Αναμφίβολα, στις 15 Σεπτεμβρίου, τα φώτα της επικαιρότητας θα συγκεντρωθούν στον Λευκό Οίκο, στην επίσημη τελετή υπογραφής των μνημονίων συνεργασίας μεταξύ του Ισραήλ και των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων – μία τελετή που επισφραγίζει μία νέα εποχή στις αραβοϊσραηλινές σχέσεις και στην Μέση Ανατολή που αλλάζει.
Διαβάστε επίσης: Ο Αύγουστος που άλλαξε τη Μέση Ανατολή
Η δε παρουσία του Υπουργού Εξωτερικών του Μπαχρέιν, προλέγει για την δεύτερη ανάλογη τελετή μεταξύ Ισραήλ και Μπαχρέιν, που εκτιμάται ότι θα έχει πραγματοποιηθεί οπωσδήποτε πριν τις αμερικανικές προεδρικές εκλογές του Νοεμβρίου.
Ο Πρόεδρος Τραμπ και ο ισραηλινός Πρωθυπουργός Νετανιάχου θα προσπαθήσουν να αξιοποιήσουν επικοινωνιακά και πολιτικά τις τελευταίες διπλωματικές επιτυχίες των χωρών τους. Ο μεν πρώτος προκειμένου να επανακλεγεί. Ο δε δεύτερος, προκειμένου να αυξήσει την μειωμένη του δημοτικότητα στο εσωτερικό – τόσο λόγω των ποινικών υποθέσεων που τον βαρύνουν, όσο κυρίως και την αποτυχημένη διαχείριση της τρέχουσας πανδημίας και των όσων άλλων δεινών έχει επιφέρει στην ισραηλινή οικονομία και κοινωνία. Απώτερος όμως στόχος του Νετανιάχου είναι να διαφυλάξει την υστεροφημία του – και όχι απλώς επειδή ξεπέρασε χρονικά την πρωθυπουργική θητεία του ιστορικού πρώτου πρωθυπουργού της χώρας Δαυίδ Μπεν Γκουριόν. Δεν χρειάζεται μεγάλη φαντασία για να προβλέψει κανείς ότι, εάν δεν υπήρχε ο κορωνοϊός, ο Νετανιάχου, έχοντας επιτύχει επί των ημερών του την διπλωματική αναγνώριση δύο αραβικών χωρών και την απομόνωση των Παλαιστινίων από την «σουνιτική αραβική οικογένεια», το πρώτο πράγμα που θα έπραττε θα ήταν να σπεύσει να οδηγήσει την χώρα του ακόμα μια φορά στις κάλπες για να βγει άνετα ξανά νικητής.
Παλαιστινιακή ηγεσία και η «αραβική οικογένεια»
Όμως τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά, όσο τουλάχιστον ίσως φαίνονται. Παρότι τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Μπαχρέιν, με τη στήριξη της Ουάσιγκτον και του Ριάντ ‘έθεσαν στις καλένδες’ την παλαιστινιακή διάσταση της αραβοϊσραηλινής διένεξης, το Παλαιστινιακό παραμένει ένα πρόβλημα υπαρκτό. Όπως υπαρκτές συνεχίζουν να είναι και οι δύο παλαιστινιακές ηγεσίες – μία στη Ραμάλα της Παλαιστινιακής Αρχής υπό τον Μαχμούντ Αμπας, και η δεύτερη στη Γάζα της οργάνωσης Χαμάς υπό τον Ισμαήλ Χανίγια -. Φατάχ και Χαμάς, για πρώτη ίσως φορά στην Ιστορία τους – και συγκεκριμένα από την παραμονή των μοιραίων εκείνων εκλογών του καλοκαιριού του 2006, που είχαν ως αποτέλεσμα να περιέλθει η Γάζα στον απόλυτο έλεγχο της Χαμάς – τώρα οι δύο αυτές ηγεσίες βρίσκονται ‘στην ίδια πλευρά της Ιστορίας’, υπό την εξής έννοια: Το παλαιστινιακό αίτημα για απόκτηση ανεξάρτητου κράτους, υπό τις προϋποθέσεις που ανακαθόρισαν οι Συμφωνίες του Όσλο, φαίνονται πλέον να υποβαθμίζονται από την πάλαι ποτε παραδοσιακά πιστή «αραβική σουνιτική οικογένεια».
