοσοφίας για διεθνή συνεργασία (multilateralism).
Σημειώνεται ότι η παραδοσιακή συνεργασία των ΗΠΑ με την ΕΕ παρουσίασε αρκετά προβλήματα κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης Τραμπ. Στην περίπτωση επικράτησης του Μπάιντεν, οι ΗΠΑ θα αναπτύξουν συνεργασίες σε διάφορα επίπεδα ενώ με τη Ρωσία οι σχέσεις θα είναι πιο ανταγωνιστικές. Αντίθετα στην περίπτωση επανεκλογής του Τραμπ είναι οι σχέσεις με την Κίνα που θα είναι ακόμα πιο ανταγωνιστικές. Στο θέμα της Τουρκίας, που ενδιαφέρει ιδιαίτερα τους Έλληνες, ο Μπάιντεν φαίνεται να είναι πιο επικριτικός έναντι πολλών ενεργειών της Άγκυρας. Όμως η αμερικανική πολιτική έναντι της Τουρκίας επηρεάζεται διαχρονικά περισσότερο από συστημικούς παράγοντες.
Tο πιο επικίνδυνο ζήτημα είναι ο μεγάλος διχασμός στον οποίο βρίσκεται η χώρα. Οι πρόσφατες δολοφονίες Αφροαμερικανών καθώς επίσης οι εκατέρωθεν διαδηλώσεις και πορείες θυμίζουν άλλες εποχές. Υπήρχε η πεποίθηση ότι οι φυλετικές διακρίσεις και τα πάθη που υφίσταντο είχαν οριστικά ξεπερασθεί επί θητείας Κλίντον καθώς η χώρα βίωσε ευημερία, εθνοκοινοτική και κοινωνική κινητικότητα. Κατά τη διάρκεια της περιόδου αυτής υπήρξε επίσης μεγάλη μετακίνηση Αφροαμερικανών στη μεσαία τάξη. Η εξέλιξη αυτή θεωρήθηκε ως καθοριστικός σταθμός της πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής ιστορικής πορείας των ΗΠΑ και της ολοκλήρωσης της ενοποίησης. Ταυτόχρονα η εκλογή του Μπαράκ Ομπάμα καθώς και η επανεκλογή του και η όλη διακυβέρνησή του αποτέλεσαν κομβικά σημεία στην ιστορία των ΗΠΑ. Ως εκ τούτου θεωρήθηκε ότι στη χώρα ο εθνοκοινοτισμός ως στάση ζωής και ως πολιτικός πυλώνας είχαν ηττηθεί. Στην πραγματικότητα όμως τα φυλετικά πάθη επανήλθαν και εντάθηκαν κατά τη διάρκεια της θητείας του Προέδρου Τραμπ.
Κάτω απ’ αυτά τα δεδομένα δεν είναι υπερβολή να λεχθεί ότι στη χώρα υφίσταται σήμερα ένας μεγάλος διχασμός. Παρά το γεγονός ότι ο υποψήφιος του Δημοκρατικού Κόμματος για την Προεδρία Τζο Μπάιντεν δεν θεωρείται μια χαρισματική προσωπικότητα, εντούτοις συγκεντρώνει σημαντική υποστήριξη που δυνητικά μπορεί να τον οδηγήσει στον Λευκό Οίκο. Η επιλογή της Καμάλα Χάρις από τον Τζο Μπάιντεν για τη θέση της Αντιπροέδρου, πέρα από τη δυνατότητα προσέλκυσης ψηφοφόρων από μειονοτικές κοινότητες είναι ενδεικτική της προσπάθειας να περάσει το μήνυμα ότι ο ρατσισμός δεν έχει θέση στις ΗΠΑ και το διεθνές περιβάλλον του 21ου αιώνα.
Η υγειονομική κρίση αποτελεί εκ των πραγμάτων ένα άλλο μείζον ζήτημα σε αυτή την προεκλογική εκστρατεία. Ο Τζο Μπάιντεν κατηγορεί τον Πρόεδρο Τραμπ ότι επέδειξε ολιγωρία και υποτίμησε την πανδημία με αποτέλεσμα να υπάρχουν πολύ περισσότερα θύματα. Επιπρόσθετα, αγνόησε τις προειδοποιήσεις για την επερχόμενη πανδημία και δεν έπραξε ότι θα έπρεπε ως ο ηγέτης της πρώτης δύναμης στον κόσμο.
Στο οικονομικό πεδίο τα πράγματα είναι πιο πολύπλοκα. Λίγο πριν από την πανδημία η πλειοψηφία των Αμερικανών πίστευε ότι η θητεία του Προέδρου Τραμπ ήταν εν πολλοίς θετική. Με τα νέα δεδομένα που έχουν δημιουργηθεί (όπως για παράδειγμα, αυξημένη ανισότητα καθώς και σοβαρά ελλείμματα στους τομείς της εκπαίδευσης και της υγείας) όμως, επανέρχεται ξανά στο προσκήνιο η επαναξιολόγηση του ρόλου του κράτους. Η παράδοση των Δημοκρατικών καθώς και οι θέσεις του υποψήφιου Τζο Μπάιντεν παραπέμπουν σε περισσότερο κράτος.
Εν κατακλείδι λαμβάνοντας υπ’ όψιν τη ρητορική των υποψηφίων, το κοινωνικοοικονομικό υπόδειγμα που αντιπροσωπεύουν αλλά και το διεθνές τους κύρος, οι Αμερικανοί πολίτες καλούνται να επιλέξουν για το πως η χώρα θα διαχειρισθεί το θέμα του μεγάλου διχασμού και της σταδιακής επαναφοράς στην κανονικότητα. Σε μεγάλο βαθμό διαλέγουν και για τον υπόλοιπο πληθυσμό της υφηλίου την πορεία ενός ιδιαίτερα εύθραυστου διεθνούς γίγνεσθαι.
* Ο Καθηγητής Ανδρέας Θεοφάνους είναι Πρόεδρος του Κυπριακού Κέντρου Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων καθώς και του Τμήματος Πολιτικών Επιστημών και Διακυβέρνησης του Πανεπιστημίου Λευκωσίας.