Το πελατειακό ελληνικό μεταπολιτευτικό πολιτικό σύστημα είναι ο κύριος υπεύθυνος ενός ανίκανου, ανεπαρκούς και πολλές φορές εγκληματικού Κράτους
Κάποια στιγμή οφείλουμε να ξεκαθαρίσουμε –και όσο γίνεται νηφάλια επί των ζοφερών και τραγικών γεγονότων των ημερών μας- να προσπαθήσουμε να δούμε το δάσος, όπως σωστά επικαλούνται πολλοί, για να μπορέσουμε να συνάγουμε κάποια συμπεράσματα. Συμπεράσματα ικανά να μας οδηγήσουν ως πολίτες και δημοκρατία στο ξερίζωμα του βασικού αίτιου που παράγει και οδηγεί σε τραγωδίες και εγκλήματα όπως το Μάτι ή σήμερα στα Τέμπη. Κι αυτό πρέπει οπωσδήποτε να γίνει στη δημόσια συζήτηση και να προταχθεί ως ένα και κύριο πολιτικό διακύβευμα από φορείς, πολίτες και το σύνολο του λαού ώστε να πάψουμε να θρηνούμε κάθε τόσο και λιγάκι αθώα θύματα. Το κόστος της ζωής και η προάσπισή της οφείλουμε να είναι το κυριότερο αγαθό και κεκτημένο στη δημοκρατία που θέλουμε. Γιατί αλλιώς για ποια δημοκρατία μπορούμε να μιλάμε;
Για να φτάσουμε εκεί χρειαζόμαστε μεγάλο δρόμο, να αποτινάξουμε παθογένειες και παθολογίες με τις οποίες μεγαλώσαμε ή μεγαλώνουμε και κυρίως να εξαλείψουμε ένα μεγάλο σαράκι που κατατρώει αυτόν τον τόπο και λέγεται πελατειακό πολιτικό σύστημα και κάθε νοοτροπία που το αναπαράγει, ξεκινώντας από το μείζον που είναι οι πολιτικοί μας εκπρόσωποι αλλά φτάνοντας στο ελάσσον που είμαστε εμείς οι ίδιοι. Και φυσικά μη μείνουμε μόνο στις διαπιστώσεις ή περιοριστούμε παροδικά στη δικαιολογημένη οργή, θυμό και βαθειά θλίψη των ημερών σε αυτή τη διεκδίκηση.
Για να μπορέσουμε, λοιπόν, να προσεγγίσουμε και να ερμηνεύσουμε την ιδιοπροσωπία του ελληνικού μεταπολιτευτικού πολιτικού συστήματος είμαστε υποχρεωμένοι να αναφερθούμε σε ένα πολιτικό σύστημα στο οποίο οι πολιτικοί ηγέτες και οι εκλεγμένοι αξιωματούχοι χρησιμοποιούν τη δύναμή τους και τη θέση τους για να διανείμουν πόρους και οφέλη στους ημέτερους υποστηρικτές με αντάλλαγμα την πολιτική τους εκλογική υποστήριξη.
Αυτή η μορφή διακυβέρνησης χαρακτηρίζεται από το πατρονάρισμα, το νεποτισμό, τη διαφθορά και την ευνοιοκρατία, που συχνά καταλήγει σε μια ανεπαρκή και κατώτερη κρατική και δημόσια διοίκηση που δεν ανταποκρίνεται στις ανάγκες, στις ευθύνες και τις απαιτήσεις της θέσης που κατέχουν τα αντίστοιχα πρόσωπα.
Το ελληνικό πελατειακό πολιτικό σύστημα –έτσι όπως συγκροτήθηκε, ανδρώθηκε και μεγαλούργησε σε όλη τη μεταπολίτευση μέχρι τα σήμερα- επηρεάζει αρνητικά τις δημόσιες επενδύσεις, τα μεγάλα δημόσια έργα και τελικά υποβαθμίζει τη δημόσια διοίκηση.
