Το διεθνές σύστημα βρίσκεται σε μετάβαση ήδη από το 1990 και η εκλογή νέας πολιτικής ηγεσίας στις ΗΠΑ, έστω και καθυστερημένα, προσανατολίζεται προς στρατηγικές ανακατατάξεις και εξισορροπητικές προσεγγίσεις που αφορούν ζωτικά τόσο τις σχέσεις των ηγεμονικών δυνάμεων όσο και τις σχέσεις των περιφερειακών κρατών.
Ενώ οι πόλεμοι στις περιφέρειες, και κυρίως στην Ουκρανία και στην Μέση Ανατολή, καταμαρτύρησαν τις παθογένειες που εκκολάφθηκαν κατά την διάρκεια των τριών Μεταψυχροπολεμικών δεκαετιών, οι διαφαινόμενες αλλά ενίοτε και ρητά δεδηλωμένες συντρέχουσες στρατηγικές επιλογές των ΗΠΑ, καθιστούν τις περιφερειακές διενέξεις κεντρικό ζήτημα των ηγεμονικών συναλλαγών και των πιθανών αλλά απρόβλεπτων ανακατατάξεων πλανητικά και περιφερειακά.
Λέμε «απρόβλεπτων» τόσο επειδή λόγω κρίσεων τα τελευταία χρόνια έχουμε χείμαρρους μεταβλητών κριτηρίων και παραγόντων μεγάλης κύμανσης όσο και επειδή πέραν του συμφέροντος όλων για καλλιέργεια προϋποθέσεων διεθνούς σταθερότητας, υποχρεωτικά πλέον απαιτείται να συνεκτιμηθούν κοινά συμφέροντα και κοινοί κίνδυνοι όπως, μεταξύ άλλων, ο κίνδυνος πυρηνικού ολοκαυτώματος και ο διακυβερνητικός και ενδοκρατικός έλεγχος αθέσπιστων ή ελλειμματικά θεσπισμένων διεθνικών δρώντων όπως οι τρομοκράτες και χρηματοοικονομικοί οργανισμοί πλανητικής εμβέλειας και δράσης.
Το Ελληνικό κράτος και το εγγενώς επηρεασμένο από τις αποφάσεις των κυβερνήσεων της Αθήνας Κυπριακό κράτος, για γεωπολιτικούς και πολλούς άλλους λόγους αναπόδραστα επηρεάζονται δραστικά και αποφασιστικά. Εξ ου και απαιτείται ορθή στάθμιση και εκτίμηση των στρατηγικών εξελίξεων πλανητικά, στην Ευρώπη και στις περιφέρειες.
Στο σύντομο κείμενο που ακολουθεί και σε άλλα που επέρχονται θα γίνουν συντομογραφικές αναφορές για τους προσανατολισμούς και τις τάσεις καθώς κινούμαστε βαθύτερα στον 21 αιώνα. Προγραμματικά τονίζονται πέντε πτυχές.
Πρώτον, είναι ένα πράγμα οι ιδεολογικές θέσεις και γνώμες και άλλο η προσπάθεια αξιολογικά ουδέτερης περιγραφής και ερμηνείας. Βασικά οι μόνες αναλύσεις που είναι χρήσιμες για την διαμόρφωση θέσεων και αποφάσεων είναι οι αξιολογικά ουδέτερες και ιδεολογικά στερημένες θεωρήσεις που είναι συμβατές με τις προϋποθέσεις του συγκαιρινού και κάθε άλλου κρατοκεντρικού διεθνούς συστήματος.
