“Κακό χωριό το μικρό χωριό”
Να, λοιπόν, που το δεσποτάτο των συνειρμών κείται και λειτουργεί ως εξουσία αυτόνομα και χωρίς να λογοδοτεί σε καμία λογική σε οδηγεί εκεί που αυτό θέλει. Είναι από εκείνες τις ανθρώπινες (πνευματικές, ψυχικές!;) λειτουργίες που δρουν ανεξέλεγκτα και κάνουν τους πιο απίθανους συνδυασμούς που ούτε η πιο ακραία μορφή του υπερρεαλισμού δεν θα μπορούσε να αποτυπώσει και να περιγράψει με κάποια, έστω σχετική λογικοφάνεια.
Η «αυτόματη γραφή» ως γνώρισμα του ακραίου υπερρεαλισμού ανιχνεύεται ως γνώρισμα και των συνειρμών που πολλές φορές αδυνατεί το υποκείμενο-θύμα να βρει τη σχέση του «ερεθίσματος» με το νέο τοπίο που σε οδηγεί.
Και ενώ, λοιπόν, διάβαζα μία από τις πολλές κι απρόσμενες προτάσεις του internet, άλλη «δικτατορία ενημέρωσης» κι αυτή, η σκέψη μου στριφογύριζε συνεχώς κι επίμονα στο χώρο της ελληνικής Κεντρο-Αριστεράς με τα «πολλά πάθη και τους πόθους» της.
«Το δίλημμα του Σκαντζόχοιρου» ήταν η ξαφνική, απρόσμενη άμα και άκρως ενδιαφέρουσα πρόταση του internet. Ένα δίλημμα που το γνώριζα μεν, αλλά στον παρόντα χρόνο δεν ήταν στα άμεσα ενδιαφέροντά μου. Φαίνεται, όμως, πως οι αλγόριθμοι του διαδικτύου γνωρίζουν πολύ καλύτερα τα εσώτερα ενδιαφέροντά μου από ότι εγώ. Έτσι συμβαίνει μερικές φορές. Οι άλλοι μάς γνωρίζουν καλύτερα.
Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα από την αρχή. Το «Δίλημμα του Σκαντζόχοιρου», όπως χρησιμοποιήθηκε και παραδόθηκε από τους δύο Τιτάνες του πνεύματος, τον Σοπενχάουερ και τον Νίτσε έχει ως εξής:
«Μία ομάδα σκαντζόχοιρων προσπαθούν να πλησιάσουν ο ένας τον άλλο για να ζεσταθούν μια κρύα μέρα… Ωστόσο, όταν το πραγματοποιήσουν, αναπόφευκτα τραυματίζουν ο ένας τον άλλο με τα αιχμηρά τους αγκάθια και απομακρύνονται. Κάθε φορά που έχουν ανάγκη να ζεσταθούν, συμβαίνει το ίδιο. Έτσι, πηγαίνουν πίσω-μπρος από το ένα βάσανο στο άλλο (από το κρύο στον τραυματισμό), μέχρι που βρίσκουν μεταξύ των δύο κακών μια λογική απόσταση, από την οποία μπορούν να τα αντέξουν. Κι αυτή την απόσταση την ονόμασαν ευγένεια και καλούς τρόπους».
Αυτή είναι μια πιο σύντομη εκδοχή της συμβολικής ιστορίας, την οποία παραθέτει ο Γερμανός φιλόσοφος Αρθούρος Σοπενχάουερ στο κείμενο «Οι σκαντζόχοιροι», του βιβλίου Πάρεργα και Παραλειπόμενα (1851).
Με βάση την παραπάνω σύντομη περιγραφή του «Διλήμματος του Σκαντζόχοιρου» όλοι αντιλαμβάνονται πως στο νοηματικό του πεδίο ενυπάρχουν ταυτόχρονα σε μία περίεργη σχέση οι ανάγκες-συναισθήματα της Οικειότητας και της Μοναξιάς.
