Με στόχο, μεταξύ άλλων, να μην ξεχαστεί ποτέ το κάψιμο των βιβλίων από τους Ναζί, εγκαινιάστηκε προ δεκαετίας στο Βερολίνο ένα επιβλητικό γλυπτό μνημείο πόλης, όπου έχουν χαραχθεί μερικά από τα μεγαλύτερα ονόματα της γερμανικής λογοτεχνίας. Θα ήταν ελαφρώς γελοίο να φαντασθούμε ένα φυλάκιο πλάι του και ένα φύλακα να βολοδέρνει μέσα στο βερολινέζικο ψύχος. Το σύγχρονο αυτό μνημείο «φωνάζει» πως ανήκει σε όλους, ακόμη και στους πιο κακόπιστους. Εξ αυτού, η μοίρα του βρίσκεται στα χέρια όλων των κατοίκων και επισκεπτών του Βερολίνου. Και η μοίρα του θα αναδείξει, είτε σιωπηρά είτε βοερά, τη σχέση των Γερμανών και όλων μας με το σκοτεινό ναζιστικό παρελθόν.
Ο περιβάλλων χώρος αυτού του μνημείου πόλης είναι ένα άσυλο ιστορικής και πολιτισμικής μνήμης, ένα άσυλο ανάγνωσης και παρέας, ένα σημείο καταφυγής όπου οι περιπατητές παίρνουν μια ανάσα για να «θυμηθούν τα παλιά» ή για να πουν «μια κουβέντα παραπάνω». Αν το μνημείο ξεχωρίζει σε σχέση με τα οικεία σημάδια του καθημερινού οδοιπορικού, αυτό συμβαίνει χάριν στην αρχιτεκτονική και αισθητική του υπόσταση. Δεν είναι περιφραγμένο. Και εάν είναι γελοίο να ασφυκτιά υπό το βλέμμα ενός αστυνομικού, τούτο συμβαίνει επειδή δικαιολογημένα αξιώνουμε ότι, κατ’ αρχήν, το ίδιο το όργανο της τάξης δεν μπορεί να μένει ασυγκίνητο. Το ίδιο ελπίζουμε και για τον νεαρό έφηβο, που είναι έτοιμος από καιρό να τα βάλει τυφλά και απερίσκεπτα με το «κατεστημένο» σε όλες τις «εκδοχές» του. Αντίθετα, για τον νεοναζί με το καλούπι της σβάστικας στην τσέπη δεν μπορούμε παρά να ανησυχούμε. Διαρκώς. Το πολιτιστικό μας τακτ έχει το τίμημά του: Μιζάρουμε, τελικά, στην «καταστολή» εκείνου που το ίδιο το μνημείο, παρά τον σεβασμό που εμπνέει, δεν κατόρθωσε να «προλάβει».
Το Πανεπιστήμιο δεν είναι ένας «ιερός χώρος» ή ένας «ναός της σοφίας». Μπροστά στην πολύπαθη καθημερινότητά του, συντηρητικά αντανακλαστικά εξεγείρονται και επενδύονται με στερεότυπα που έχουν τις ρίζες τους στην καταγωγική σχέση του Πανεπιστημίου με την Εκκλησία. Την ίδια στιγμή που όσοι το πλήττουν φαίνεται να εξερεθίζονται από το οιονεί θεόδοτο κύρος του, πασχίζοντας, κατόπιν, να το αποδομήσουν. Η διαλεκτική αυτή σοβεί εδώ και χρόνια.
Το Πανεπιστήμιo - είτε κρατικό είτε, αύριο μεθαύριο, ιδιωτικό – είναι, εν τούτοις, ένας δημόσιος θεσμός οργανικά δεμένος με την πόλη του. Υπ’ αυτήν την έννοια, το Πανεπιστήμιο μοιάζει με το «μνημείο πόλης». Εξ αυτού, είναι εντελώς γελοίο να είναι περιφραγμένο. Και είναι εξίσου γελοίο το άσυλο που προσφέρει να συνιστά μια «θεσμική έννοια» - η ερμηνεία της οποίας εναπόκειται, κάθε φορά, στα ανώτατα θεσμικά όργανα του Πανεπιστημίου και του Κράτους. Υπ’ αυτό το πρίσμα, το «άσυλο», ως νόμος του Κράτους, πρέπει να καταργηθεί. Και οι μπουλντόζες να πιάσουν δουλειά - αυτή τη φορά για να σαρώσουν τις περιφράξεις των Πανεπιστημιουπόλεων.
Οι τελευταίες εξελίξεις στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών προδίδουν ένα μόνο πράγμα: Τα θεμέλια του Πανεπιστημιακού θεσμού είναι σαθρά. Αυτός είναι, όμως, ένας ισχυρισμός που αφορά την ιστορία του, το «πώς φτάσαμε ως εδώ». Μέχρι να ανοίξει στα σοβαρά αυτή η συζήτηση, που πρέπει να ανοίξει, δεν υπάρχει περιθώριο για επίδειξη πολιτιστικού τακτ (όπως οι συμβολικές κινήσεις περιφρούρησης των καθηγητών της Φιλοσοφικής), πολλώ δε μάλλον για μεγαλόσχημο και ευθυνόφοβο ωχαδερφισμό (όπως εξυφαίνεται από τις δηλώσεις του Υπουργού κ. Γαβρόγλου). Η καταστολή, με τα υπάρχοντα νόμιμα μέσα, είναι η μόνη λύση. Καταστολή και εκδίωξη των εμπόρων ναρκωτικών, καταστολή και εκδίωξη όσων καταλαμβάνουν με τη βία αίθουσες πανεπιστημίων. Ακόμη κι αν αυτό ξεκινήσει με την πρωτοβουλία και με πολιτική ευθύνη όσων είναι ιστορικά υπεύθυνοι που φθάσαμε ως εδώ.
