Το Facebook έχει έρθει αντιμέτωπο με αποκαλύψεις υπαλλήλων, σκληρές κριτικές και έρευνες από το Κογκρέσο των ΗΠΑ τα τελευταία χρόνια. Τώρα, όμως, αντιμετωπίζει έναν συνδυασμό και των τριών ταυτόχρονα, ευρισκόμενο μπροστά σε μια από τις πιο έντονες και εκτεταμένες κρίσεις της 17χρονης ιστορίας του.
Την Παρασκευή, μια κοινοπραξία 17 αμερικανικών ειδησεογραφικών οργανισμών άρχισε να δημοσιεύει μια σειρά από ιστορίες - που ονομάζονται συλλογικά «The Facebook Papers» - βασισμένες σε εκατοντάδες εσωτερικά έγγραφα της εταιρείας, τα οποία έφτασαν στα χέρια της αμερικανικής Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς και από εκεί στο Κογκρέσο, σε αναθεωρημένη μορφή, από το νομικό σύμβουλο της πληροφοριοδότριας Φράνσις Χάουγκεν.
Στις ιστορίες αυτές περιλαμβάνονται, μεταξύ άλλων, οι πρακτικές του Facebook μέσω συντονισμένων ομάδων (γκρουπ) για να σπείρουν τη διχόνοια και να προωθήσουν τη βία σε περιπτώσεις, όπως αυτή της εισβολής στο Καπιτώλιο στις 6 Ιανουαρίου, ή πώς η εταιρεία επηρέασε το περιεχόμενο της πλατφόρμας σε αρκετές μη αγγλόφωνες χώρες ενώ υπάρχουν ενδείξεις για δουλεμπόρους που χρησιμοποίησαν το κοινωνικό μέσο δικτύωσης για να εκμεταλλεύονται ανθρώπους.
Η Wall Street Journal δημοσίευσε στο παρελθόν μια σειρά από ιστορίες βασισμένες σε δεκάδες χιλιάδες σελίδες εσωτερικών εγγράφων του Facebook που διέρρευσαν από την Χάουγκεν.
Η δημοσίευση των «Facebook Files», η οποία προκάλεσε ανησυχίες για τον αντίκτυπο του Instagram (σ.σ ανήκει στην Facebook) στα έφηβα κορίτσια, μεταξύ άλλων ζητημάτων, οδήγησε σε εξέταση από την επιτροπή της Γερουσίας.
Η ίδια η Χάουγκεν κατέθεσε στη συνέχεια ενώπιον της επιτροπής, κατά την οποία είπε ότι «τα προϊόντα του Facebook βλάπτουν τα παιδιά, προκαλούν διχασμό και αποδυναμώνουν τη δημοκρατία μας».
Τη Δευτέρα, μιλώντας στην αρμόδια επιτροπή του βρετανικού κοινοβουλίου, παρομοίασε το Facebook με «πετρελαιοκηλίδα» και επανέλαβε ότι «κάνει αναμφισβήτητα το μίσος χειρότερο».
Μέλη της επιτροπής της αμερικανικής Γερουσίας ζήτησαν να καταθέσει ο διευθύνων σύμβουλος του Facebook, Μαρκ Ζούκερμπεργκ. Την Παρασκευή, ένας άλλος πρώην υπάλληλος του Facebook υπέβαλε ανώνυμα καταγγελία κατά της εταιρείας, με ισχυρισμούς παρόμοιους με εκείνους της Χάουγκεν.
Το Facebook έχει αντιμετωπίσει κατά καιρούς σκάνδαλα σχετικά με την προσέγγισή του στο απόρρητο δεδομένων, την εποπτεία περιεχομένου και τους ανταγωνιστές του στο παρελθόν. Αλλά η τεράστια συλλογή εγγράφων και οι πολλές ιστορίες που προκύπτουν από αυτήν, εγείρουν ανησυχίες και προβληματισμούς για το σύνολο της λειτουργίας του: την προσέγγισή του στην καταπολέμηση της ρητορικής μίσους και της παραπληροφόρησης, τη διαχείριση της διεθνούς ανάπτυξης, την προστασία των νεότερων χρηστών στην πλατφόρμα, ακόμη και την ικανότητά του να μετράει με ακρίβεια το μέγεθος του τεράστιου κοινού του.