Ο άνθρωπος, δηλαδή, επιδιώκει τη σχέση-συνύπαρξη με τους συνανθρώπους του, αφού το συναίσθημα της Οικειότητας είναι δεσπόζον στο βαθμό που συνοδεύεται από ένα άλλο μεγάλο πλήθος θετικών συναισθημάτων (ασφάλεια, σιγουριά, επιβεβαίωση, κοινωνική αποδοχή...).
Ωστόσο ο άνθρωπος γνωρίζει πως το συναίσθημα της Οικειότητας πολλές φορές συνοδεύεται και από αρνητικές εμπειρίες στο βαθμό η σχέση-τριβή με τους συνανθρώπους μας περιορίζει ως ένα βαθμό την ελευθερία μας και δρα περιοριστικά στις κινήσεις μας.
Το αναμφισβήτητο αυτό στοιχείο δρα ανασταλτικά στην επιδίωξη της Οικειότητας από πολλούς που επιλέγουν αντί αυτής τη Μοναξιά ως προϋπόθεση για την ελευθερία και την εσωτερική τους πληρότητα. Νιώθουν και πιστεύουν, δηλαδή, πως η Μοναξιά λειτουργεί ως εκκολαπτήριο της ανθρώπινης ελευθερίας, αφού απαλλάσσει το άτομο από την διαβρωτική όσο και ψυχοφθόρα προσαρμογή και συμβιβασμό που επιβάλλει από τα πράγματα η κοινωνική συνύπαρξη με «δόλωμα» την Οικειότητα.
Αν όλα αυτά ως παραδεκτές διαπιστώσεις επιβεβαιωμένες από τη ζωή των ανθρώπων ισχύουν, πώς μπορούν να συσχετιστούν με τα “πάθη” της ελληνικής Kεντρο-Αριστεράς;
Προείπαμε πως οι συνειρμοί δεν λογοδοτούν και συνήθως δεν λαθεύουν ποτέ. Εξάλλου η τρέχουσα πολιτική επικαιρότητα εστιάζει στην αδυναμία της ελληνικής Κεντρο-Αριστεράς να συγκροτηθεί ως ενιαίο κόμμα ή παράταξη και να αμφισβητήσει την κυριαρχία της ΝΔ.
Η “πολιτική ασυμμετρία” που χαρακτηρίζει το πολιτικό μας σύστημα εδώ και δύο χρόνια περίπου ή και περισσότερο δημιουργεί αφόρητη πίεση στα κόμματα της ευρύτερης αριστεράς να συνασπισθούν και να αναδειχτούν ως μία εναλλακτική και πειστική κυβερνητική λύση.
Η πρώτη απόπειρα έγινε με την κατάθεση πρόταση μομφής κατά της κυβέρνησης από το ΠΑΣΟΚ με συνυπογράφοντα μετά από πολύ καιρό τα κόμματα της ευρύτερης αριστεράς. Κι ενώ θα περίμενε κανείς το πρώτο αυτό δειλό βήμα συνύπαρξης των κομμάτων της ευρύτερης αριστεράς να προκαλέσει πονοκέφαλο στην κυβέρνηση, συνέβη το αντίθετο.
Με το που ήρθαν κοντά τα κόμματα (οι “Σκαντζόχοιροι”) αυτά άρχισαν οι αμφισβητήσεις τόσο για τη σκοπιμότητα όσο και την αποτελεσματικότητα του εγχειρήματος, επιβεβαιώνοντας για μία ακόμη φορά τη λαϊκή ρήση:
“Εμείς μαζί δεν κάνουμε και χώρια δεν μπορούμε”
Δεν μπορούν “μαζί” όχι γιατί τους χωρίζει τόσο η ιδεολογική τους ταυτότητα ή η στόχευση αλλά η φιλοδοξία κάθε κόμματος να έχει αυτό το “πάνω χέρι” στις πρωτοβουλίες.
