Του Δημήτρη Ιμπραήμ, Υπεύθυνου Τομέα Κλίματος & Ενέργειας, WWF Ελλάς
Δέκα χρόνια μετά τις πρώτες ανακαλύψεις ορυκτού αερίου σε Ισραήλ και Κύπρο και 73.000 τ.χλμ. παραχωρημένης ελληνικής γης και θάλασσας στην πετρελαϊκή βιομηχανία αργότερα, ελάχιστοι μπορούν να ισχυριστούν ότι η Ελλάδα έχει δει οποιαδήποτε οικονομικά, κοινωνικά και πολιτικά οφέλη. Αντίθετα – και όπως συμβαίνει κατά κανόνα σε περιοχές όπου υφέρπουν γεωπολιτικές διαφορές –εγκλωβιζόμαστε σε μία επικίνδυνη ένταση για έναν πόρο που βρίσκεται στην αρχή του τέλους του.
Η μακροπρόθεσμη προοπτική ευημερίας και προόδου της χώρας προϋποθέτει δομικά συστατικά που πολλές φορές παίρνουμε ως δεδομένα: ένα ζωντανό και ανθεκτικό φυσικό περιβάλλον, από το οποίο απολαμβάνουμε τις οικοσυστημικές υπηρεσίες. Ισχυρούς θεσμούς και δημοκρατική διακυβέρνηση που θωρακίζουν και προστατεύουν την κοινωνία. Μία υγιή οικονομία που εκσυγχρονίζεται σε ένα οικονομικό σύστημα μηδενικών εκπομπών με επίκεντρο τους πολίτες.
Και ενώ η προσοχή μας σε εθνικό επίπεδο βρίσκεται στην έξωθεν απειλή που κλιμακώνει επικίνδυνα την ένταση, παραβλέπουμε ότι η εμμονή μας με τους υδρογονάνθρακες έχει ήδη προκαλέσει την απώλεια σημαντικών κεκτημένων, είτε άμεσα εξαιτίας παραχωρήσεων προς την πετρελαϊκή βιομηχανία, είτε έμμεσα λόγω της αλλαγής πολιτικών και κοινωνικών συσχετισμών. Οι παρακάτω περιπτώσεις είναι χαρακτηριστικές για το πώς η Ελλάδα έχει ήδη αρχίσει να οπισθοχωρεί σε μία σειρά από σημαντικούς δείκτες.
Επίθεση στην περιβαλλοντική νομοθεσία
Η Πολιτεία απαλλάσσει την πετρελαϊκή βιομηχανία από την υποχρέωση να εκπονήσει μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων (ΜΠΕ) για το στάδιο των σεισμικών εργασιών και επινοεί το Σχέδιο Περιβαλλοντικής Δράσης (ΣΠΔ). Tο κείμενο αυτό, που περιγράφει αναλυτικά τις επικίνδυνες σεισμικές εργασίες, συντάσσεται και εφαρμόζεται με μυστικότητα από την εκάστοτε πετρελαϊκή εταιρία. Από την πλευρά της η Πολιτεία απλώς το «αποδέχεται», καθώς δεν έχει την εξουσία να το εγκρίνει ή να το απορρίπτει.
Ο «περιβαλλοντικός» νόμος (ν.4685/2020) επιτρέπει για πρώτη φορά ρητά την έρευνα και εξόρυξη υδρογονανθράκων σε προστατευόμενες περιοχές.
Πηγή: Οικοσκόπιο / WWF Ελλάς
Ανεπαρκής διαβούλευση, στρεβλή ενημέρωση και αδιαφανής έλεγχος
Οι ηγεσίες του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας συστηματικά προβλέπουν ασφυκτικές προθεσμίες κατά τη δημόσια διαβούλευση κρίσιμων κειμένων, όπως οι Στρατηγικές Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων. Η Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων των περιοχών «Δυτικά Κρήτης» και «Νοτιοδυτικά Κρήτης» αποτελεί κραυγαλέα περίπτωση: το τεχνικό κείμενο σχεδόν 800 σελίδων δημοσιεύθηκε στις 25 Ιουλίου 2018, δύο ημέρες μετά τη φονική πυρκαγιά στο Μάτι και έμεινε σε διαβούλευση για 30 ημέρες εν μέσω θερινών διακοπών με την κοινωνία σε κατάσταση σοκ.
Οι πετρελαϊκές εταιρίες αναλαμβάνουν να καλύπτουν τα έξοδα εκπαίδευσης των τοπικών αρχών που θα ελέγχουν θέματα προστασίας του περιβάλλοντος και ασφάλειας των εργασιών έρευνας και εξόρυξης υδρογονανθράκων, δημιουργώντας μία σκανδαλώδη σχέση εξάρτησης μεταξύ ελεγχόμενου και ελεγκτή.