Ολα αυτά οδηγούν σε ένα άβολο ερώτημα για την εταιρεία: Είναι το Facebook πραγματικά ικανό να διαχειριστεί τις πιθανές ζημίες που προκαλούν οι τρομακτικά μεγάλες πλατφόρμες του ή ο γίγαντας των μέσων κοινωνικής δικτύωσης έγινε υπερβολικά μεγάλος και η αποτυχία του είναι αναπόφευκτη;
Κέρδος vs. άνθρωποι
Το Facebook φαίνεται να χάνει τον έλεγχο του προϊόντος του και μαζί την καλοστημένη εικόνα του ως μια καλοπροαίρετη εταιρεία που θέλει απλώς να συνδέσει τον κόσμο.
Η κρίση που αποκαλύπτεται από τα έγγραφα δείχνει με ποιο τρόπο το Facebook, παρά τις δημόσια εξωτερικευμένες «καλές προθέσεις» του, φαίνεται να έχει αργές ή αδύναμες προσπάθειες στην αντιμετώπιση των πραγματικών βλαβών που έχει μεγεθύνει ή που μερικές φορές έχει δημιουργήσει το ίδιο το κοινωνικό δίκτυο. Υπάρχουν πολυάριθμες περιπτώσεις όπου ερευνητές και εργαζόμενοι αποκάλυψαν βαθιά ριζωμένα προβλήματα, τα οποία η εταιρεία τότε αγνόησε ή προσπέρασε.
Η τελική ευθύνη ανήκει στον Ζούκερμπεργκ, ο οποίος κατηγορείται ότι ασκεί αυτό που ένας πρώην υπάλληλός του περιέγραψε ως δικτατορική εξουσία, σε μια εταιρεία που συλλέγει δεδομένα και παρέχει δωρεάν υπηρεσίες σε περίπου 3 δισεκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο.
Ο Ζούκερμπεργκ έχει ατράνταχτα πλεονεκτήματα στην εταιρεία. Κατέχει την πλειοψηφία των μετοχών, ελέγχει το διοικητικό συμβούλιο της και περιβάλλεται όλο και περισσότερο από στελέχη που δεν τολμούν να αμφισβητήσουν το όραμά του.
Ωστόσο, μέχρι στιγμής δεν έχει καταφέρει να αντιμετωπίσει τη στασιμότητα στην αύξηση των χρηστών και τη συρρίκνωση της προσκόλλησης (engagement) στο προϊόν του Facebook σε βασικές περιοχές, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρώπη. Ακόμη χειρότερα, η εταιρεία χάνει την προσοχή των πιο σημαντικών δημογραφικών πελατών της - εφήβων και νέων - χωρίς να έχει ξεκάθαρο τρόπο για την ανάκτησή τους, όπως αποκαλύπτουν τα ίδια της τα έγγραφα.
Οι νέοι ενήλικες ασχολούνται με το Facebook πολύ λιγότερο από το μεγαλύτερο σε ηλικία κοινό, θεωρώντας το ως ένα «ξεπερασμένο δίκτυο» με «άσχετο περιεχόμενο» που τους παρέχει περιορισμένη αξία, σύμφωνα με εσωτερικό έγγραφο της εταιρείας το Νοεμβρίου 2020. Είναι «βαρετό, παραπλανητικό και αρνητικό», λένε.
Με άλλα λόγια, οι νέοι βλέπουν το Facebook ως χώρο για ηλικιωμένους.
Η βάση χρηστών του Facebook γερνάει ταχύτερα, κατά μέσο όρο, από τον γενικό πληθυσμό, διαπίστωσαν οι ερευνητές της εταιρείας. Αν το Facebook δεν βρει τρόπο να το ανατρέψει, ο πληθυσμός του θα συνεχίσει να μεγαλώνει και οι νέοι θα βρίσκουν ακόμη λιγότερους λόγους για να εγγραφούν, επιδεινώνοντας τα μηνιαία στοιχεία χρηστών που είναι απαραίτητα για την πώληση διαφημίσεων. Το Facebook λέει ότι τα προϊόντα του εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται ευρέως από έφηβους, αν και αναγνωρίζει ότι υπάρχει «σκληρός ανταγωνισμός» από το TikTok, το Snapchat και παρόμοια social media.
