“Ο Σοσιαλισμός με Κινεζικά Χαρακτηριστικά είναι ο μοναδικός σοσιαλισμός”.
Xi Jinping, Ομιλία προς το Πολιτικό Γραφείο, 05-01-2013
“Με όρους παγκόσμιας κοινότητας, το άτομο που περιφέρεται εδώ κι εκεί, ασφαλίζοντας κλειδαριές, ελέγχοντας τους συναγερμούς και συλλαμβάνοντας τους ‘κακούς’ λέγεται αστυνόμος. Το άτομο που ασχολείται με όλα τα υπόλοιπα λέγεται δήμαρχος”.
Joshua Cooper Ramo, Η Συναίνεση του Πεκίνου
Δεν έχει περάσει πολύς καιρός από τότε που η “σοσιαλιστική” Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας (Λ.Δ.Κ.) γινόταν δεκτή μετά Βαΐων και κλάδων στις τάξεις της “διεθνούς κοινότητας” των ανεπτυγμένων καπιταλιστικών χωρών.
Οι βαριά βιομηχανία του συστήματος της οικονομίας της αγοράς τα μάζεψε από τα παραδοσιακά προπύργια της στην Ευρώπη και της Ηνωμένες Πολιτείες και μετακόμισε μαζικά στις νέες ειδικές ζώνες οικονομικής εκμετάλλευσης που είχε θέσει στη διάθεση τους η κινεζική κυβέρνηση. Η Κίνα συμφώνησε να επιβάλει μεταρρυθμίσεις στην οικονομία της και έσπευσε να ζητήσει την ένταξη της στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου (Π.Ο.Ε.).
Ένα βήμα κομβικής σημασίας αν συνυπολογίσει κανείς ότι με αυτή του την ενέργεια το ΚΚ Κίνας έβαλε αναίμακτο τέλος σε μια πορεία του κινεζικού λαού που κράτησε πάνω από 100 χρόνια και σαν στόχο είχε την υλική του χειραφέτηση, την κατοχύρωση μιας πραγματικής ανεξαρτησίας, πέρα από την επικυριαρχία των μεγάλων καπιταλιστικών δυνάμεων.
Όπως γράφει ο κινέζος διανοούμενος Wang-Hui , η εξέλιξη αυτή συνιστούσε μια ριζική αναθεώρηση της φοβικής θέσης πέρι αυτάρκειας και απομονωτισμού , που υπήρξε το λογικό επακόλουθο της οδυνηρής εμπειρίας που είχαν οι Κινέζοι με τον δυτικό ιμπεριαλισμό. Η Κίνα δεν θα προσπαθούσε πλέον να οχυρωθεί για να κρατήσει τον υπόλοιπο κόσμο έξω απ′ τα σύνορα της. Τούτο όμως σήμαινε ότι, “μια κρίση σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου, [μπορούσε] να γίνει και δική μας κρίση”, όπως παρατηρεί ο Wang.i
Οι διαμορφωτές πολιτικής στις καπιταλιστικές μητροπόλεις αντάλλασσαν συγχαρητήρια μεταξύ τους και διεκδικούσαν τα εύσημα γι′ αυτή την κομβική γεωπολιτική μεταστροφή της Κίνας.
Βουτηγμένοι μέσα στις ιδεολογικές ψευδαισθήσεις για το υποτιθέμενο “Τέλος της Ιστορίας”, θεώρησαν ότι δεν είχαν πια να κάνουν τιποτε άλλο απ′ το κάτσουν ήσυχα και να περιμένουν όσο οι αχαλίνωτες δυνάμεις της αγοράς θα μεταμόρφωναν την Κίνα από-τα-μέσα, παίζοντας τον ίδιο καταστροφικό ρόλο που είχαν παίξει και στην περίπτωση της Ρωσίας μετά την κατάρρευση του “υπαρκτού”.