Η πολιτική ηγεσία του ΥΠΕΝ αρνείται πεισματικά να δημοσιεύσει έρευνα του ΙΓΜΕ για τις προοπτικές του σχιστολιθικού αερίου στην Ελλάδα. Το WWF Ελλάς κατέθεσε μάλιστα σχετικό αίτημα πληροφοριών, ενώ ακολουθήθηκε από εισαγγελική εντολή, ωστόσο το ΥΠΕΝ απέρριψε το αίτημα με σαθρά επιχειρήματα περί «πνευματικής ιδιοκτησίας» και «εθνικών συμφερόντων».
Απουσιάζει ακόμα και μέχρι σήμερα οποιαδήποτε οικονομική αξιολόγηση κόστους – οφέλους που να αποτιμά διαφορετικά σενάρια ανακάλυψης και παραγωγής υδρογονανθράκων πάντα στη βάση των συμβάσεων που έχουν ήδη υπογραφεί και κυρωθεί και οι οποίες δίνουν τη μερίδα του λέοντος στις πετρελαϊκές εταιρίες.
Φίμωση των τοπικών κοινωνιών
Ο «περιβαλλοντικός» νόμος (ν.4685/2020) επιτρέπει στις πετρελαϊκές εταιρίες να διενεργούν σεισμικές εργασίες σε δημόσιες και δημοτικές εκτάσεις χωρίς τη συναίνεση των ιδιοκτητών (Δημοσίου και ΟΤΑ), σε μία πρόδηλη προσπάθεια φίμωσης των τοπικών κοινωνιών που αντιτίθενται ειδικά στην Ήπειρο και τη Δυτική Ελλάδα.
Οι πετρελαϊκές εταιρίες προσχηματικά οργανώνουν τοπικές «ενημερωτικές» εκδηλώσεις, αφού σε αυτές πρακτικά προωθούνται οι εξορύξεις χωρίς να φιλοξενείται ποτέ ο αντίλογος. Σε αρκετές μάλιστα περιπτώσεις, οι εκδηλώσεις οργανώνονταν εν αγνοία των τοπικών κοινοτήτων ή χωρίς καν να επιτρέπονται ερωτήσεις από το ακροατήριο.
Οικονομική επιβάρυνση από την παρουσία της πετρελαϊκής βιομηχανίας
Τα μοναδικά, πενιχρά οικονομικά οφέλη (στρεμματικές αποζημιώσεις, bonus υπογραφής) δεν κατευθύνονται στις δημοσιονομικές ανάγκες της χώρας όπως αρχικά προβλεπόταν, αλλά με νομοθετική ρύθμιση καλύπτουν τα λειτουργικά έξοδα της Ελληνικής Διαχειριστικής Εταιρίας Υδρογονανθράκων (ΕΔΕΥ).
Δέκα χρόνια από το άνοιγμα προς την πετρελαϊκή βιομηχανία, η ελληνική οικονομία όχι μόνο δεν έχει ωφεληθεί, αλλά αντίθετα, όπως όλα δείχνουν, θα ζημιωθεί. Η κυβέρνηση αποφασίζει να διασώσει το μοναδικό παραγωγικό κοίτασμα της χώρας (Πρίνος) μετά τις σημαντικές οικονομικές ζημιές που σημειώνει λόγω της πετρελαϊκής κρίσης. Αν και δεν έχουν παρουσιαστεί λεπτομέρειες για το ύψος και την τελική μορφή της διάσωσης, είναι σίγουρο ότι αυτή θα γίνει με χρήματα των φορολογούμενων πολιτών.
Κατά την υδραυλική ρωγμάτωση (fracking), ανοίγονται στο υπέδαφος χιλιάδες ρωγμές με τη χρήση νερού, άμμου και τοξικών ουσιών, ώστε να εξορυχθεί μέσω της πίεσης πετρέλαιο ή φυσικό αέριο, υποβαθμίζοντας την περιοχή σταδιακά μέχρι την ολοσχερή καταστροφή της. Η εικόνα αυτή θα μπορούσε να περιγράψει γλαφυρά αυτό που συμβαίνει σήμερα στη χώρα. Η Ελλάδα έχει ήδη συρθεί σε σοβαρότατες εκπτώσεις, παραχωρήσεις και συμβιβασμούς, χωρίς να έχει εξορυχθεί ούτε καν ένα βαρέλι πετρέλαιο. Νομοτελειακά, η βιομηχανία πετρελαίου διαβρώνει την κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή σε κάθε τόπο όπου δραστηριοποιείται, ειδικά σε χώρες χωρίς ισχυρή θεσμική θωράκιση. Η Ελλάδα δεν θα είναι εξαίρεση.