Στο παγκόσμιο πολιτικό σύστημα, οι οικονομικές και κοινωνικές κρίσεις επηρεάζουν όσα γνωρίζαμε ως σταθερές των διακρατικών σχέσεων και των κοινωνικών συμβολαίων που καθόρισαν την πορεία του μεταπολεμικού κόσμου. Και ένα από τα χαρακτηριστικά σε αυτό το νέο παγκόσμιο γίγνεσθαι, είναι η εσωστρέφεια εθνικών κρατών, το έλλειμμα δημοκρατίας και του κράτους δικαίου, η ανάδειξη δημαγωγών πολιτικών. Όλα αυτά διαμορφώνουν μια νέα πραγματικότητα, όπου ακραία πολιτικά κινήματα γίνονται αρνητικοί εκφραστές των πολιτικών και οικονομικών προβληματισμών.
Στην σημερινή παγκόσμια πολιτική αναφορά, σε πολλές χώρες, δυστυχώς δεν εξαιρείται η Ευρώπη, έχει υποχωρήσει ο δημοκρατικός βηματισμός, από την στιγμή που κοινωνικά σώματα έχουν επηρεαστεί από έναν ακραιφνή αντισυστημικό λόγο. Από τις ευρωπαϊκές χώρες του Νότου, όπου εμφανίσθηκαν έντονα την προηγούμενη 10ετία κινήματα με τέτοια κατεύθυνση, αναδεικνύοντας γραφικές πολιτικές φυσιογνωμίες στην Ουγγαρία, στην Τσεχία, στην Πολωνία, έως το Κίνημα των 5 Αστέρων και την Λίγκα του Βορρά στην Ιταλία, λαϊκιστικά και αντιευρωπαϊκά σχήματα που προπαγάνδιζαν την επιστροφή στο εθνικό νόμισμα στην Ιταλία, στην Ελλάδα, στην Ισπανία, τον ενισχυόμενο ηγεμονικό καθεστωτισμό Πούτιν και Ερντογάν, η Κοινοβουλευτική Δημοκρατία δέχεται πλήγματα.
Πολιτικός κυνισμός, καθεστωτική αντίληψη, μια γεωπολιτική πραγματικότητα που κυριαρχείται από αντισυστημικές μεταβολές στην αμερικανική εξωτερική πολιτική, από τις προθέσεις Ερντογάν για την προώθηση των ανεύθυνων σχεδίων του στην Συρία και στην Μέση Ανατολή, στην Λιβύη και στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο, από τον καθεστωτισμό απόλυτου ελέγχου κάθε αντίθετης πολιτικής άποψης από το Κρεμλίνο, συγκροτούν ένα δίκτυο προβληματικής άσκησης και καταγραφής πολιτικής και διπλωματικής ατζέντας. Λογικές που δημιουργούν περισσότερα προβλήματα, στον πυρήνα της προσέγγισης αυτής κυριαρχεί μια προβληματική πολιτική συμπεριφορά.
Ειδικά η συμπεριφορά και η πρακτική της Τουρκίας έναντι Ελλάδας και Κύπρου, κρατών-μελών της ΕΕ, η τυχοδιωκτική διπλωματική και στρατιωτική αντίληψη της στο Συριακό και Λιβυκό μέτωπο, δημιουργεί μέχρι και προβλήματα στην λειτουργία της Ατλαντικής Συμμαχίας. Η Τουρκία εκφράζει διεκδικήσεις από την ΕΕ εκβιαστικών ανταμοιβών όχι μόνο για το μεταναστευτικό, αλλά και διεκδικήσεις επι των ευρωτουρκικών σχέσεων, τις οποίες με δική της ευθύνη έχει θέσει σε αδράνεια. Και επι αυτών, έχει λάβει από την ΕΕ μια πρώτη απορριπτική απάντηση για την συμπερίληψη της Τουρκίας στους ανοικτούς τουριστικούς προορισμούς για τους Ευρωπαίους Πολίτες, αλλά και για την κατάργηση των θεωρήσεων visa για Τούρκους Πολίτες.
Απέναντι σε αυτές τις επικίνδυνες αντιλήψεις για το παγκόσμιο περιβάλλον και τις διεθνείς σχέσεις, με την μεταπολεμική σταθερότητα να κλονίζεται, η ΕΕ τίθεται ενώπιον των δικών της ευθυνών. Να επικεντρωθεί στην παρουσία της στην ευρωπαϊκή και διεθνή πραγματικότητα, να λάβει τις δικές της αποφάσεις για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής ενοποίησης, για τον ρόλο της στον κόσμο.