Μάλιστα, ήταν διπλά χαρούμενοι εφόσον αυτή η εξημέρωση του κινεζικού γίγαντα είχε επιτευχθεί μέσα από μια στρατηγική που θα απέφερε τεράστια οικονομικά κέρδη στο μεγάλο κεφάλαιο των μητροπόλεων του παγκόσμιου καπιταλισμού.
Αυτός άλλωστε δεν υποτίθεται ότι είναι και ο ορισμός της επιτυχίας του καπιταλισμού, όχι μόνο σαν οικονομικού, αλλά και σαν κοινωνικού συστήματος; Η ικανότητα που έχει να επιλύει σοβαρά κοινωνικά προβλήματα μέσα από τη διαμεσολάβηση του χρήματος και της αγοράς;
Μετατρέποντας δηλαδή την επίλυση τους σε επικερδή επιχειρηματική δραστηριότητα, παρέχοντας “ορθολογικά”, οικονομικά κίνητρα στα κοινωνικά υποκείμενα για να πράξουν το “σωστό” (π.χ. η “πράσινη ανάπτυξη” σαν αντίδοτο στην οικολογική κρίση).
Παρ′ όλα αυτά, στις μέρες μας την αλαζονική αυτοπεποίθηση της υπερεθνικής καπιταλιστικής ελίτ αναφορικά με την μελλοντική πορεία της Κίνας, έχει διαδεχτεί το AUKUS, οι εμπορικές κυρώσεις κι ένας διάχυτος φόβος μπροστά στην απότομη συνειδητοποίηση ότι τα πράγματα δεν πηγαίνουν ακριβώς όπως τα είχε κατά νου το δυτικό κατεστημένο.
Η αδιαμφισβήτητη οικονομική ισχύς που έχει αποκτήσει η Κίνα δεν φαίνεται να συνοδεύεται και από την επιθυμητή πολιτική αποσύνθεση της. Αντί για τη σταδιακή κατάργηση του μονοκομματικού καθεστώτος και την εγκατάσταση ενός πολυκομματικού συστήματος διακυβέρνησης, το 2018 η Κίνα επιβεβαίωσε ότι κινείται προς την ακριβώς αντίθετη κατεύθυνση.
Το Εθνικό Λαϊκό Κογκρέσο (η κινεζική Βουλή) επικύρωσε την συνταγματική μεταρρύθμιση που επιτρέπει στον Xi να παραμείνει πρόεδρος της Λ.Δ.Κ. και μετά τη λήξη των δύο συνεχόμενων θητειών του, αφού άρθηκε ο θεσμικός περιορισμός που όριζε ότι μια τρίτη θητεία είναι αντισυνταγματική.ii
Επιπλέον, στο 19ο συνέδριο του ΚΚΚ που έγινε το 2017, ουσιαστικά απέκτησε θεσμικό χαρακτήρα ο παραγκωνισμός του θεσμού της συλλογικής ηγεσίας από το Πολιτικό Γραφείο του Κομμουνιστικού Κόμματος και η ανάδειξη της “Σκέψης” του Xi Jinping, στα πρότυπα της μαοϊκής “σκέψης”, σε βασικό ιδεολογικό σημείο αναφοράς για την χάραξη της πολιτικής γραμμής του κόμματος.
Η υπερεθνική ελίτ φαίνεται πως είχε παρασυρθεί από την ίδια της την προπαγάνδα που ισχυρίζεται ότι ο καπιταλισμός και η δημοκρατία εξελίχτηκαν χέρι, χέρι, παίζοντας πάντοτε εναν ρόλο ενισχυτικό το ένα στοιχείο πρός το άλλο. Στην περίπτωση της Κίνας (και όχι μόνο), καπιταλισμός και απολυταρχία φαίνεται να είναι πλασμένοι ο ένας για τον άλλον.