Δεύτερον, αντί-Αμερικανισμός, αντί-Ρωσισμός κτλ, ή τα αντίθετά τους, δεν έχουν καμιά σημασία και θολώνουν την πολιτική σκέψη. Κυρίως επειδή όπως σωστά υποστήριξε πρόσφατα ο νέος υπουργός εξωτερικών των ΗΠΑ, κριτήριο και βάση των σχέσεων στις κρατοκεντρικές σχέσεις είναι το εθνικό συμφέρον όπως κάθε κράτος το ορίζει. Αυτό εξάλλου προϋποθέτει το καθεστώς της κρατικής κυριαρχίας όπως επακριβώς το ορίζει ο Καταστατικός Χάρτης του ΟΗΕ. Εξ ου και αβέβαιες και προγραμματικά λανθασμένες ως βάση συζήτησης θέσεις περί κακών και καλών κοινωνιών προκαλούν πολιτικό και στρατηγικό ανορθολογισμό (λανθασμένες εκτιμήσεις πάνω στην πλάστιγγα κόστους/οφέλους εναλλακτικών αποφάσεων).
Κάθε κράτος αυτό-προσδιορίζεται και αυτό-θεσπίζεται πολιτισμικά και πολιτικά σύμφωνα με τις οικείες προϋποθέσεις όπως είναι και όπως εξελίσσονται. Αυτό είναι το καθεστώς των διεθνών σχέσεων και αυτό προϋποθέτουν οι Υψηλές Αρχές του διεθνούς δικαίου.
Τρίτον, το γεγονός ότι πάντα εντός κάθε κρατοκεντρικού διεθνούς συστήματος υπάρχουν αίτια πολέμου σημαίνει ότι όποιος διατυπώνει θέσεις απαιτείται να τα γνωρίζει. Κυρίως να έχει θέαση της αντικειμενικής πραγματικότητας και αν το χρειάζεται να μελετά έγκυρα κείμενα αρχίζοντας από τον Θουκυδίδη. Ακριβώς, γνώση και επίγνωση απαιτεί πρωτίστως κατανόηση των κύριων και προσδιοριστικών τυπολογιών του Θουκυδίδειου Παραδείγματος που ισχύουν για κάθε κρατοκεντρικό διεθνές σύστημα. Υπάρχουν τόσο κείμενα μερικών Ελλήνων όσο και ξενόγλωσσων έργων που μεταφράστηκαν που έχουν αυτές τις τυπολογίες στα θεμέλιά τους.
Τέταρτον, κατά την διάρκεια πέντε περίπου χιλιετιών γνωστής ιστορίας οι ηγεμονικές δυνάμεις αποτελούσαν πάντα τον κυριότερο διαμορφωτικό παράγοντα του ιστορικού γίγνεσθαι και επειδή οι εκάστοτε στρατηγικές τους αφορούν ευθέως τα εκάστοτε αίτια πολέμου, απαιτείται ορθή και ορθολογική εκτίμηση των στρατηγικών προσανατολισμών των μεγάλων δυνάμεων. Τα «προ» και «αντί», «καλές» και «κακές» κτλ, είναι ακατάλληλα για ορθή θέαση, κατανόηση και ανάλυση. Αυτονόητα δεν προδικάζονται οι συμμαχικές σχέσεις που είναι ζήτημα πολιτικών αποφάσεων αλλά προηγείται σωστή θέαση της πραγματικότητας, γνώση και επίγνωση.
Τέλος αλλά όχι το τελευταίο που θα μπορούσε να αναφερθεί, όπως και σε κάθε άλλη όμοια ή παρόμοια ιστορική φάση, εισερχόμενοι βαθύτερα στον 21ο αιώνα αναμένεται καταιγισμός στρατηγικών ανακατατάξεων με κύριους συντελεστές, ακριβώς, τις ηγεμονικές δυνάμεις. Οι στρατηγικές τους είναι εγγενώς και εξ αντικειμένου ανελέητες και αδίστακτες με σχεδόν μόνα κριτήρια,
α) το συμφέρον τους εν μέσων πλανητικών κα περιφερειακών ανακατατάξεων που οδηγούν σε νέες δομές ισχύος και συμφερόντων,
β) τα κράτη με τα οποία μπορούν να διεξάγουν συναλλαγές ενώ όσα θεωρούνται αναλώσιμα τα οδηγούνται στην Κλίνη του Προκρούστη των στρατηγικών παιγνίων με τα οποία επιχειρείται δημιουργία και διαιώνιση πλανητικών και περιφερειακών προϋποθέσεων οι οποίες ευνοούν μακροχρόνια τα συμφέροντά τους (όπως η κάθε ηγεμονική δύναμη τα ορίζει).