Για αυτήν την απρόσμενη κατά πολλούς εξέλιξη, θα ήταν άδικο να επιρριφθούν ευθύνες αποκλειστικά στην παλαιστινιακή πλευρά – και συγκεκριμένα στην Παλαιστινιακή Αρχή, την μόνη που έχει την δυνατότητα να διαχειριστεί την διεθνή της διπλωματική νομιμοποίηση. Η αλήθεια είναι ότι ο Πρόεδρος Μαχμούντ Αμπάς δεν θα ήταν σε θέση να αποτρέψει τα ΗΑΕ ή το Μπαχρέιν από το να μην εξομαλύνουν τις σχέσεις τους με το Ισραήλ. Και αυτό επειδή καμία Παλαιστινιακή Αρχή ή καμία Χαμάς δεν θα ήταν ποτέ σε θέση να καθησυχάσουν τα κράτη-δορυφόρους της Σαουδικής Αραβίας έναντι του κινδύνου εξάπλωσης του Ιράν στην αραβική χερσόνησο, στο Ιράκ, στη Συρία, στον Λίβανο ή στην Υεμένη. Αντίστοιχα, καμία κυβέρνηση της «σουνιτικής αραβικής οικογένειας» στον Κόλπο δεν θα αναζητούσε την γνώμη ή την βοήθεια του Προέδρου Αμπάς, ή ακόμα του ηγέτη της Χαμάς, Ισμαήλ Χανίγια, για να προστατευθεί αποτελεσματικά από την ιρανική διεισδυτικότητα. Έτι περαιτέρω, το θεώρημα ότι «τα αμοιβαία οικονομικά συμφέροντα είναι τελικά αυτά που θα συμφιλιώσουν το Ισραήλ με τα εύπορα αραβικά κράτη» και θα επισημοποιήσουν τον άξονα Ισραήλ-σαουδαραβικού παράγοντα, υιοθετείται πλήρως από τον πρόσφατο αμερικανικό σχέδιο, με φερόμενο εμπνευστή του τον Πρόεδρο Τραμπ και αρχιτέκτονα τον ειδικό του σύμβουλο Τζάρεντ Κουσνέρ. Αυτήν την νέα τάξη πραγμάτων, κανένας Αμπάς και κανένας Χανίγια δεν θα ήταν σε θέση να ανακόψει, ούτως ή άλλως.
Η συμφωνία της 13ης Αυγούστου μεταξύ του Ισραήλ και των Εμιράτων για εξομάλυνση των διπλωματικών τους σχέσεων επέφερε βαθύ ρήγμα στις σχέσεις της Παλαιστινιακής Αρχής με τα ΗΑΕ. Ήδη κατά το πρώτο κύμα του κορωνοϊού, η αποστολή ανθρωπιστικής βοήθειας εκ μέρους των ΗΑΕ προς την Δυτική Όχθη μέσω του διεθνούς αεροδρομίου του Τελ Αβίβ προκάλεσε την οργίλη αντίδραση του Προέδρου Αμπάς, καλώντας την κυβέρνηση του Αμπού Ντάμπι «να μην χρησιμοποιεί τον παλαιστινιακό λαό για τα επικοινωνιακά του παιχνίδια με το Ισραήλ». Όμως, το ζήτημα που διακυβευόταν τότε δεν ήταν οι σχέσεις Ισραήλ-ΗΑΕ, αλλά κυρίως η συνειδητοποίηση πρωτίστως, εκ μέρους της Παλαιστινιακής Αρχής – και δευτερευόντως της Χαμάς –, ότι το Σχέδιο Τραμπ που ανακοινώθηκε λίγο πριν την πανδημία, είχε παράπλευρο στόχο να εκθέσει ηθικά στα μάτια του μέσου Παλαιστίνιου πολίτη αμφότερες τις παλαιστινιακές πολιτικές ηγεσίες: Αφ’ ενός, την Παλαιστινιακή Αρχή που δεν κατάφερε να αποτρέψει την καντονοποίηση της Δυτικής Όχθης παρότι αποδεικνυόταν επί χρόνια πιστός συνεργάτης των ισραηλινών υπηρεσιών ασφαλείας προκειμένου η Χαμάς να μην αποκτήσει επιρροή στην Δυτική Όχθη. Αφ’ ετέρου την Χαμάς, που έχει καταδικάσει δύο εκατομμύρια Παλαιστινίους στην οικονομική εξαθλίωση, ενώ – εάν θα δεχόταν να αφοπλισθεί, όπως προβλέπει το Σχέδιο Τραμπ – τότε η Γάζα θα βίωνε ένα οικονομικό θαύμα. Αυτό το δεδομένο, τόσο η Παλαιστινιακή Αρχή, όσο και η Χαμάς το αντελήφθησαν νωρίς. Και ως εκ τούτου, όφειλαν αμφότερες να περισώσουν καθαυτόν τον λόγο της ίδιας τους της ύπαρξης.