Για να μπορέσει να επεκτείνει την εμβέλεια και τη δύναμή του, το Facebook έχει πιέσει για υψηλή ανάπτυξη χρηστών εκτός των ΗΠΑ και της Δυτικής Ευρώπης. Καθώς, όμως, επεκτάθηκε σε λιγότερο γνωστά μέρη του κόσμου, η εταιρεία απέτυχε συστηματικά να αντιμετωπίσει ή ακόμη και να προβλέψει τις συνέπειες της εγγραφής εκατομμυρίων νέων χρηστών, χωρίς να παρέχει το απαραίτητο προσωπικό και τα συστήματα για τον εντοπισμό και τον περιορισμό της διάδοσης ρητορικής μίσους, παραπληροφόρησης και προτροπών στη βία.
Στο Αφγανιστάν και τη Μιανμάρ, για παράδειγμα, η εξτρεμιστική γλώσσα έχει ανθίσει λόγω της συστηματικής έλλειψης γλωσσικής υποστήριξης για τον έλεγχο του περιεχομένου. Στη Μιανμάρ ειδικά, έχει συνδεθεί με φρικαλεότητες που διαπράχθηκαν κατά του μουσουλμανικού πληθυσμού της μειονότητας Ροχίνγκια.
Αλλά το Facebook φαίνεται να μην μπορεί να αναγνωρίσει, πόσο μάλλον να αποτρέψει, την πραγματική παράπλευρη ζημιά που συνοδεύει την απρόσκοπτη ανάπτυξή του. Αυτές οι βλάβες περιλαμβάνουν σκιώδεις αλγόριθμους που ριζοσπαστικοποιούν τους χρήστες, διάχυτη παραπληροφόρηση και εξτρεμισμό, διευκόλυνση της εμπορίας ανθρώπων, αυτοκτονίες εφήβων και άλλα.
Οι εσωτερικές προσπάθειες για την άμβλυνση τέτοιων προβλημάτων συχνά παραμερίζονται ή εγκαταλείπονται όταν οι λύσεις έρχονται σε σύγκρουση με την ανάπτυξη - και, κατ′ επέκταση, το κέρδος.
Το Facebook αρνείται τα πάντα. «Στην καρδιά αυτών των ιστοριών βρίσκεται μια υπόθεση που είναι ψευδής. Ναι, είμαστε μια επιχείρηση και βγάζουμε κέρδος, αλλά η ιδέα ότι το κάνουμε εις βάρος της ασφάλειας ή της ευημερίας των ανθρώπων παρεξηγεί τα δικά μας εμπορικά συμφέροντα», ανέφερε η εταιρεία σε δήλωσή της την Παρασκευή. «Η αλήθεια είναι ότι έχουμε επενδύσει 13 δισεκατομμύρια δολάρια και έχουμε πάνω από 40.000 ανθρώπους να κάνουν μια δουλειά: να κρατάμε τους ανθρώπους ασφαλείς στο Facebook», πρόσθεσε.
Δηλώσεις σαν αυτές είναι το τελευταίο σημάδι ότι το Facebook έχει μπει σε αυτό που η Σόφι Ζανγκ, πρώην επιστήμονας δεδομένων του Facebook, περιέγραψε ως «νοοτροπία πολιορκίας» στην εταιρεία. Η Ζανγκ πέρυσι κατηγόρησε το κοινωνικό δίκτυο ότι αγνοούσε ψεύτικους λογαριασμούς που χρησιμοποιούνται για να υπονομεύσουν τις εκλογές σε διάφορες χώρες του κόσμου.
Με περισσότερους πληροφοριοδότες να εμφανίζονται πλέον, τα πράγματα χειροτερεύουν.
Η Χάουγκεν, η οποία κατέθεσε ενώπιον της Γερουσίας αυτόν τον μήνα ότι τα προϊόντα του Facebook «βλάπτουν τα παιδιά, προκαλούν διχασμό και αποδυναμώνουν τη δημοκρατία μας», είπε ότι η εταιρεία θα πρέπει να κηρύξει «ηθική χρεοκοπία» εάν θέλει να τα αφήσει όλα αυτά πίσω της.