Σε κάθε περίπτωση, λόγω πολύ καθυστερημένων αποφάσεων επιδίωξης ενός προσανατολισμού που σταθεροποιεί στρατηγικά τον πλανήτη και τις περιφέρειες και λόγω παθογενειών που εκκόλαψαν οι συντρέχοντες πόλεμοι, όλα είναι ρευστά και εξελισσόμενα.
Το μείζον είναι να κατανοηθεί το πως σταθεροποιηθούν οι στρατηγικοί προσανατολισμοί των ηγεμονικών δυνάμεων. Ως προς αυτό, μια κρίσιμη υπογράμμιση είναι το γεγονός ότι πολλές διακηρύξεις, υπερβολικές απαιτήσεις ή ακόμη και υπερβολικές «κραυγές» των ηγετών τους είναι κάτι που στην στρατηγική ανάλυση θεωρείται σύνηθες: Γίνονται με σκοπό την δημιουργία παραστάσεων που θα επηρεάσουν τα ενδιαφερόμενα κράτη να υιοθετήσουν στάσεις και θέσεις σύμφωνα με τα συμφέροντά τους. Πάντα βέβαια, υπάρχει το ζήτημα της διαφοράς μεταξύ μπλόφας και δυνατοτήτων που εμπερικλείει κίνδυνο αναξιοπιστίας. Όμως, ιδιαίτερα οι μεγάλες δυνάμεις που διαθέτουν επιτελεία μεριμνούν ούτως ώστε οι διακηρύξεις να μην αποδυναμώνουν την αξιοπιστία των στρατηγικών προσεγγίσεών τους.
Σε κάθε περίπτωση, λογικά, οι στρατηγικές αποφάσεις τους επόμενους μήνες και χρόνια θα σταθεροποιούνται καθώς προχωρούμε. Το ίδιο όσον αφορά τις δομές των στρατηγικών σχέσεων. Εν τούτοις, όπως έχουν εξελιχθεί οι διεθνείς σχέσεις τα τελευταία χρόνια μια σταθεροποίηση είναι πλέον ένα μεγάλο στοίχημα. Αυτό επειδή, για ένα ακόμη λόγο, η υπερεπέκταση που προκάλεσαν οι Μεταψυχροπολεμικές επιλογές της ισχυρότερης υπερατλαντικής υπερδύναμης οδήγησαν σε συσπειρώσεις πολλών Ανατολικών μεγάλων δυνάμεων και σε διλήμματα ασφαλείας, γεγονός που ολοφάνερα επηρεάζει τις συγκαιρινές προσεγγίσεις της Ουάσιγκτον απέναντι στην Μόσχα όταν ολοφάνερα και δεδηλωμένα επιχειρείται να ανασυνταχθούν.
Ολοκληρώνοντας τις σύντομες εισαγωγικές επισημάνσεις για κρίσιμα ζητήματα, μπορούμε να αναφερθούμε συνοπτικά σε μερικές πτυχές που αφορούν την Ευρώπη και θα επανέλθουμε. Σε κάθε περίπτωση, τόσο επειδή σε σχέση με τις ευρύτερες ανακατατάξεις όσο και σε σχέση με τα εθνικά συμφέροντα των Ευρωπαϊκών κρατών συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, είναι επιτακτικά αναγκαίο να παραμερίζονται ιδεολογικά φορτισμένες θέσεις ή και αυταπάτες και να επιχειρείται ορθή θέαση των Ευρωπαϊκών δομών και προσανατολισμών. Μεταξύ άλλων τα εξής:
Πρώτον, τα περισσότερα Ευρωπαϊκά κράτη είναι με κάθε αντικειμενικό κριτήριο «αμαρτωλές» πρώην αποικιοκρατικές δυνάμεις που καταδυνάστευσαν, καταλήστευσαν και πλήγωσαν σχεδόν όλα τα κράτη του πλανήτη. Μπορεί να είχαμε εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες, τον ΟΗΕ και δύο εκατοντάδες ανεξάρτητα μέλη, αλλά πολλές νοοτροπίες και αντιλήψεις της αποικιοκρατίας δεν έπαψαν να υπάρχουν, για παράδειγμα εντός των Επιτελείων της Βρετανίας. Σε κάθε περίπτωση τα συγκαιρινά Ευρωπαϊκά κράτη είναι μεσαίας ισχύος και αποφασίζουν με όρους κρατοκεντρικών λογικών σύμφωνα με τα συμφέροντά τους.