Η πρόταση μομφής και η συζήτηση που ακολούθησε ευνόησε ή και πριμοδότησε τον οξύ και καταγγελτικό λόγο της Ζωής Κωνσταντοπούλου που είδε τα ποσοστά της να γιγαντώνονται. Το ΠΑΣΟΚ υποχωρεί, ο ΣΥΡΙΖΑ αγκομαχά μεταξύ τέταρτης ή και πέμπτης θέσης και τα άλλα κόμματα αριστερής απόχρωσης φυτοζωούν μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας.
Έτσι αντί να αγωνιά η κυβέρνηση για τα ιστορικά χαμηλά ποσοστά της (δημοσκοπικά πάντοτε) το άγχος και η γκρίνια μεταφέρθηκαν στα συνυπογράφοντα την πρόταση μομφής κόμματα και ιδιαίτερα στο ΠΑΣΟΚ.
Αλλά και “χώρια” δεν μπορούν τα κόμματα της ευρύτερης Κεντρο-Αριστεράς. Κι αυτό γιατί το κάθε κόμμα από μόνο του δεν μπορεί να πείσει πως αποτελεί την εναλλακτική κυβερνητική πρόταση-λύση. Τα δημοσκοπικά ευρήματα είναι μάλλον αποτρεπτικά για κάθε τέτοια σκέψη.
Αδύναμα, λοιπόν, φοβικά και αναποτελεσματικά τα κόμματα της ευρύτερης Κεντρο-Αριστεράς αναζητούν, αν βέβαια με ειλικρίνεια το δηλώνουν, ένα modus Vivendi με στόχο τη μεγάλη πολιτική ανατροπή.
Ένα modus Vivendi, όμως, που δεν θα τους πληγώνει, όπως τα αγκάθια των σκαντζόχοιρων, αλλά και θα νιώθουν “ζεστά” για μία κοινή πορεία με στόχο να πείσουν το εκλογικό σώμα πως μπορούν να αποτελέσουν μία αξιόπιστη και αποτελεσματική εναλλακτική κυβερνητική πρόταση έναντι αυτής της ΝΔ, η οποία διεκδικεί με αξιώσεις και τρίτη συνεχή κυβερνητική θητεία.
Εν τω μεταξύ και προς το παρόν το ενδιαφέρον εστιάζεται στην ερμηνεία της γιγάντωσης των ποσοστών της “Πλεύσης Ελευθερίας” της Ζωής Κωνσταντοπoύλου.
Να, λοιπόν, που “η πρώτη φορά πολιτική εγγύτητα” περισσότερο τραυμάτισε τους εταίρους – κόμματα της Κεντρο-Αριστεράς και λιγότερο τους ζέστανε για το μεγάλο εγχείρημα της συγκρότησης ενός συμπαγούς και πολιτικά πειστικού ή και ιδεολογικά συγγενούς μετώπου με στόχο την κυβερνητική αλλαγή.
Φαίνεται πως και τα κόμματα της Κεντρο-Αριστεράς δεν μπορούν να αποφύγουν τις συνέπειες της “πολιτικής οικειότητας”- συνύπαρξης που επιδιώκουν, γιατί αυτή φθείρει στο βαθμό που προϋποθέτει την απάρνηση κάποιων βασικών στοιχείων της ταυτότητας των συμμετεχόντων σε αυτή τη σχέση.
Να γιατί το “Δίλημμα του Σκαντζόχοιρου” μπορεί να χρησιμεύσει για να ερμηνεύσουμε και τα τεκταινόμενα στο χώρο της Κεντρο-Αριστεράς.
Διδάσκει και υπενθυμίζει τον τρόπο με τον οποίο θα πρέπει μία σχέση-συνύπαρξη (κομμάτων) να μην είναι τραυματική της ελευθερίας-αυτονομίας τους αλλά προϋπόθεση για “ζέσταμα” με όλα τα σημαινόμενα της λέξης.
Βέβαια υπάρχουν και οι πολιτικοί αναλυτές που ισχυρίζονται πως η Κεντρο-Αριστερά συνιστά ακόμη ένα νοητικό πολιτικό κατασκεύασμα ή μία πολιτική φαντασίωση που απέχει πολύ από το να συνιστά ένα πολιτικό ή κομματικό πολυσυλλεκτικό μόρφωμα για να κριθεί με όρους πολιτικούς ή ιδεολογικούς....