Εξάλλου, η κινεζική αστική τάξη δεν απέκτησε τα μέσα για την ενδυνάμωση της μέσα από μια διαδικασία ανοιχτής αντιπαράθεσης με το Κράτος, ή μιας λαφυραγώγησης των πόρων που ανήκουν σε αυτό, όπως συνέβη με τις εγκληματικές “μεταρρυθμίσεις” του Γέλτσιν και του Γκάινταρ στη Ρωσία.iii
Όπως παρατηρεί ο πολιτικός επιστήμονας Yuen-Yuen Ang, το μοντέλο της οικονομικής ανάπτυξης που εφαρμόστηκε στην Κίνα δεν ήταν ποτέ μια μετωπική σύγκρουση ανάμεσα σε μια φιλόδοξη και άπληστη ολιγαρχική τάξη και σ′ ένα άλλοτε κραταίο κράτος που αντιστεκόταν προσπαθώντας να περισώσει κάτι από τις αρμοδιότητες του.iv
Ο Yuen περιγράφει το ιστορικό αυτό μοντέλο ως ένα σύστημα “διευθυνόμενου αυτοσχεδιασμού”. Μια διαδικασία καπιταλιστικής αναδιάρθρωσης, που περιλαμβάνει κάποια στοιχεία αποκέντρωσης, αλλά συντελείται σταδιακά, υπό την αυστηρή επίβλεψη της κυρίαρχης κομματικής ελίτ.
Έτσι, η αναδιάρθρωση δεν είχε σαν αποτέλεσμα μια επανάληψη της σοβιετικής εμπειρίας, με μια υπονόμευση της πολιτικής και κοινωνικής συνοχής στο εσωτερικό της αχανούς χώρας εξαιτίας των ταξικών και κοινωνικών αντιφάσεων που αναπόφευκτα γεννά ο καπιταλισμός, αλλά την λειτουργία των κινεζικών επιχειρήσεων ως φορέα της κρατικής ισχύος και ως μοχλό για την προβολή αυτής της ισχύος στο εξωτερικό.
Η αριστερά, όχι η προσκυνημένη, καθεστωτική εκδοχή της, αλλά εκείνη που βρίσκεται έξω απ′ τα κοινοβούλια και προσπαθεί να διατηρεί ένα κριτικό πνεύμα ως προς τον τρόπο που βλέπει την κοινωνική πραγματικότητα, θεωρεί πως η σύγχρονη αυτή εκδοχή της Λ.Δ.Κ. ενσαρκώνει το χειρότερο κι απ′ τους δύο κόσμους.
Η καταπιεστική διακυβέρνηση του ΚΚΚ τώρα συμπληρώνεται κι από έναν αρπακτικό καπιταλισμό που απλώνει τα πλοκάμια του σε ολόκληρο τον κόσμο για να καταβροχθίσει τις πρώτες ύλες και τους φυσικούς πόρους που έχει ανάγκη προκειμένου να μεγενθύνεται συνεχώς και να αναπαράγεται.
Όπως συνέβηκε με κάθε τοπικό καπιταλισμό, η πρωταρχική συσσώρευση που δημιούργησε τις αντικειμενικές προϋποθέσεις για την αλματώδη άνοδο του κινεζικού καπιταλισμού, συντελέστηκε με ανυπολόγιστο κόστος για τα εκατομμύρια κινέζους προλεταρίους, για τις αγροτικές κοινότητες της ενδοχώρας που ζούσαν απομονωμένες, αλλά και για το φυσικό περιβάλλον που βιάστηκε ανεπανόρθωτα έτσι ώστε να μπουν οι βάσεις και να φτιαχτούν οι υποδομές για μια σύγχρονη βιομηχανική και μετα-βιομηχανική οικονομία.
Παράλληλα, ορισμένοι ριζοσπάστες αριστεροί οικονομολόγοι διατύπωσαν μια πιο εκλεπτυσμένη παραλλαγή της παραδοσιακής θεωρίας της εξάρτησης, που χώριζε το διεθνές καπιταλιστικό σύστημα σε δύο ιεραρχικά διαρθρωμένες και διακριτές οικονομικές και γεωργαφικές οντότητες.