Δεύτερον, Μεταπολεμικά το κύριο ζήτημα στην Ευρώπη ήταν ο έλεγχος της Γερμανίας. Εγκαταλείφθηκε μεν η αρχική ιδέα κατάτμησής της σε εκατοντάδες ημιαυτόνομες κοινότητες αλλά όλες οι ρυθμίσεις μετά το 1945 είχαν το «Γερμανικό ζήτημα» και κατά άλλους «Γερμανικό ζήτημα» στο επίκεντρο των αποφάσεων: Έλεγχο των Γερμανικών επιτελείων από την Ατλαντική Συμμαχία και ένταξη στην τότε ΕΟΚ αλλά σύμφωνα και με την παραστατική δήλωση του Ντε Γκολ που συνήψε «ειδική σχέση» θα τους αγκαλιάζει σφικτά και αν λακτίσουν θα τους πνίξει.
Τρίτον, μπορεί φεντεραλιστικές, λειτουργιστικές και νεολειτουγιστικές θεωρήσεις, κατά βάση διεθνιστικές, να επηρέασαν και να συνεχίζουν την σκέψη πολλών, αλλά η ΕΟΚ και μετέπειτα ΕΕ παρέμεινε ένας διακυβερνητικός θεσμός. Αυτό το αποτέλεσμα επηρεάστηκε αποφασιστικά από τον «Συμβιβασμό του Λουξεμβούργου» του 1966 που εδραίωσε την ομοφωνία (συζήτηση μέχρι να συμφωνήσουν) και δρομολόγησε την διακηρυγμένη κοσμοθεώρηση του τότε προέδρου Ντε Γκολ για μια «Ευρώπη των εθνών». Εξίσου σημαντική κοσμοθεώρηση του Γάλλου προέδρου ήταν και οι συχνές αναφορές για μια «Ευρώπη από τον Ατλαντικό μέχρι τα Ουράλια» που συμπεριελάμβανε και την Ρωσία (ο Ντε Γκολ αναφερόταν πάντα στην Ρωσία όχι στην Σοβιετική Ένωση).
Τέταρτον, τα συμβάντα την περίοδο 1989-1995 επιβεβαίωσαν το συμπέρασμα σε πολλά κείμενα, ότι, για τους γνωστούς στρατηγικούς λόγους που κυριαρχούσαν κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου «η ΕΟΚ (και στην συνέχεια η ΕΕ) είναι ένας πολιτικός και στρατηγικός νάνος και ένας οικονομικός και νομικός γίγαντας που εκκολάφθηκε μέσα στο Αμερικανικό στρατηγικό θερμοκήπιο». Η διαιώνιση των δεσμεύσεων της Γερμανίας εντός της Ατλαντικής Συμμαχίας που επαναλήφθηκαν το 1995 το επιβεβαιώνουν. Το ίδιο και το γεγονός των στάσεων των άλλων μελών της όπως η Ιταλία, Γαλλία και Βρετανία και το ελάχιστα προσεγμένο γεγονός ότι την περίοδο 1989-1992 η Γαλλία και Βρετανία παρά τις πολλές ιστορικές διαφορές τους συζητούσαν ακόμη και στρατιωτική δράση για να εμποδίσουν την Γερμανική επανένωση.