Η Κεντρο-Αριστερά ως ζηλευτή πολύφερνη νύφη άλλους δελεάζει με την προίκα που θα φέρει κι άλλους φοβίζει μήπως αποδεχτεί για μία ακόμη φορά ένα ″άδειο πουκάμισο”. Σε πολλούς θυμίζει μία ″άσκηση επί χάρτου”, ενώ δεν λείπουν κι εκείνοι που φοβούνται μία κομματική ή και πολιτική τερατογέννηση με ό,τι αυτό συνεπάγεται για το όνομα της Αριστεράς γενικότερα.
Δεν λείπουν κι εκείνοι, βέβαια, που μιλούν για ένα κομματικό-πολιτικό μόρφωμα, προϊόν τεχνητής γονιμοποίησης και όχι τέκνο μιας φυσιολογικής πολιτικής γέννας-διαδικασίας. Σε μία τέτοια περίπτωση πολλοί είναι αυτοί που φοβούνται μία πολιτική τερατογένεση, επικίνδυνη και θνησιγενής ταυτόχρονα.
Γι αυτό, λοιπόν, οι εμπνευστές της Κεντρο-Αριστεράς και όσοι συνωθούνται στις παρυφές της προβληματίζονται για το πείραμα και φοβούνται μήπως τα ″αγκάθια” (”δίλημμα Σκαντζόχοιρου”) είναι περισσότερα από τη ″ζέστη” που θα προκύψει από τη συνύπαρξη ή συμπόρευση διαφορετικών κομμάτων κάτω από την ίδια στέγη.
Εν τω μεταξύ τα πρώτα αγκάθια της συνύπαρξης από την κοινή κατάθεση της πρότασης μομφής τα ένιωσε πρώτος ο κ. Ανδρουλάκης, αφού οι δημοσκοπήσεις δείχνουν μια καθήλωση των ποσοστών του ΠΑΣΟΚ τη στιγμή που η ΝΔ παρουσιάζει κι αυτή μία συρρίκνωση των ποσοστών της.
Οι χαιρέκακοι μέμφονται τον κ. Ανδρουλάκη γιατί συνεργάστηκε για την πρόταση μομφής με την κ. Κωνσταντοπούλου που τα ποσοστά της γιγαντώθηκαν, εξ αιτίας του επιθετικού της λόγου που φαίνεται να υιοθετείται-επιβραβεύεται από το λαό.
Ο αντισυστημισμός προβάλλεται ως δυναμική αντιπολίτευση, ενώ η θεσμική αντιπολίτευση και ο ήπιος λόγος ως αδυναμία και απουσία ηγετικού προφίλ. Βρισκόμαστε σε μία πολιτική συγκυρία που ευνοεί την ένταση και τον καταγγελτικό λόγο περί όλων, ενώ αδιαφορεί ή προσπερνά τα επιχειρήματα και τον ήπιο λόγο.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο η Κεντρο-Αριστερά ως εγχείρημα δοκιμάζεται και μέλλει να φανεί αν θα διολισθήσει στη λογική μιας στείρας αντιπολίτευσης κι ενός άγονου λαϊκισμού ή θα επιλέξει να δοκιμαστεί και να διακριθεί στην διατύπωση και προβολή υπεύθυνων προτάσεων με στόχο τη διακηρυγμένη θέση της περί της αναγκαιότητας μιας πολιτικής ανατροπής.
Και για να επιστρέψουμε στο αφετηριακό σημείο που ενεργοποίησε τη σκέψη και τους συνειρμούς μας, στο γνωστό ″Δίλημμα του Σκαντζόχοιρου” που μάς δίδαξε πως η συνύπαρξη σε όλες τις εκδοχές και παραλλαγές της είναι δύσκολη και απαιτεί όχι μόνο το σεβασμό του άλλου, αλλά και τη γνώση πως η επιδίωξη της Οικειότητας σε μία σχέση φθείρει και πληγώνει τόσο όσο και η Μοναξιά.