Από την μία μεριά είχαμε το ανεπτυγμένο Κέντρο του καπιταλισμού (ΗΠΑ, Ευρώπη, Αυστραλία, Ιαπωνία), όπου συντελούνταν όλες οι τυπικές διεργασίες που έχουν να κάνουν με τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής. Από την άλλη, βρισκόταν όλος ο υπόλοιπος κόσμος, η μονίμως υπανάπτυκτη και σε κρίση καπιταλιστική Περιφέρεια.v
Στις χώρες της περιφέρειας ήταν αδύνατη η ανάπτυξη μια “κανονικής” (με καπιταλιστικούς όρους) και αυτόνομης οικονομικής δραστηριότητας, ή η αξιοποίηση των εγχώριων πλουτοπαραγωγικών πηγών προς όφελός του ντόπιου πληθυσμού. Το μονο που μπορούσαν να κάνουν οι κοινωνίες της περιφέρειας ήταν να λειτουργούν σαν εξαγωγείς αγροτικών προϊόντων, σαν αποθήκες για πρώτες ύλες και δεξαμενές συσσωρευμένης , φτηνής εργατικής δύναμης.
Παρ′ όλα αυτά, η σύγχρονη πραγματικότητα του διεθνοποιημένου καπιταλισμού, με τη ραγδαία ανάπτυξη σε νησίδες του Τρίτου Κόσμου και τη συμμετρική υποβάθμιση ολόκληρων περιοχών, περιφερειών, ή κοινωνικών τάξεων στις άλλοτε προνομιούχες χώρες του παγκόσμιου Βορρά, κατέρριψε σε μεγάλο βαθμό της θεωρία της εξάρτησης με τις στατικές και αναλλοίωτες κατηγορίες της.
Στη θέση της οι σύγχρονοι θεωρητικοί της ανισότητας, πρότειναν τη θεωρία της εξαρτημένης ανάπτυξης, που αποδέχεται ότι μπορεί να υπάρξει οικονομική ανάπτυξη στην καπιταλιστική περιφέρεια.
Πλην όμως, ο τύπος αυτός της εξωστρεφούς ανάπτυξης είναι χαοτικός και ανισομερής ως προς τον τρόπο που διαχέεται στις κοινωνικές τάξεις, ανεπανόρθωτα εκτεθειμένος στις βίαιες διακυμάνσεις της παγκόσμιας αγοράς, ενώ αναπαράγει τον διεθνή ιεραρχικό καταμερισμό της εργασίας, στον οποίο βασίζει τη λειτουργία του το διεθνοποιημένο σύστημα της οικονομίας της αγοράς.
Έτσι λοιπόν, ενώ φαίνεται ότι υπάρχει κίνηση, στην πραγματικότητα υπάρχει στασιμότητα, με την έννοια οτι η απόσταση ανάμεσα στο κέντρο και την περιφέρεια παραμένει η ίδια.vi
Κι αυτό συμβαίνει επειδή η βασική λειτουργία που επιτελεί ο ιεραρχικός καταμερισμός της εργασίας είναι ότι διατηρεί πάντοτε ένα ανταγωνιστικό προβάδισμα για λογαριασμό της κυρίαρχης οικονομίας, συντηρώντας την πρωτοκαθεδρία της στον νευραλγικό τομέα της έρευνας και τεχνολογίας.vii
Χαρακτηρίζω αυτόν τον τομέα ως στρατηγικής σημασίας, διότι ένα άλμα της τεχνολογικής καινοτομίας μπορεί ανά πάσα στιγμή να καταστήσει τα προϊόντα της υποτελούς οικονομίας άχρηστα και παρωχημένα, ενώ μπορεί να δημιουργήσει τις αντικειμενικές συνθηκες για την μετάβαση ολόκληρου του οικονομικού συστήματος σε μια εντελώς καινούρια ιστορική φάση.
Είναι αυτή η συνθήκη διαρκούς ετεροκαθορισμού που ανατράπηκε από την Κίνα με την ανάπτυξη της νέας τεχνολογίας 5G, η οποία κατήργησε στην πράξη για πρώτη φορά το στρατηγικό πλεονέκτημα των μητροπολιτικών οικονομιών στον τομέα της υψηλής τεχνολογίας.
