Πριν από πάνω από 3.000 χρόνια, δύο αρχαίοι στρατοί συγκρούστηκαν σε μια κοιλάδα που βρίσκεται στη σημερινή βόρεια Γερμανία- και λίγα είναι γνωστά για αυτή την αναμέτρηση.
Ως η αρχαιότερη καταγεγραμμένη μάχη στην ιστορία θεωρείται η μάχη της Μεγιδδούς, ανάμεσα στον αιγυπτιακό στρατό του φαραώ Τούθμωσι του Γ′ και μια συμμαχία Χαναναίων και άλλων λαών της ευρύτερης περιοχής. Κάποιοι μπορεί να σκεφτούν τον Τρωικό Πόλεμο των ομηρικών επών και του θρύλου, ωστόσο παρά τα πολλά αρχαιολογικά ευρήματα στην περιοχή της Τροίας και τις θεωρίες περί των εξελίξεων στην ανατολική Μεσόγειο κατά τα τέλη της Εποχής του Χαλκού, δεν καταγράφεται/ τεκμηριώνεται κάποια συγκεκριμένη μάχη εκ παρατάξεως σε κάποια συγκεκριμένη περιοχή. Όσον αφορά στην Ευρώπη, ωστόσο, η αρχαιολογική σκαπάνη είναι σε θέση να υποδείξει την παλαιότερη γνωστή μάχη της ηπείρου, η οποία έλαβε χώρα στην κοιλάδα του Τολένζε.
Όπως αναφέρεται σε δημοσίευμα του National Geographic, ουδείς γνωρίζει με βεβαιότητα ποιοι ήταν οι αντίπαλοι της μεγαλύτερης μάχης εκείνης της εποχής, ωστόσο μια νέα έρευνα υποδεικνύει ότι κάποια από τα βέλη της είχαν φτιαχτεί μακριά, νότια της κεντρικής Ευρώπης, οπότε και το πιθανότερο είναι πως χρησιμοποιήθηκαν από πολεμιστές από εκεί. Παλαιότερες μελέτες είχαν δείξει ότι μόνο ντόπιοι είχαν πολεμήσει εκεί, ωστόσο η έρευνα που δημοσιεύτηκε στο Antiquity υποδεικνύει ότι κάποιοι πολεμιστές ήταν ξένοι, ίσως μέλη ενός στρατού που είχε εισβάλει.
«Ίσως ήταν κάποιος πολέμαρχος ή κάποιος χαρισματικός ηγέτης με τους ακολούθους του, που δούλευαν ως μισθοφόροι» είπε ο αρχαιολόγος Λέιφ Ίνσελμαν, διδακτορικός στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου και επικεφαλής συντάκτης της έρευνας, προσθέτοντας πως «ή μήπως έχουμε ήδη κάποιου είδους βασίλειο, με δυναστεία; Ή μήπως υπήρξε ένας συνασπισμός πολλών φυλών;».
Ο Ίνσελμαν και οι συνάδελφοί του εξέτασαν 54 χάλκινες και λίθινες αιχμές από την κοιλάδα Τολένζε, περίπου 130 χλμ βόρεια του Βερολίνου. Το 2011 ο χώρος αναγνωρίστηκε ως ένα αρχαίο πεδίο μάχης όπου περίπου 2.000 πολεμιστές συγκρούστηκαν κατά το 1250 πΧ. Ο αριθμός αυτός ήταν απρόσμενα μεγάλος για την εποχή, ειδικά δεδομένου ότι δεν έχουν βρεθεί ίχνη άλλων τέτοιων μαχών από τη συγκεκριμένη περίοδο στην Ευρώπη.
Αρχαιολόγοι θεωρούν ότι οι νεκροί ήταν 750 με 1.000. Από τα χιλιάδες οστά που βρέθηκαν έχουν ταυτοποιηθεί/συντεθεί λείψανα τουλάχιστον 150 νεκρών, κυρίως ανδρών 20-40 ετών, μα και δύο γυναικών. Οι ανασκαφές έφεραν στο φως ξύλινα ρόπαλα και αιχμές βελών, μα δεν βρέθηκαν σπαθιά, αν και κάποια κρανία φέρουν σημάδια που υποδεικνύουν χρήση τους. Μία αιχμή βρέθηκε καρφωμένη σε κρανίο, ενώ η παρουσία οστών από τουλάχιστον πέντε άλογα υποδεικνύει ότι κάποιοι πολεμιστές ίσως πήγαν στη μάχη με άλογα.