«Υπάρχουν λόγοι που συνάδουν με την ανάγκη να παραμείνουμε δεσμευμένοι στη διατλαντική αμυντική μας κοινότητα και την κοινή μας πυρηνική ομπρέλα. Σε κάθε περίπτωση όμως, η Ευρώπη είναι ανάγκη να αναλάβει μεγαλύτερο μέρος της ευθύνης σε σύγκριση με τον Ψυχρό Πόλεμο. Όλοι εμείς μεγαλώσαμε με την πεποίθηση ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες ήθελαν να είναι μια παγκόσμια δύναμη. Εάν τώρα επιθυμούν να αποσυρθούν από αυτόν τον ρόλο εκουσίως, θα αναγκαστούμε να αντιμετωπίσουμε τις συνέπειες πιο βαθιά». Αυτές οι πολιτικές θέσεις της Καγκελαρίου Μέρκελ, όπως τις αποτύπωσε σε συνέντευξη της σε 5 κορυφαίες ευρωπαϊκές εφημερίδες, εν’ όψει της γερμανικής προεδρίας στην ΕΕ, αντανακλούν στην ουσία έναν ευρωπαϊκό προβληματισμό και προσανατολισμό, φέρνοντας στο προσκήνιο καίρια ζητήματα.
Πρώτον: Η συνειδητοποίηση για τις ραγδαίες μεταβολές στο παγκόσμιο γεωπολιτικό περιβάλλον, λαμβάνοντας υπόψιν τις μετατοπίσεις που επιχειρεί η Ουάσιγκτον, όχι μόνον επι της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας. Η Προεδρία Τράμπ έχει τάσεις απομάκρυνσης από τον ΟΗΕ, τον ΠΟΕ, τον ΠΟΥ, αλλά και την απομάκρυνση των ΗΠΑ από δυο σημαντικές διεθνείς συνθήκες, για την Κλιματική Αλλαγή και για το Ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα.
Δεύτερον: H αμυντική θωράκιση της Ευρώπης, επαναφέρει το ζήτημα της Ατλαντικής Συμμαχίας, την αναγκαιότητα να καταδειχθεί ο ρόλος και η χρησιμότητα του ΝΑΤΟ στις σημερινές συνθήκες. Η Συμμαχία αποτέλεσε μεταπολεμικά τον βραχίονα αμυντικής, στρατιωτικής υπεράσπισης των ελεύθερων, δημοκρατικών κρατών της Ευρώπης, του κόσμου. Στο παρελθόν, στις 10ετίες του ’60 και του ’70, η Ευρωπαϊκή Κοινότητα κινήθηκε στην κατεύθυνση της προώθησης της Ευρωπαϊκής Αμυντικής Κοινότητας. Φιλόδοξη προσπάθεια, αναγκαία για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, που όμως δεν είχε την ανάλογη εξέλιξη, καθώς αυτοακυρώθηκε από την αναποφασιστικότητα των εθνικών κυβερνήσεων.
Έχουμε ένα διεθνές περιβάλλον που δεν συμβαδίζει με όσα αποτυπώθηκαν στην ισορροπημένη διάταξη των διεθνών σχέσεων στις μεταπολεμικές δεκαετίες. Οι σταθερές που αναπτύχθηκαν σε αυτή την μακρά περίοδο υποχωρούν ή μεταβάλλονται, ακόμα και αυτή η παραδοσιακή συνεργασία Ευρώπης-Αμερικής πλέον αλλάζει ραγδαία, με τον Πρόεδρο Τράμπ να θέτει πολιτικές που διαμορφώνουν έναν παγκόσμιο εμπορικό πόλεμο, επιβάλλοντας δασμούς. Ακόμα και η Βρετανία του Μπόρις Τζόνσον, έχει ανοικτό το ενδεχόμενο να μην προχωρήσει στην υπογραφή συμφωνίας με την ΕΕ, για την εμπορική σχέση μετά το Brexit.
Το διεθνές σύστημα έχει ανάγκη από την επανάκαμψη της δημοκρατικής πολιτικής υπευθυνότητας στην κοινοβουλευτική δημοκρατία, την ισχυροποίηση μέσων και θεσμών που εγγυώνται τις θεμελιώδεις αρχές που καθορίζουν πως πορεύονται στον κόσμο κράτη και κοινωνίες, πως διαμορφώνονται πολιτικά συστήματα.
Στην σημερινή πραγματικότητα της γενικευμένης αστάθειας και των συγκεχυμένων μηνυμάτων, των περιθωριακών εμπλοκών που δεν εξασφαλίζουν την σταθερότητα και την συνεργασία στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο, ο γενικευμένος εθνικολαϊκισμός έχει ως αντίδοτο την ρεαλιστική πραγματικότητα, την πολιτική μετριοπάθεια, την ορθολογική αντίληψη. Kαι αυτά τα στοιχεία η ευρωπαϊκή συνεργασία μέσα από την ενίσχυση της ενοποίησης, μπορεί να τα εκφράσει κατά τρόπο συγκροτημένο και υπεύθυνο.
Απέναντι σε επικίνδυνες αντιλήψεις για το παγκόσμιο περιβάλλον και τις διεθνείς σχέσεις, με την μεταπολεμική σταθερότητα να κλονίζεται, η Ευρωπαϊκή ’Ένωση τίθεται ενώπιον των δικών της ευθυνών. Να επικεντρωθεί στην παρουσία της στην ευρωπαϊκή και διεθνή πραγματικότητα, να λάβει τις δικές της αποφάσεις για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής ενοποίησης, για τον ρόλο της στον κόσμο.