Από αυτή την άποψη, δεν είναι τυχαίο το μένος με το οποίο αντέδρασε η αμερικανική ελίτ σε αυτή την εξέλιξη, οι κατηγορίες για “βιομηχανική κατασκοπεία” που εκτοξεύτηκαν εναντίον της Huawei, ακόμα και η αναστολή των κανόνων του ελεύθερου εμπορίου, σε μια προσπάθεια να παρεμποδιστεί μέσω των κυρώσεων η κινεζική εταιρεία απ′ το να εκμεταλλευτεί πλήρως το νέο στρατηγικό της πλεονέκτημα.viii
Στην ανησυχητική αυτή τροπή που έχουν πάρει τα πράγματα για τις δυτικές ελίτ, ήρθε να προστεθεί και η αυξανόμενη διάθεση της Λ.Δ.Κ. να κάνει περισσότερο αισθητή την παρουσία της στη σφαίρα των διεθνών σχέσεων, επιστρατεύοντας την απαράμιλλη οικονομική δύναμη της ώστε να συγκροτήσει τις δομικές προϋποθέσεις γι′ αυτό που ο φιλοκινέζος συγγραφέας J. Cooper-Ramo αποκαλεί, “συναίνεση του Πεκίνου”.ix
Η πρωτοβουλία της “μίας ζώνης και του ενός δρόμου” (One Belt One Road) που ανακοίνωσε ο Xi κατά τη διάρκεια της επίσκεψης του στην Ινδονησία το 2013, που περιλαμβάνει επενδύσεις συνολικού ύψους ενός τρισ. δολαρίων για τη βελτίωση των τεχνικών υποδομών σε 70 χώρες σε Ασία, Ευρώπη και Αφρική, δεν είναι απλώς ένα τεχνοκρατικό εγχείρημα για την προώθηση της περιφερειακής ενσωμάτωσης των καπιταλιστικών οικονομιών , όπως έχει αφήσει κατά καιρούς να εννοηθεί η κινεζική ηγεσία.
Αντίθετα, είναι ένα γεωπολιτικό στρατήγημα κολοσσιαίων διαστάσεων, που επιδιώκει να αναδιαρθρώσει τις ενεργειακές ροές στην Ευρασία με επίκεντρο την Κίνα και να αναδείξει την πρωτοκαθεδρία των χερσαίων, ηπειρωτικών δρόμων για την μεταφορά του πετρελαίου και του φυσικού αερίου, αντί της μεταφοράς τους από θαλάσσης , την οποία οι ΗΠΑ ελέγχουν απόλυτα εξαιτίας της ναυτικής υπεροχής τους.x
Επίσης, η ίδρυση της New Development Bank το 2015 από τις χώρες της ομάδας των BRICS, συνιστά μια ακόμη εξέλιξη που υπονομεύει το μονοπώλιο που κατέχουν οι δυτικές ελίτ ως προς τον έλεγχο των βασικών θεσμών της υπερεθνικής διακυβέρνησης. Η ιδιαιτερότητα της NDB δεν έγκειται τόσο στα ανταγωνιστικά επιτόκια δανεισμού της, αλλά στο γεγονός ότι τα προγράμματα χρηματοδότησης που προσφέρει δεν συνοδεύονται από μια πολιτική προσταγή για την άμεση υλοποίηση διαρθρωτικών αλλαγών στην οικονομία της χώρας που είναι ο εκάστοτε λήπτης του δανείου.
Σίγουρα, δεν πρόκειται για καμιά ανατρεπτική οργάνωση που ιδρύθηκε με σκοπό την προώθηση της παγκόσμιας επανάστασης. Ωστόσο, ακόμα και αυτός ο κατώτατος παρονομαστής του σεβασμού στην ανεξαρτησία των κρατών-μελών είναι ένα έμμεσο πλήγμα στις πρακτικές υπερεθνικής διακυβέρνησης του πολυεθνικού κεφαλαίου, το οποίο ως γνωστόν, χρησιμοποιεί το διογκούμενο κρατικό χρέος ως όπλο για να καταργήσει στην πράξη κάθε έννοια οικονομικής αυτοδυναμίας των χωρών της περιφέρειας.