Ανθρώπινα οστά και κομμάτια όπλων ανακαλύπτονταν στην περιοχή από τη δεκαετία του 1980, μα οι επιστήμονες τότε δεν ήταν σε θέση να πουν με βεβαιότητα πως είχε γίνει μάχη εκεί, μέχρι που μια έρευνα με ανιχνευτή μετάλλων έδειξε ένα κουτί με χάλκινες αιχμές βελών, θυμάται ο Τόμας Τέρμπεργκερ, αρχαιολόγος του Πανεπιστημίου Γκέοργκ Άουγκουστ του Γκέτινγκεν, που έκανε ανασκαφές εκεί πριν περίπου 20 χρόνια και συνέβαλε στην εν λόγω έρευνα. «Σήμερα γνωρίζουμε πως το τόξο και το βέλος ήταν τα πιο σημαντικά όπλα της σύγκρουσης» προσθέτει.
Η νέα έρευνα συγκρίνει τις αιχμές βελών της κοιλάδας του Τολένζε με πάνω από 4.700 αιχμές από άλλους αρχαιολογικούς χώρους της συγκεκριμένης περιόδου ανά την Ευρώπη. Τα περισσότερα μοιάζουν με άλλα στην περιοχή, μα κάποια έχουν ξεχωριστά σχήματα, τα οποία υποδεικνύουν ότι φτιάχτηκαν νοτιότερα, στη σημερινή Βαυαρία ή στη Μοραβία της σημερινής Τσεχίας. Τέτοιες αιχμές δεν ανακαλύπτονται ως κτερίσματα σε τάφους, κάτι που δείχνει πως οι ντόπιοι δεν τα είχαν αποκτήσει μέσω εμπορίου, λέει ο Ίνσελμαν- αντ’αυτού οι πολεμιστές από τα νότια έφεραν μαζί τους βέλη.
Προηγούμενες έρευνες σχετικά με το ποιοι ήταν οι εμπλεκόμενοι έδειξαν διάφορα: Μελέτη του 2016 συνέδεσε κάποια απομεινάρια με νότιες περιοχές, ενώ μια του 2020 υπέδειξε ότι μόνο ντόπιοι είχαν πολεμήσει. Ακόμη, κάποια από τα χάλκινα αντικείμενα είναι παρόμοια με αντικείμενα από την ίδια περίοδο που βρέθηκαν στη νότια Γερμανία και την ανατολική Γαλλία.
Κατά τον Τέρμπεργκερ, τα στοιχεία πως πολεμιστές από τον νότο ενεπλάκησαν στη μάχη υποδεικνύει τη φύση της σύγκρουσης, στην οποία ίσως ενεπλάκησαν μεγάλες δυνάμεις της περιοχής. Ακόμη, ενδιαφέρον ερώτημα είναι το πώς τόσο μεγάλοι στρατοί μπορεί να αντανακλώνται στις κοινωνίες τους και τον τρόπο που ήταν οργανωμένες. Στοιχεία από χώρους ταφής αλλού στη Γερμανία υποδεικνύουν «πολεμιστές» που ήταν ήδη οργανωμένοι ως κοινωνική τάξη εκείνη την εποχή, ενώ η παρουσία πολλών φρουρίων ίσως είναι ένδειξη πως η ολοένα και μεγαλύτερη στρατιωτικοποίηση των κοινωνιών αυτών οδηγούσε στην ένοπλη σύγκρουση.
Μέχρι την ανακάλυψη του αρχαίου αυτού πεδίου μάχης, πολλοί μελετητές θεωρούσαν πως η Εποχή του Χαλκού στην περιοχή ήταν σε μεγάλο βαθμό ειρηνική, ωστόσο οι ανακαλύψεις στην κοιλάδα του Τολένζε υποδεικνύουν ότι οι μεγάλες ένοπλες συγκρούσεις ήταν και αυτές κομμάτι της ζωής εκεί στην εν λόγω εποχή.