“Θα πρέπει να ξέρουμε όλοι ότι η διαφορετικότητα κεντάει ένα πλούσιο χαλί, και πρέπει να καταλάβουμε πως όλοι οι κόμποι του χαλιού έχουν ισότιμη αξία, ανεξάρτητα από το χρώμα τους”
(Maya Angeloy, Αφροαμερικανίδα ποιήτρια, 1928-2014)
Η αταξική κοινωνία αποτελεί όραμα αλλά και τον ανώτατο στόχο κάποιων ιδεολογιών και ιδιαίτερα πολιτικών.
Οι θεωρητικοί αυτού του οράματος πρεσβεύουν πως σε μια τέτοια κοινωνία θα αρθούν όλα τα εμπόδια για μία κοινωνία ισότητας. Δηλαδή, θα υποχωρήσουν όλοι εκείνοι οι παράγοντες που γεννούν την εκμετάλλευση και τρέφουν την ανισότητα (ατομική ιδιοκτησία).
Η Ισότητα, βέβαια, των ανθρώπων βρίσκει έκφραση και δικαίωση μέσα σε κοινωνίες όπου κυριαρχεί η δικαιοσύνη, η αξιοκρατία και φυσικά η ελευθερία.
Σε ένα τέτοιο πλαίσιο καταχρηστικά και λανθασμένα για πολλούς η Ομοιότητα των ανθρώπων θεωρείται ως προϋπόθεση της Ισότητας. Η Ισότητα των ανθρώπων δεν προαπαιτεί και την Ομοιότητά τους.
Μπορούμε, δηλαδή, σε μία κοινωνία να πραγματώσουμε την Ισότητα ως κοινωνικό και πολιτικό ζητούμενο διατηρώντας όλα εκείνα τα στοιχεία που συγκροτούν την Ταυτότητά μας. Ο σεβασμός της Ετερότητας και η ανοχή στη Διαφορετικότητας δεν ακυρώνουν την Ισότητα.
«Η δύναμη βρίσκεται στις διαφορές, όχι στις ομοιότητες» (Steven Covey)
Κι αυτό γιατί η Ομοιότητα αναιρεί την ιδιαιτερότητα και την ιδιοπροσωπία των ανθρώπων και προλειαίνει το έδαφος για την Ομοιομορφία και τη Μαζοποίηση. Η απώλεια των ιδιαίτερων στοιχείων της Ταυτότητάς μας οδηγεί στη λογική της Αγέλης-Μάζας όπου ακυρώνεται η Ελευθερία και φυσικά η διεκδίκηση της Ισότητας.
“Η ισοπέδωση είναι το βαρβαρικό υποκατάστατο της τάξης” (Nicolas Gomez Davila)
Ζητούμενο, λοιπόν, δεν είναι η Ισότητα μέσα σε ομοιογενοποιημένα-ομοιόμορφα όντα, αλλά η Ισότητα ανάμεσα σε διαφορετικά άτομα.
Επιπρόσθετα η Ισότητα χαρακτηρίζεται από ένα διαφορετικό εννοιολογικό φορτίο από ό,τι η Ομοιότητα. Η Ισότητα, δηλαδή, συνιστά ένα κοινωνικό ζητούμενο-φαινόμενο και σχετίζεται με τη θέση των ατόμων-πολιτών απέναντι σε έναν τρίτο-εξωγενή παράγοντα, όπως: Εξουσία, Νόμοι, Δικαιοσύνη, Εργασία, Πολιτικά δικαιώματα…
“Η δίψα για ισότητα συνήθως δεν είναι τίποτα άλλο παρά μία αποδεκτή μορφή της επιθυμίας να έχεις κατωτέρους, αλλά όχι ανωτέρους” (Λε Μπον)
Στην πραγμάτωση της Ισότητας δεν αποτελεί πρόβλημα η ανομοιότητα-ανομοιομορφία των ανθρώπων. Αντίθετα, η Ισότητα, προϋποθέτει τον σεβασμό της διαφορετικότητας σε όλες τις εκδοχές της (γλωσσικής, κοινωνικής, θρησκευτικής, πολιτιστικής, φυλετικής…). Κι αυτό γιατί όπως τόνισε και ο Ευριπίδης:
“Διάφοροι δε φύσεις βροτών, διάφοροι δε τρόποι” ( Οι χαρακτήρες των ανθρώπων είναι διαφορετικοί και ο καθένας συμπεριφέρεται διαφορετικά, «Ιφιγένεια εν Αυλίδι»)
Η Ομοιότητα, ως έννοια και περιεχόμενο (εκτός της σωματικής), συνιστά το σύνολο εκείνων των στοιχείων που άτομα με διαφορετικό γονιδιακό εξοπλισμό αναγκάζονται-συνειδητά ή ασυνείδητα-να υιοθετήσουν κοινά γνωρίσματα (πρότυπα, αξίες, συμπεριφορές, σύμβολα, ιδανικά, πεποιθήσεις) μέσα σε ένα συγκεκριμένο κοινωνικό σύστημα στο όνομα της κοινωνικής ευρυθμίας και της κοινωνικής αποδοχής.
Συμπερασματικά η Ισότητα ως κοινωνικό και πολιτικό αίτημα αποσυνδέεται από την υποχρέωση-ανάγκη για Ομοιότητα. Αναιρείται η ίδια η Ισότητα ως κοινωνικός-πολιτικός και ηθικός στόχος όταν προϋποθέτει την Ομοιότητα μεταξύ των ανθρώπων-πολιτών.
Κι αυτό γιατί η Ισότητα ομοιόμορφων ατόμων παραπέμπει σε αυταρχικές κοινωνίες όπου “κατασκευάζονται” ομοιόμορφοι πολίτες που δεν λειτουργούν ως αυτόβουλα και αυτεξούσια όντα αλλά ως καθοδηγούμενα-ετεροκίνητα και προγραμματισμένα γρανάζια ενός απρόσωπου και ανώνυμου κεντρικού σχεδιασμού-εξουσίας.
“Όπως η βιομηχανική μαζική παραγωγή χρειάζεται την τυποποίηση των εξαρτημάτων, έτσι και η κοινωνική διαδικασία χρειάζεται την τυποποίηση των ανθρώπων. Και αυτή η τυποποίηση ονομάζεται ισότητα” (Έριχ Φρομ).
Η κατασκευασμένη Ισότητα των ομοιόμορφων ατόμων παραπέμπει στην κοινωνία του Όργουελ, όπου η Σκέψη θεωρείται περιττή και αδίκημα.
“Η διαφορετικότητα ίσως είναι το πιο δύσκολο πράγμα σε μία κοινωνία, αλλά μπορεί να είναι και το πιο επικίνδυνο αν δεν υπάρχει” (William Sloane Coffin, Αμερικανός ιεροκήρυκας και ακτιβιστής).
Αίτημα, λοιπόν, διαχρονικό είναι η Ισότητα μέσα από την αν-Ομοιότητα για να δικαιωθεί το εμφαντικό:
«Όλοι ίσοι και διαφορετικοί»
Η θέση-κάλεσμα του Μάο Τσε Τουνγκ παραμένει πάντα επίκαιρη και διδακτική, υπονοώντας πως τα διαφορετικά ιδεολογικά ρεύματα μπορούν να συνυπάρχουν και να αντιμάχονται:
“Αφήστε όλα τα λουλούδια να ανθίσουν”
*Ο Λένιν συζητά με έναν ταξιδώτη για την Ισότητα και την Ομοιότητα