Πίσω απ′ όλα αυτά, και ανεξάρτητα απ′ τις επίσημες διακηρύξεις του Xi και του ΚΚ Κίνας, δεν διακυβεύεται βέβαια η ενδεχόμενη αναβίωση του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος. Ακόμα κι αν πίστευε κανείς τους ισχυρισμούς του ΚΚΚ ότι ουδέποτε εγκατέλειψε τα υψηλά ιδανικά του κομμουνισμού, ή έπαιρνε στα σοβαρά τις διαβεβαιώσεις του μαρξιστή ιστορικού D. Losurdo, ότι η καπιταλιστική στροφή που πραγματοποίησε η Λ.Δ.Κ. είναι απλώς το απαραίτητο στάδιο ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων απ′ το οποίο περνάει ο “δρόμος για τον σοσιαλισμό της αφθονίας”, η οικουμενική αξία που οι Κινέζοι ηγέτες διατείνονται ότι έχει το δικό τους μοντέλο “σοσιαλισμού της αγοράς”, αυτομάτως ακυρώνεται από την “μοναδικότητα” της κινεζικής εμπειρίας.xi Την εμμονή τους να υπερτονίζουν τα ιδιαίτερα και ιστορικά καθορισμένα, “κινεζικά” χαρακτηριστικά της στρατηγικής τους.
Και τελικά, ακόμη κι αν ο κομμουνισμός είναι μια μακρο-ιστορική διαδικασία που χωρίζεται σε “στάδια” και “φάσεις οικοδόμησης”, δυσκολεύεται κανείς να καταλάβει γιατί οι άνθρωποι που αναζητούν τρόπους και λύσεις για να βελτιώσουν τις ζωές τους εδώ και τώρα, θα πρέπει να συμφωνήσουν να υποφέρουν σιωπηρά, ή ακόμη και να θυσιάσουν τις ζωές τους για κάποιο αμφίβολο όφελος που μια ανώτερη αρχή υπόσχεται ότι θα αποκομίσουν οι γενιές που θα έρθουν έπειτα από αυτούς.
Αναμφίβολα, αυτός ο τρόπος σκέψης έχει περισσότερο σχέση με την απατηλή μεταφυσική των θρησκειών του παρελθόντος και λιγότερο με την αμεσότητα της πολιτικής του αύριο.
iWang Hui, The Economy of Rising China, https://www.readingthechinadream.com/wang-hui-the-economy-of-rising-china.html.
iiiT. Fotopoulos, The Catastrophe of Marketisation, https://www.inclusivedemocracy.org/dn/vol5/fotopoulos_marketisation.htm.
ivYuen-Yuen Ang, Το πραγματικό Κινεζικό μοντέλο, https://www.foreignaffairs.gr/articles/71850/yuen-yuen-ang/to-pragmatiko-kineziko-montelo.
vJ. Toye & R. Toye, The Origins and Interpretation of the Prebisch-Singer Thesis, https://johntoyedotnet.files.wordpress.com/2012/03/theoriginsandinterpretationoftheprebischsingerthesis2003.pdf.
viΗ υποτιθέμενη “σύγκλιση” για την οποία μιλούσαν κάποτε τα επίσημα πολιτικά κείμενα της γραφειοκρατίας της ΕΕ.
viiΤ. Φωτόπουλος, Περιεκτική Δημοκρατία: Δέκα Χρόνια Μετά (Ελεύθερος Τύπος), σελ. 150-9.
viiiM. Dinucci, Behind the US attack on Chinese smartphones, https://www.voltairenet.org/article204241.html.
ixJ. Cooper Ramo, The Beijing Consensus, https://fpc.org.uk/wp-content/uploads/2006/09/244.pdf.
xiD. Losurdo, Has China Turned to Capitalism?, https://sociologicalfragments.files.wordpress.com/2019/05/losurdo-defence_of_modern_day_china-1.pdf.