Οι συνομιλίες της COP26 για το κλίμα στη Γλασκώβη, που αρχίζουν την επόμενη Κυριακή, ίσως να είναι η τελευταία ευκαιρία για να περιοριστεί η αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη στους 1,5 με 2 βαθμούς Κελσίου – το όριο που είχε τεθεί στο Παρίσι το 2015.
Το διακύβευμα για τον κόσμο είναι τεράστιο, και περιλαμβάνει τις οικονομικές επιπτώσεις στον κόσμο μας και τη μελλοντική σταθερότητα του παγκοσμίου οικονομικού συστήματος.
Το Reuters παρουσιάζει 10 ερωτήματα τα οποία σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή, στα οποία οι διαμορφωτές πολιτικής προσπαθούν να βρουν απαντήσεις.
1- Πόσο κοστίζει η κλιματική αλλαγή; Από τις πλημμύρες και τις πυρκαγιές μέχρι τις ένοπλες συγκρούσεις και τη μετανάστευση, τα οικονομικά μοντέλα δυσκολεύονται να δώσουν απαντήσεις στις πολλές πιθανές επιπτώσεις της υπερθέρμανσης του πλανήτη ως το 2100. Μια εκτίμηση του ΔΝΤ είναι πως η ανεξέλεγκτη αύξηση της θερμοκρασίας θα έκοβε το 7% της παγκόσμιας οικονομικής παραγωγής. Η Το NGFS (Network for Greening the Financial System) εκτιμά πως το ποσοστό είναι ακόμα υψηλότερο, στο 13%. Σε δημοσκόπηση οικονομολόγων του Reuters, η απώλεια σε αυτό το σενάριο είναι της τάξης του 18%.
2- Πού θα γίνουν περισσότερο αισθητές οι επιπτώσεις; Ξεκάθαρα στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Μεγάλο μέρος των φτωχών του κόσμου ζουν στις τροπικές περιοχές ή στις περιοχές που είναι χαμηλά σε σχέση με το επίπεδο της θάλασσας, που ήδη υποφέρουν από επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής όπως ξηρασίες ή άνοδος της στάθμης της θάλασσας. Επιπρόσθετα, οι χώρες τους σπάνια έχουν τους πόρους για να διαχειριστούν αυτές τις ζημιές. Η αναφορά του NFGS προβλέπει απώλειες οικονομικής παραγωγής περίπου 15% για μεγάλο μέρος της Ασίας και της Αφρικής, ποσοστό που αυξάνεται περισσότερο, φτάνοντας το 20%, για τις χώρες του Σαχέλ.
3-Τι σημαίνει αυτό για τις ζωές των ανθρώπων; Η κλιματική αλλαγή θα ωθήσει μέχρι και 132 εκατομμύρια ανθρώπους στην ακραία φτώχεια ως το 2030, σύμφωνα με επιστημονικό άρθρο της Παγκόσμιας Τράπεζας πέρυσι. Μεταξύ των παραγόντων που θα το προκαλέσουν αυτό είναι η απώλεια εσόδων από τη γεωργία, η χαμηλότερη αποδοτικότητα της εργασίας στην ύπαιθρο, η άνοδος των τιμών των τροφίμων, η αύξηση των ασθενειών και οι οικονομικές απώλειες από ακραία καιρικά φαινόμενα.
4- Πόσο θα κοστίσει η αποκατάσταση; Οι υποστηρικτές της ταχείας δράσης λένε πως όσο νωρίτερα αρχίσει κανείς, τόσο το καλύτερο. Το ευρείας χρήσης μοντέλο μακροοικονομικών προβλέψεων NiGEM υποδεικνύει πως ακόμα και μια εκκίνηση νωρίς θα παρείχε μικρά οφέλη για την οικονομία λόγω των μεγάλων επενδύσεων που απαιτούνται για τις «πράσινες» υποδομές. Το ίδιο μοντέλο προειδοποιεί για απώλειες οικονομικής παραγωγής μέχρι και 3% σε σενάρια μετάβασης «τελευταίας στιγμής».
5- Ποιοι είναι οι χαμένοι σε έναν κόσμο μηδενικού αποτυπώματος άνθρακα (net zero); Πρωτευόντως, οποιοσδήποτε με έκθεση σε ορυκτά καύσιμα. Αναφορά του Carbon Tracker τον Σεπτέμβριο υπολόγιζε πως «business as usual» επενδύσεις άνω του ενός τρισ. δολαρίων από τους τομείς του πετρελαίου και του φυσικού αερίου δεν θα ήταν πλέον βιώσιμες σε έναν αυθεντικά χαμηλού άνθρακα κόσμο. Επιπρόσθετα, το ΔΝΤ έχει ζητήσει τερματισμό όλων των επιδοτήσεων που έχουν να κάνουν με ορυκτά καύσιμα, τις οποίες υπολογίζει στα 5 τρισ. δολάρια ετησίως.