Σε αυτό το στάδιο, κάτι τέτοιο μοιάζει απίθανο. Υπάρχει μια βαθιά ριζωμένη σύγκρουση μεταξύ του κέρδους και των ανθρώπων μέσα στο Facebook - και η εταιρεία δεν φαίνεται να είναι έτοιμη να εγκαταλείψει το αφήγημά της ότι κάνει καλό στον κόσμο, ακόμη και όταν λαμβάνει τακτικά αποφάσεις που αποσκοπούν στη μεγιστοποίηση της ανάπτυξης, άρα του κέρδους.
Απόπειρα αλλαγής σελίδας
Το Facebook έχει επανειλημμένα προσπαθήσει να δυσφημίσει τη Χάουγκεν και επιμένει ότι η μαρτυρία της δεν έχει καμία σχέση με τις ενέργειες και τις προσπάθειές του.
Στο πλαίσιο αυτό φέρεται τώρα να σχεδιάζει να ανανεωθεί με ένα νέο όνομα, καθώς το κύμα κριτικής συνεχίζεται. Η κίνηση αυτή φαίνεται να είναι μια ξεκάθαρη προσπάθεια αλλαγής σελίδας, ωστόσο μια νέα στρώση μπογιάς δεν θα διορθώσει τα ζητήματα στον λερωμένο τοίχο του.
Τα έγγραφα που διέρρευσαν υποδηλώνουν ότι η εταιρεία έχει πολύ περισσότερη δουλειά να κάνει από μια αλλαγή ονόματος. Η εταιρεία φαίνεται να χάνει γρήγορα την εμπιστοσύνη - όχι μόνο των χρηστών και των αρχών, αλλά και μέσα στους κόλπους της. Αρκετά από τα εσωτερικά έγγραφα επισημαίνουν ανησυχίες μεταξύ των εργαζομένων του Facebook σχετικά με τις ενέργειες της εταιρείας.
Τα καλά νέα για το Facebook: η Χάουγκεν και η ομάδα που την υποστηρίζει, δεν έχουν στόχο να κλείσουν ή να διαλύσουν την εταιρεία. Κατά τη διάρκεια της κατάθεσής της στη Γερουσία, η πληροφοριοδότρια είπε επανειλημμένα στους γερουσιαστές ότι ήταν εκεί επειδή πιστεύει στις «καλές» δυνατότητες του Facebook, εφόσον η εταιρεία είναι σε θέση να αντιμετωπίσει τα σοβαρά ζητήματά της.
Είπε, μάλιστα, ότι θα εργαστεί ξανά για το Facebook, αν της δοθεί η ευκαιρία. Πρότεινε στο Κογκρέσο να δώσει στην εταιρεία την ευκαιρία να «κηρύξει ηθική χρεοκοπία και θα μπορέσουμε να καταλάβουμε πώς να διορθώσουμε αυτά τα πράγματα μαζί».
«Το πιο ενδιαφέρον πράγμα που ανακάλυψα καθώς διάβαζα αυτά τα έγγραφα είναι το πόσο εξαιρετική είναι η εταιρεία», είπε στο CNN ο Λόρενς Λέσιγκ, καθηγητής Νομικής Σχολής του Χάρβαρντ και στρατηγικός νομικός σύμβουλος της Χάουγκεν. «Η εταιρεία είναι γεμάτη με χιλιάδες Φράνσις Χάουγκεν... που απλώς προσπαθούν να κάνουν τη δουλειά τους. Προσπαθούν να κάνουν το Facebook ασφαλές και χρήσιμο και την καλύτερη πλατφόρμα επικοινωνίας που μπορούν».
Αυτό που μένει να φανεί είναι πόσο θα αλλάξει το Facebook, ως απάντηση στον ορυμαγδό αποκαλύψεων. Θα συμφωνήσει με το είδος της διαφάνειας και της συνεργασίας που έχουν ζητήσει η Χάουγκεν, οι ρυθμιστικές αρχές και άλλοι; Ή απλώς θα συνεχίσει να λειτουργεί ως συνήθως, με νέο όνομα;
(με πληροφορίες από Associated Press, HuffPost US, CNN).