Ήρθε ο καιρός της συμφιλίωσης;
(Photo by ANWAR AMRO / AFP) (Photo by ANWAR AMRO/AFP via Getty Images)
Η ημερομηνία της 3ης Σεπτεμβρίου 2020 πέρασε σχεδόν απαρατήρητη στα διεθνή μέσα. Πλην όμως αυτή η ημερομηνία εκτιμάται ότι στο μέλλον θα αποτελέσει σημείο αναφοράς για την παλαιστινιακή πολιτική πραγματικότητα. Ήταν η πρώτη φορά μετά από χρόνια που ο Πρόεδρος της Παλαιστινιακής Αρχής, Μαχμούντ Αμπάς, και οι ηγέτες της Χαμάς και της Ισλαμικής Τζιχάντ, Ισμαήλ Χανίγια και Ζιγιάντ Αλ-Ναχάλα αντίστοιχα, βρέθηκαν να συζητούν δημόσια - έστω μέσω τηλεδιάσκεψης εξ αιτίας της πανδημίας - , ο πρώτος από την Ραμάλα και οι άλλοι δύο από την Βηρυτό, σε μια προσπάθεια να βρουν κοινά σημεία σύγκλισης. Το φλέγον θέμα ήταν το ρήγμα που παρατηρείται στην «σουνιτική αραβική οικογένεια» ως προς το Παλαιστινιακό, με τα ΗΑΕ να εξομαλύνουν τις σχέσεις τους με το Ισραήλ, ενώ παράλληλα οι επί χρόνια διχασμένες παλαιστινιακές ηγεσίες εξέφρασαν ομόφωνα την αντίθεσή τους στο Σχέδιο Τραμπ.
Η αισιόδοξη άποψη θα υποστήριζε ότι αυτή η σύμπνοια προλέγει κάτι καλό για την ενότητα του παλαιστινιακού στρατοπέδου. Αντιθέτως, οι απαισιόδοξοι παρατηρητές θα εκτιμούσαν ότι επρόκειτο απλώς για το κύκνειο άσμα του παλαιστινιακού πολιτικού κατεστημένου, προτού Φατάχ και Χαμάς κατηγορηθούν συλλήβδην επειδή η χρόνια διχόνοιά τους ήταν αυτή τελικά που ώθησε τις αραβικές κυβερνήσεις του Κόλπου να προτάξουν τα δικά τους στενά συμφέροντα έναντι των παλαιστινιακών αιτημάτων.
«Πολύ αργά»
Ωστόσο, υπάρχει μία άλλη, τρίτη άποψη, που εκφράζεται από την εξής απλή φράση: «Πολύ αργά».