Σε πολιτικό επίπεδο, όμως, το ″Δίλημμα του Σκαντζόχοιρου” μάς υπενθυμίζει και μάς διδάσκει πως στην πολιτική οι μοναχικοί δρόμοι δεν είναι πάντα και δημιουργικοί. Υπάρχει ενίοτε και η πιθανότητα να είναι και αυτοκαταστροφικοί. Κι αυτό γιατί μπορεί οι μοναχικές πορείες να είναι απαλλαγμένες από τα ″αγκάθια” των άλλων, κινδυνεύουν, όμως, από την ″παγωνιά” της μοναξιάς.
Εν τω μεταξύ μέσα στο ρευστό πολιτικό τοπίο που βιώνουμε πληθαίνουν οι φωνές και οι προτάσεις για τη μεγάλη Κεντρο- Αριστερά. Ωστόσο, τα “τεχνικά προβλήματα” ενός τέτοιου πολιτικού εγχειρήματος είναι πολλά και δυσεπίλυτα και χρειάζονται την υπέρβαση πολλών αγκυλώσεων του παρελθόντος.
Άλλοι μιλούν για συνεργασία, άλλοι για συμπόρευση, άλλοι για συνένωση κομμάτων, άλλοι για κοινό ψηφοδέλτιο, άλλοι για αυτοδιάλυση των υφισταμένων κομμάτων και ίδρυση του νέου φορέα από μηδενική βάση, άλλοι για…
Τα “αγκάθια” είναι πολλά και ο φόβος μήπως ο τραυματισμός-πόνος είναι μεγάλος σκορπά και γεμίζει με σκεπτικισμό τα ενδιαφερόμενα κόμματα. Και ποια κόμματα θα πρέπει να κληθούν για τον μεγάλο αυτό συνασπισμό;
Κι αν λυθούν, έστω με αμοιβαίες υποχωρήσεις και καλή θέληση (που φαίνεται να μην υπάρχει), όλα τα τεχνικά και διαδικαστικά προβλήματα συγκρότησης του μεγάλου πολιτικού φορέα της Κεντρο-Αριστεράς, μένει μία σημαντική λεπτομέρεια. Ο Αρχηγός και ο Ηγέτης αυτής.
Εκλογές από τη βάση θα πουν-προτείνουν κάποιοι. Ναι, αλλά ο Ηγέτης που θα εμπνεύσει και θα κινητοποιήσει ευρύτερες μάζες ψηφοφόρων δεν εκλέγεται, αλλά αναδεικνύεται μέσα από άλλες διαδικασίες. Τον Ηγέτη δεν τον εκλέγεις, επιβάλλεται με το Ήθος του, το Όραμά του και το επικοινωνιακό του χάρισμα.
Ο Ηγέτης δεν αρκεί να έχει μόνον Γνώσεις και να Πείθει, αλλά και να εμπνέει. Να συνθέτει και να ενώνει.
Αλήθεια έχουμε απόθεμα από πολιτικούς Ηγέτες;
Προέδρους και αρχηγούς μπορούμε να βρούμε και να εκλέξουμε πολλούς, που με την “πρώτη στραβή” θα τους αμφισβητήσουμε. Ηγέτες, όμως;
Aς υποθέσουμε πως βρέθηκε κι αυτός, που δεν είναι και το πιο εύκολο. Ποιος πρέπει να είναι ο βασικός στόχος ενός τέτοιου πολιτικού φορέα; Η αποκαθήλωση του κ. Μητσοτάκη; Φαίνεται φθηνός αυτός ο στόχος. Να φύγει η δεξιά; Μήπως είναι επιστροφή σε παλιά συνθήματα κενού περιεχομένου χωρίς αντίκρισμα στα πολιτικά προβλήματα του σήμερα;
Θα πουν κάποιοι πως ο στόχος της Κεντρο-Αριστεράς είναι μία κυβέρνηση με αριστερό, δημοκρατικό και φιλολαϊκό προσανατολισμό.
