Πριν λίγα χρόνια με έκπληξη άκουσα ότι ο πατέρας του πατέρα μου κατά την περίοδο της Κατοχής υπήρξε κρατούμενος των Ναζί στην Κρήτη. Οι κάτοικοι του χωριού του πατέρα μου, του Τυμπακίου Ηρακλείου, είχαν εξαναγκαστεί από τους Γερμανούς να γκρεμίσουν τα σπίτια τους και με τα υλικά των γκρεμισμένων σπιτιών να χτίσουν στρατιωτικό αεροδρόμιο. Συχνά κατέληγαν στη φυλακή, αν αρνούνταν να συμμετέχουν στα καταναγκαστικά έργα ή αν έκαναν μικροκλοπές τροφίμων ή ξύλων για την επιβίωσή τους. Στις φυλακές της Αγυιάς τυχαία κάθε πρωί οι Ναζί επέλεγαν κάποιους αιχμαλώτους και τους εκτελούσαν. Τους ζώντες τους ξυλοκοπούσαν καθημερινά.
«Για να κάμουν το μαρτύριο των μελλοθανάτων μεγαλύτερο, οι Γερμανοί τούς έδεναν οπισθάγκωνα και τους υποχρέωναν να σκύβουν και να ακουμπούν τα κεφάλια των σ´ ένα τοίχο που βρισκόταν μπροστά των, από τον οποίον το σώμα των απείχεν ένα μέτρο. Σε αυτό το αρκετά βασανιστικό σκύψιμο περίμεναν τη σειρά των για τις χώρες του θανάτου και άκουγαν την υστάτη κραυγή του εκτελουμένου, τις ομοβροντίες του αποσπάσματος και τον ξηρό κρότο της χαριστικής βολής», συγκλονίζει η μαρτυρία του Γιάννη Σκαλίδη, ο αδελφός του οποίου, Ελευθέριος, στα 22 του χρόνια, ξεψύχησε στον στύλο της Αγυιάς.
Δυο γενιές μετά, στη δεκαετία του 1990, εμένα, την εγγονή ενός κρατούμενου που επέζησε από αυτές τις φυλακές, με πήγαν σε φροντιστήριο Γερμανικών, γιατί τότε έλεγαν πως τα γερμανικά «ήταν το μέλλον».
Η 28η Οκτωβρίου είναι μια ημέρα που παρουσιάζεται στα παιδιά συνήθως απλοϊκά. Οι γενναίοι Έλληνες είπαν ένα τρανταχτό ΟΧΙ στους κακούς Ιταλούς. Είναι αλήθεια πως πρέπει να είμαστε εθνικά υπερήφανοι που σε εκείνον τον πόλεμο η χώρα μας τάχθηκε ενάντια του φασισμού, της ανείπωτης βίας και της διαστροφής του ναζισμού. Όμως, η 28η Οκτωβρίου δεν είναι μόνο αυτό. Είναι ένα κομμάτι της ιστορίας του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, για τον οποίο λίγα πράγματα διδαχθήκαμε ή ακούμε.
Τα τραύματα της γενιάς της Κατοχής ήταν για τις επόμενες γενιές κάτι σαν παραμύθι. «Ο παππούς μου πήγε στην Αλβανία με τα πόδια» λέγαμε με περηφάνια, αλλά κοροϊδεύαμε κάθε γιαγιά που αγωνιούσε για το αν έχουν φάει αρκετά τα εγγόνια της. «Κατοχικό σύνδρομο», το αποκαλούσαμε και μας φαινόταν αστείο, και μπορεί να το καταδικάζαμε, γιατί τα παιδιά των επόμενων γενεών κατέληγαν λόγω αυτής της αγωνίας υπέρβαρα. Η αλήθεια είναι, όμως, ότι ποτέ δεν καταλάβαμε ότι οι άνθρωποι την περίοδο της Κατοχής πέθαιναν κυριολεκτικά από την πείνα. Είναι αδύνατο να το καταλάβουμε σε μια εποχή στην οποία υποφέρουμε, αρρωσταίνουμε ή πεθαίνουμε από το πολύ φαγητό.
Η Ψυχολογία έχει αναγνωρίσει τις επιδράσεις των τραυμάτων της μιας γενιάς στις επόμενες. Κουβαλάμε τα τραύματα των ανθρώπων, που έζησαν στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, χωρίς να το γνωρίζουμε.
Δεν θα ξεχάσω τη στιγμή που άκουσα έναν ποιητή πάνω από ογδόντα ετών να απαγγέλει ένα ποίημα, που είχε γράψει, περιγράφοντας τη ζωή των στρατιωτών στο μέτωπο. Ήμουν στην ίδια αίθουσα με αυτόν τον άνθρωπο, αναπνέαμε τον ίδιο αέρα, βρισκόμασταν στην ίδια χρονική περίοδο και αυτά που περιέγραφε τα είχε ζήσει και ήταν αληθινά. Τότε μόνο κατάλαβα πως δεν μπορούσα να θεωρώ εξασφαλισμένη τη ζωή μου, τη σταθερότητα, την ειρήνη. Δυστυχώς, τα όσα ζει τώρα η Ευρώπη επιβεβαιώνουν τους στίχους του Μανόλη Αναγνωστάκη, ενός ποιητή που έζησε τον τρόμο του 1940.