Πέρασαν χρόνια από τότε που ο πάλαι ποτε Αμερικανός Υπουργός Εξωτερικών, Τζων Κέρι, επέμενε να φέρει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων την Φατάχ και την Χαμάς, όταν ακόμα τα τετελεσμένα των μοιραίων εκείνων εκλογών του 2006 ήταν αναστρέψιμα. Όμως τότε, η Παλαιστινιακή Αρχή αισθανόταν σίγουρη ότι η διεθνής της νομιμοποίηση δεν θα της αφαιρούσε την προνομιακή οικονομική μεταχείριση της ΕΕ και του ΟΗΕ. Ήταν τότε που η πατριωτικότερη Χαμάς είχε πείσει τον εαυτό της ότι ολόκληρη η Παλαιστίνη θα απελευθερωνόταν δια της εκτόξευσης αυτοσχέδιων ρουκετών – μέχρις ότου βέβαια εξασφαλίσει την οικονομική στήριξη του Κατάρ, δημιουργώντας είτε ηθελημένα είτε ακόμα και άθελά της ένα κανάλι επικοινωνίας μεταξύ του Ισραήλ και του ίδιου του Κατάρ, νομιμοποιώντας την δράση καταρινών διαπραγματευτών εντός της ισραηλινής επικράτειας (ένα κανάλι επικοινωνίας που μέχρι σήμερα δείχνει να διατηρείται). Και έτσι η βολική και αμοιβαία επωφελής διχόνοια διατηρήθηκε μεταξύ των Παλαιστινίων. Την ίδια στιγμή, τόσο ο Τζον Κέρι, όσο και ο Μπαράκ Ομπάμα προκαλούσαν τη δυσαρέσκεια των Ισραηλινών – και δικαίως: Η παλαιστινιακή διχόνοια εξυπηρετούσε, εξυπηρέτησε και φυσικά πάντα θα εξυπηρετεί τις ισραηλινές επιδιώξεις.
Στην τηλεδιάσκεψη της 3ης Σεπτεμβρίου 2020 συμφωνήθηκε η σύσταση μικτών επιτροπών εργασίας μεταξύ Φατάχ και Χαμάς, υπό την υψηλή εποπτεία του Προέδρου Μαχμούντ Αμπάς. Τις αμέσως επόμενες μέρες, η Υπουργός Υγείας της Παλαιστινιακής Αρχής επισκέφθηκε την Λωρίδα της Γάζας, προκειμένου να δει από κοντά τις διαστάσεις που έχει λάβει η πανδημία εκεί και για να ληφθούν μέτρα. Αλλά και πάλι, η φράση «Πολύ αργά» παραμένει επίκαιρη. Τίποτα δεν προλέγει ότι τα τετελεσμένα της διχόνοιας πρόκειται να ανατραπούν.
Τον ερχόμενο Νοέμβριο πρόκειται να επιλεγεί ο νέος επικεφαλής του Πολιτικού Γραφείου της Χαμάς, γεγονός που προδίδει ότι η Χαμάς κάθε άλλο παρά επιθυμεί να υποταχθεί θεσμικά στην Φατάχ ή στην Παλαιστινιακή Αρχή. Η επιλογή του νέου πολιτικού ηγέτη της Χαμάς συνοδεύεται από πλήθος σεναρίων, που φέρουν τους υποψηφίους Ισμαήλ Χανίγια, Γιεχί Σινουάρ, Χάλεντ Μάσαλ και άλλους να υποστηρίζονται άλλοι από την Τουρκία, άλλοι από το Κατάρ και άλλοι από το Ιράν. Η Χαμάς, ως μία οργάνωση πιστή στην δομή του επαναστατικού της χαρακτήρα, διατηρεί μακριά από την δημοσιότητα την διαδικασία επιλογής του νέου επικεφαλής του Πολιτικού της Γραφείου, τον χρόνο της ανακοίνωσης του αποτελέσματος ή τα κριτήρια επιλογής των εκλεκτόρων. Παράλληλα όμως, κατά την διάρκεια της τηλεδιάσκεψης της 3ης Σεπτεμβρίου 2020 ο Πρόεδρος Αμπάς φάνηκε να περιβάλλεται από την αίγλη του εθνικού ηγέτη κοινής αποδοχής – ίσως όμως, ως ένδειξη συνειδητοποίησης εκ μέρους όλων (και εκ μέρους της Χαμάς) ότι πλησιάζει η δύση της δικής του εποχής.