Προστίθεται ότι η διαιώνιση της Ατλαντικής Συμμαχίας έγινε για αυτούς τους λόγους και κυρίως για να συνεχιστεί ο έλεγχος των Γερμανικών επιτελείων. Η ύπαρξη αντιφάσεων και αντιθέσεων μπορεί να υπογραμμιστεί ακόμη περισσότερο με την υπενθύμιση ότι ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 ουκ ολίγοι μιλούσαν για κατάργησή της Ατλαντικής Συμμαχίας επειδή η Συνθήκη της Βαρσοβίας είχε καταργηθεί με την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης. Στην συνέχεια, βέβαια, για λόγους που σχετίζονται με τις Μεταψυχροπολεμικές επιλογές των ΗΠΑ η Ατλαντική Συμμαχία επεκτάθηκε στο κέντρο της Ευρώπης.
Αυτά και πολλά άλλα υποδηλώνουν κύρια ζητήματα που υποβόσκουν στα θεμέλια της ΕΕ η οποία μετά το 1990 ήταν και συνεχίζει να είναι σε μεταβατική φάση, και αυτό, επειδή οι ΗΠΑ Μεταψυχροπολεμικά δεν δρομολόγησαν στρατηγικές για την δημιουργία και σταθεροποίηση νέων δομών στην Ευρώπη και πλανητικά. Καίρια ερωτήματα είναι το κατά πόσο αυτό επιχειρεί η νέα πολιτική ηγεσία της Ουάσιγκτον εν μέσω ενός κληρονομημένου ρευστού διεθνούς περιβάλλοντος και εν μέσω μιας εξ αντικειμένου διαφοροποιημένης και εν πολλοίς διαιρεμένης Ευρώπης. Μιας Ευρώπης της οποίας πέραν του πρωταρχικού ρόλου στην λήψη αποφάσεων των ελλειμματικά θεσπισμένων τεχνοκρατών καταμαρτυρούνται νέα φαινόμενα βαθύτατα διαμορφωτικά.
Πιο συγκεκριμένα, οι πολίτες των Ευρωπαϊκών κοινωνιών είναι πολύ προβληματισμένοι και αναμενόμενα κυμαίνονται πολιτικά και κομματικά και συχνά εξεγείρονται. Για όσους μελετούν με αντικειμενικούς όρους και αξιολογικά στερημένα τα ευρωπαϊκά και διεθνή ζητήματα τα πιο πάνω και τα συμπαρομαρτούντα κριτήρια και παράγοντες είναι δεδομένα και εξαιρετικά σημαντικά. Δεν φαίνεται όπως να είναι γνωστά σε «κάποια» κράτη των οποίων το εθνικό συμφέρον απαιτεί –εν μέσω καταιγιστικών στρατηγικών εξελίξεων και ανακατατάξεων—, ορθές αναλύσεις, ορθές εκτιμήσεις και ορθολογιστικές αποφάσεις.
Σημ. Τα πιο πάνω αναλύονται εκτενέστερα σε βιβλία και δοκίμια του υποφαινόμενου και εμφατικά στο ΤΟ ΕΘΝΟΚΡΑΤΟΚΕΝΤΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ. Παθογένειες, αδιέξοδα, αίτια, πολιτικός στοχασμός. Μεταμοντέρνος εθνομηδενισμός versus Έθνος και Πολιτισμός (Εκδόσεις Ποιότητα https://wp.me/p3OqMa-2IW . Για την Ευρώπη, μεταξύ άλλων στο Θεωρία διεθνούς και Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης (Εκδόσεις Ποιότητα https://www.facebook.com/thewria.diethnous.ifestos) και Διπλωματία και Στρατηγική των Μεγάλων Ευρωπαϊκών Δυνάμεων, Γαλλίας, Γερμανίας, Βρετανίας (Εκδόσεις Ποιότητα https://www.facebook.com/diplwmatia.ifestos