6- Τι θα έπρεπε να κοστίζει στα αλήθεια ο άνθρακας; Προγράμματα αδειών ή φορολόγησης που προσπαθούν να «μεταφράσουν» σε οικονομικό κόστος τη ζημιά από τις εκπομπές δημιουργούν κίνητρα για «πράσινη» στροφή. Ωστόσο μέχρι τώρα μόνο το 1/5 των ρύπων παγκοσμίως καλύπτονται από τέτοια προγράμματα, κοστολογώντας τον άνθρακα κατά μέσο όρο σε μόλις 3 δολάρια τον τόνο. Αυτό είναι πολύ κάτω από τα 75 δολάρια τον τόνο που χρειάζονται, σύμφωνα με το ΔΝΤ, για να περιοριστεί η αύξηση της θερμοκρασίας κάτω από τους δύο βαθμούς Κελσίου. Η σύσταση στο πλαίσιο της δημοσκόπησης του Reuters σε οικονομολόγους ήταν 100 δολάρια ανά τόνο.
7- Κάτι τέτοιο δεν θα προκαλούσε πληθωρισμό; Οτιδήποτε εισάγει στην «εξίσωση» το κόστος της ρύπανσης από ορυκτά καύσιμα είναι πιθανόν να οδηγήσει σε αυξήσεις τιμών σε κάποιους τομείς, πχ στην αεροπορική βιομηχανία. Κάτι τέτοιο θα οδηγούσε σε αυτό που οι κεντρικές τράπεζες ορίζουν ως πληθωρισμό- ευρείες και ανθεκτικές αυξήσεις τιμών σε όλη την οικονομία. Ωστόσο η ιστορία δείχνει πως αυτό δεν ισχύει πάντοτε: Φόροι άνθρακα στην Καναδά και στην Ευρώπη έχουν χαμηλώσει τις τιμές, επειδή επηρεάζουν το εισόδημα των νοικοκυριών και ως εκ τούτου την καταναλωτική ζήτηση, σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη. Επίσης, και η αδράνεια θα μπορούσε να οδηγήσει σε πληθωρισμό: Επιστημονικό άρθρο της ΕΚΤ πέρυσι προειδοποιούσε για αυξήσεις τιμών σε τρόφιμα και αγαθά από ακραία καιρικά φαινόμενα και την έλλειψη γης που θα προκύψει λόγω ερημοποίησης και ανόδου των επιπέδων της θάλασσας.
8- Αποσυνδέει όντως η «πράσινη» στροφή τις εκπομπές από την οικονομική ανάπτυξη; Η πραγματικά βιώσιμη ανάπτυξη σημαίνει πως η οικονομική δραστηριότητα μπορεί να αναπτύσσεται όσο χρειάζεται χωρίς να προστίθενται περισσότερες εκπομπές. Αυτό είναι το «Άγιο Δισκοπότηρο» της «απόλυτης αποσύνδεσης». Ωστόσο μέχρι τώρα οποιαδήποτε αποσύνδεση ήταν είτε σε μεγάλο βαθμό σχετική (από την άποψη πως επιτυγχάνονταν απλά υψηλότεροι βαθμοί οικονομικής ανάπτυξης από ό,τι οφέλη από άποψης εκπομπών) ή επιτυγχάνονταν μετατοπίζοντας τη «βρώμικη» παραγωγή από μία γεωγραφική περιοχή σε μια άλλη. Για αυτόν τον λόγο, όπως υπογραμμίζει το Reuters, οι εκπομπές αυξάνονται παγκοσμίως.
9- Ποιος σηκώνει το κύριο βάρος της μετάβασης; Η ιδέα της «Δίκαιης Μετάβασης» υποστηρίζεται από φορείς και οντότητες όπως η ΕΕ, επιδιώκοντας η μετάβαση να είχε γίνει με δίκαιο τρόπο – για παράδειγμα διασφαλίζοντας πως οι ομάδες χαμηλών εισοδημάτων δεν θα επηρεαστούν χειρότερα. Σε παγκόσμιο επίπεδο, οι πλούσιες χώρες που, από τη βιομηχανική επανάσταση και μετά, παράγουν το μεγαλύτερο μέρος των εκπομπών άνθρακα, έχουν υποσχεθεί να βοηθήσουν τις αναπτυσσόμενες χώρες να πραγματοποιήσουν μετάβαση μέσω 100 δισεκατομμυρίων δολαρίων σε ετήσια εμβάσματα – μια υπόσχεση η οποία δεν έχει εκπληρωθεί ακόμα.
10- Θα μπορούσε να προκληθεί οικονομική κρίση; Το διεθνές οικονομικό σύστημα πρέπει να «μονωθεί» τόσο απέναντι στους «φυσικούς» κινδύνους της κλιματικής αλλαγής και στις αναταράξεις που αναμένονται κατά τη μετάβαση σε «net zero». Κεντρικές τράπεζες ήδη καλούν τράπεζες και άλλους «παίκτες» του οικονομικού συστήματος να επιδείξουν ειλικρίνεια και διαφάνεια ως προς την έκθεσή τους σε τέτοιους κινδύνους. Πάντως η ΕΚΤ και άλλες αρμόδιες αρχές έχουν ξεκαθαρίσει πως ο δρόμος είναι ακόμα μακρύς.