Και τι σημαίνει αριστερά σήμερα; Ποιες οι προτεραιότητές της; Ποιο αριστερό υπαρκτό πρότυπο διακυβέρνησης θα υποδεικνύουμε στους πολίτες για να είμαστε πιο πειστικοί; Υπάρχει ή θα το εφεύρουν τα κομματικά επιτελεία και οι ατέρμονες προσυνεδριακές ή και συνεδριακές διαδικασίες;
Ε π ι μ ύ θ ι ο ν
Στα ερωτήματα και στα διλήμματα που αναδύονται για την αναγκαιότητα και το εφικτό της ίδρυσης- συγκρότησης της mega-Κεντρο-Αριστεράς κανείς δεν μπορεί να απαντήσει μονολεκτικά και με περισσή πειθώ. Από τη φύση της είναι ένα πείραμα με ό, τι αυτό συνεπάγεται για την επιτυχία του και την αποτελεσματικότητά του.
Υπάρχει η αισιόδοξη πλευρά αλλά και η απαισιόδοξη, ανάλογα με ποια σκέψη συντάσσεται κάποιος κατ΄ αναλογία προς το «Δίλημμα του Σκαντζόχοιρου», όπως τουλάχιστον το χρησιμοποίησαν οι Σοπενχάουερ και ο Φρόιντ.
Ο Σοπενχάουερ εκφράζει την απαισιόδοξη πλευρά, αφού πιστεύει πως το άνοιγμα στους άλλους και το άνοιγμα σε νέους ορίζοντες πολλαπλασιάζουν τους κινδύνους “τραυματισμού”. Αντίθετα ο Φρόιντ πιο αισιόδοξος πιστεύει πως τα μεγάλα σύνολα ενδυναμώνουν το άτομο (κόμματα), αφού εκεί νιώθει πιο δυνατό σαν συστατικό ενός μεγάλου συνόλου.
Ωστόσο και οι δύο δεν αποκλείουν τον “τραυματισμό” από τα “αγκάθια” και την απογοήτευση που μπορεί να έλθει.
Γι αυτό είναι αναγκαίο κάθε κίνηση πρέπει να εξετάζεται, και ιδιαίτερα η συγκρότηση της Κεντρο Αριστεράς που συνιστά ένα σισύφειο έργο, έχοντας ως μέσο ελέγχου και αξιoλόγησης τόσο το «Δίλημμα του Σκαντζόχοιρου» όσο και το «Επιχείρημα της Ολισθηρής Πλαγιάς».
■ Κακεντρεχών Λόγος
Επειδή στην πολιτική κριτική δεν έχουν όλοι τις καλύτερες των προθέσεων και επειδή δεν αρκούν μόνον οι βαρύγδουπες θεωρίες τύπου ”Το Δίλημμα του Σκαντζόχοιρου” ή ”Το Επιχείρημα της Ολισθηρής Πλαγιάς” για να ερμηνεύσουν το υπό κατασκευή Κεντρο-Αριστερό Πολιτικό Οικοδόμημα καλό είναι να ακουστεί και ο λόγος των κακεντρεχών που δεν παύουν να υποστηρίζουν πως γίνεται πολλή συζήτηση για το τίποτα. Προς επίρρωση της απαξίωσής τους προς το εγχείρημα αυτό μάς θυμίζουν την παροιμία ”Μικρό Χωριό, Κακό Χωριό” ή ”Κακό Χωριό τα λίγα Σπίτια”
Κάποιοι άλλοι ανασύρουν από τη Βιολογία και την Ιατρική τον όρο του ”Ξενιστή” για να δηλώσουν πως η Κεντρο-Αριστερά βρίσκεται σε μία παρασιτική σχέση με το όλον Πολιτικό Σύστημα που λειτουργεί ως Ξενιστής. Θα ήταν υγιής η παρουσία της Κεντρο-Αριστεράς αν υπήρχε μία σχέση αμοιβαιότητητας με το όλον Πολιτικό Σύστημα ή λειτουργούσε ως ”ομοσιτιστής” .