Γιατί, σε γενικές γραμμές, και τουλάχιστον σε όσους έχουν ζήσει την εμπειρία του ελληνικού πανεπιστημίου, είναι προφανές ότι τα θεσμικά του όργανα, είτε συνεργαζόμενα με το νομοθέτη είτε εκμεταλλευόμενα την ανεπάρκειά του είτε αντιδρώντας μαλθακά στις επιθέσεις του, είναι συνυπεύθυνα για την τωρινή κατάσταση. Εν προκειμένω, ποιος είναι ενδοακαδημαϊκά υπεύθυνος που τόσα χρόνια, λ.χ. στη Φιλοσοφική, παραχωρούνται αίθουσες του Πανεπιστημίου σε ομάδες φοιτητών με τουλάχιστον αμφίβολους ακαδημαϊκούς σκοπούς; Μάλιστα, τα παραδείγματα φασιστικών φοιτητικών ομάδων με δική «τους» αίθουσα δεν είναι καινούργια, ιδίως στο χώρο της Φιλοσοφικής. Ποιος είναι ενδοακαδημαϊκά υπεύθυνος που το Πανεπιστήμιο κατέστη έρμαιο του αδηφάγου κομματικού κατεστημένου; Ποιος παραχώρησε τόσες και τόσες αίθουσες σε ημι-επίσημες φοιτητικές κομματικές νεολαίες; Ποιος εκμεταλλεύτηκε με τον πιο χυδαίο τρόπο το νόμο περί των πρυτανικών εκλογών και άνοιξε συναλλαγές με τους φοιτητές; Ποιος δέχτηκε παθητικά, και υπό την πίεση μιας ψευδεπίγραφης «δημοκρατίας της γνώσης», τη μαζική είσοδο μελλοντικών ανέργων; Ποιος παίζει τον ρόλο του συμπαραγωγού κοινωνικά αποκλεισμένων ανθρώπων; Ποιος άλλος από εκείνον που επιδιώκει την εξάπλωση του βαθιά συντηρητικού θεσμού των συγγραμμάτων, την ενίσχυση του brand name ελέω ερευνητικών προγραμμάτων, τον πολλαπλασιασμό των λεγόμενων «μειοδοτικών» διαγωνισμών για κάθε είδους προμήθειες κ.ά.
Στο μέτρο, δε, που το «ρωμαλέο» φοιτητικό κίνημα αξιώνει πως «όλη η εξουσία» πρέπει να είναι στα χέρια της «Γενικής Συνέλευσης» - εννοώντας, βέβαια, αποκλειστικά τη δική «του» Γενική Συνέλευση και όχι του «καθηγητικού κατεστημένου» -, και στο μέτρο που η τουλάχιστον παράλογη αυτή αξίωση επέδειξε πολλές «νίκες» όλα αυτά τα χρόνια, οι ευθύνες βαραίνουν de facto και τους ίδιους τους φοιτητές. Πρώτα απ’ όλα, τη λεγόμενη «σιωπηρή πλειοψηφία» - ένα άθροισμα απολιτίκ νέων που, με θλιβερά αθώο φιλισταϊσμό, καίγονται μόνο για τα «μαθήματα» και μιλούν, μικροαστικά και αόριστα, για «εκδίωξη των φοιτητικών παρατάξεων» από τις σχολές. Και, βέβαια, την «ηχηρή μειοψηφία» - όλους εκείνους που, με προκάλυμμα τους «αγώνες» και τις «καταλήψεις», και με όχημα τις δοσοληψίες με το αξιομίσητο, κατά τα λοιπά, «κατεστημένο», φτιάχνουν πολιτικές καριέρες.
Κάπου διάβασα: «Μη σκιάζεστε για τον Ρουβίκωνα. Από τη στιγμή που κάποιος φοιτητής ανήκει στο Ρουβίκωνα, ο Ρουβίκωνας είναι de facto μέσα στη Σχολή». Πράγματι... Αυτό δεν τον νομιμοποιεί, όμως, να καταλαμβάνει ακαδημαϊκή αίθουσα.
Εκδίωξη του ενδοακαδημαϊκού κομματικού συστήματος μπορεί, μόνο, να σημαίνει στέρηση των χώρων «του», και επανοικειοποίηση των χώρων από τους ακαδημαϊκούς θεσμούς και για ακαδημαϊκούς σκοπούς. Από την άλλη, οι φοιτητικοί «αγώνες» σημαίνουν, πρωτίστως, επανίδρυση της ΕΦΕΕ και απόρριψη κάθε είδους χυδαίου προνομίου μέσα στις σχολές.
Στο μνημείο του Βερολίνου φιγουράρει το όνομα της Hannah Arendt. Σύμφωνα με αυτήν, το Πανεπιστήμιο είναι ένα «άσυλο για την αλήθεια». Ένα άσυλο αδύνατο να θεσμοποιηθεί. Ένα άσυλο ακηδεμόνευτης κριτικής για τα πράγματα. Ένα άσυλο ανεχτικό στους κατατρεγμένους αλλά όχι στους εγκληματίες. Ένα άσυλο για μια φοιτητική παρέα, για «μια κουβέντα παραπάνω» - ένα άσυλο πραγματικής δημοκρατίας.