Τότε, θυμάσαι, που μου λες: Ετέλειωσεν ο πόλεμος!
Όμως ο Πόλεμος δεν τέλειωσεν ακόμα.
Γιατί κανένας πόλεμος δεν τέλειωσε ποτέ!
Και είναι αλήθεια. Κανένας πόλεμος δεν τελείωσε ποτέ. Αμερικάνικα ντοκιμαντέρ σήμερα λένε ότι οι Αμερικάνοι στρατολόγησαν Ναζί επιστήμονες κι έκαναν φρικτά πειράματα σε ανθρώπους για λογαριασμό της CIA στη δεκαετία του ’50, την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου. Ή ότι οι Εβραίοι στον πόλεμο ενάντια στους Παλαιστίνιους μετά τον Β’ Παγκόσμιο πήραν όπλα από την Τσεχία με τη βοήθεια του Στάλιν, τα οποία είχαν κατασχεθεί από τους Ναζί.
Η αλήθεια είναι ότι δεν μπορείς ποτέ να ξέρεις με βεβαιότητα τι συνέβη στην Ιστορία, γιατί δεν υπάρχει τίποτα πιο πολύπλευρο από την Ιστορία. Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να μαθαίνουμε, να ακούμε όλες τις πλευρές, να έχουμε ανοιχτό μυαλό και αμφιβολία και να μην προσαρμόζομε την Ιστορία στις πολιτικές ή φιλοσοφικές πεποιθήσεις μας.
Υπήρξαν και Γερμανοί που αντιστάθηκαν στους Ναζί, οι φοιτητές που ανήκαν στην οργάνωση «Λευκό Ρόδο». Πολλοί από αυτούς εκτελέστηκαν, κάποιοι μάλιστα ήταν έφηβοι σαν την Ηρώ Κωνσταντοπούλου, μα αυτό ποτέ δεν το λέμε. Όπως επίσης υπήρξαν και Έλληνες που συνεργάστηκαν με τους Ναζί ή πλούτισαν εκείνη την περίοδο. Τα γεγονότα είναι πολλά και χρειάζονται διαρκώς εξέταση.
Μέσα σε αυτό το πολύπλευρο αφήγημα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ποιο είναι τελικά το μάθημα που μπορούμε με βεβαιότητα να έχουμε; Γιατί γιορτάζουμε την 28η Οκτώβριου και απέναντι σε τι ήταν τελικά αυτό το ΟΧΙ; Πιστεύω πως αυτό το ΟΧΙ χρειάζεται να τιμάται, γιατί ήταν ένα ΟΧΙ απέναντι στο αναίτιο μίσος, απέναντι στην εξόντωση κάθε ανθρωπιάς.
Η ιστορία των Ναζί ήταν μια τρομερή ιστορία χειραγώγησης ενός λαού από έναν δήθεν «σωτήρα». Ο λαός αυτός μπόρεσε με ευκολία να πιστέψει πως ήταν ανώτερος και στο όνομα αυτής της ανωτερότητας να χάσει την ανθρώπινη υπόστασή του. Η διαστροφή και η μεθοδικότητα των Ναζί ήταν απίστευτη. Μα αιματοκύλησε τελικά όλον τον κόσμο γιατί οι Ναζί και οι υποστηρικτές τους διέγραψαν τρομακτικά τη μεγαλύτερη αλήθεια του κόσμου, ότι είμαστε όλοι άνθρωποι, φτιαγμένοι το ίδιο, ότι όλοι δικαιούμαστε τη ζωή, ότι κανείς δεν έχει δικαίωμα στα σώματα των άλλων. Όταν κάποιος ακολουθεί αυτόν τον δρόμο, αναπόφευκτα κάποια στιγμή θα έρθει αντιμέτωπος με μια ολοκληρωτική συντριβή, όπως ο Χίτλερ και οι Ναζί του.
Κανένας πόλεμος δεν τελείωσε ποτέ και καμία βία δεν σταμάτησε. Οι άνθρωποι που με μίσος φανατίζονται επειδή τα παιδιά των μεταναστών δεν δικαιούνται να σηκώνουν την ένδοξη σημαία μας δεν εναντιώνονται τελικά σε αυτό που τάχα την ιστορική αυτή μέρα αποστρέφονται. Κι αυτό γιατί όλοι μπορούμε να χειραγωγηθούμε, όλοι μπορούμε να νιώσουμε ανώτεροι, καλύτεροι από τους άλλους, να πιστέψουμε τους βολικούς σωτήρες, να είμαστε αλαζονικοί, εμμονικοί στις ιδέες μας και τελικά να χάνουμε περισσότερο ή λιγότερο την ανθρωπιά μας.
Οπότε, κατά την ταπεινή μου άποψη για να τιμήσουμε το ΟΧΙ των προγόνων μας δεν αρκούν δυο τραγούδια του Λοϊζου, μια σημαία στον αριστούχο, ένα εμβατήριο και μια ταινία με τη Βουγιουκλάκη να κάνει τη δασκάλα. Χρειάζονται εμβάθυνση, γνώση και αγώνας για να μην χάσουμε κι εμείς σε αυτούς τους δύσκολους καιρούς την ανθρωπιά μας.
Περισσότερα για τις Φυλακές της Αγυιάς: https://www.haniotika-nea.gr/121455-topos-thusias-kai-marturiou/