Ένα πρώτο λοιπόν συμπέρασμα που χαρακτηρίζει την ποιότητα της δημοκρατίας στην Ελλάδα αποτελεί το γεγονός πως η πελατειακή μορφή της συντριπτικής πλειοψηφίας του πολιτικού συστήματος, των κομμάτων και των μηχανισμών τους επηρεάζουν καταλυτικά και δραστικά τη Δημόσια Διοίκηση και τους Δημόσιους Οργανισμούς σε τέτοιο βαθμό που καθιστούν το Κράτος, ανεπαρκές, ανεύθυνο -και εν τέλει- τόσο στις τραγωδίες στο Μάτι όσο και στην πρόσφατη αδιανόητη και εγκληματικό χαμό τόσο νέων ανθρώπων στα Τέμπη, λίαν επιεικώς, επικίνδυνο για τον ίδιο τον πολίτη. Για να μη μιλήσουμε για την ανεπάρκεια αυτού του ανίκανου κράτους στις πυρκαγιές, στις θεομηνίες κλπ.
Και προς αποφυγήν οποιασδήποτε παρεξήγησης, η παραπάνω διαπίστωση αφορά εξ ολοκλήρου το πολιτικό φάσμα των ελληνικών κομμάτων όπως αυτά διαμορφώθηκαν από τη μεταπολίτευση και ένθεν. Περίοδος η οποία χαρακτηρίζεται από το πλέον δημοκρατικό σύστημα που έζησε η χώρα μας μετά από πολλές δεκαετίες πολιτικών αναταραχών, νοθευμένων εκλογικών αναμετρήσεων, κρίσεων, εξωτερικών παρεμβάσεων, εθνικών απωλειών και τραγωδιών, πολέμων, δικτατοριών κλπ. Και αν στην προηγούμενη ιστορική πορεία εξέλιπε η δημοκρατία στη δεύτερη, μεταπολιτευτική φάση, εκλείπει η ποιότητα της δημοκρατίας και εν τέλει αμφισβητείται κι αυτή η ίδια και στις τρεις μορφές εξουσίας: τη νομοθετική, την εκτελεστική και τη δικαστική.
Μία από τις κύριες συνέπειες του πελατειακού χαρακτήρα είναι η ανεπαρκής κατανομή των δημόσιων πόρων, συμπεριλαμβανομένων των κεφαλαίων και του προσωπικού, σε σημαντικά έργα δημοσίων επενδύσεων. Στο ελληνικό πολιτικό πελατειακό κράτος, οι πόροι συχνά κατευθύνονται σε πολιτικά συνδεδεμένα άτομα ή ομάδες, αντί να κατανέμονται με βάση την αξία, τις ανάγκες ή την κοινωνική ευημερία. Αυτό σημαίνει ότι τα έργα δημοσίων επενδύσεων, όπως η ανάπτυξη υποδομών, η υγειονομική περίθαλψη, η εκπαίδευση και η στέγαση, συχνά υποφέρουν από ανεπαρκή χρηματοδότηση, κακό σχεδιασμό και ανεπαρκή εφαρμογή.
Για παράδειγμα, στη χώρα μας, το μεταπολιτευτικό πελατειακό πολιτικό σύστημα έχει οδηγήσει στην υποχρηματοδότηση και κακοδιαχείριση έργων δημόσιας υποδομής όπως δρόμοι, γέφυρες, σιδηροδρομικό δημόσιο δίκτυο και συστήματα ύδρευσης. Ως αποτέλεσμα, τα έργα αυτά δεν ανταποκρίνονται στις ανάγκες των πολιτών και εμποδίζουν την οικονομική ανάπτυξη. Ομοίως, στον τομέα της εκπαίδευσης, η πελατειακή υπόσταση των πολιτικών οδηγεί συχνά στον διορισμό ανειδίκευτου ή ανίκανου διοικητικού προσωπικού, το οποίο στερείται των απαραίτητων δεξιοτήτων και γνώσεων για την αποτελεσματική παροχή εκπαιδευτικών υπηρεσιών. Αυτό όχι μόνο υποβαθμίζει την ποιότητα της εκπαίδευσης αλλά υπονομεύει επίσης την ανάπτυξη του ανθρώπινου κεφαλαίου, που αποτελεί βασικό μοχλό της οικονομικής ανάπτυξης. Και φυσικά η ιστορία αυτή δεν αφορά μόνο στην εκπαίδευση.
Μια άλλη αρνητική συνέπεια του ελληνικού πελατειακού κράτους είναι η υποβάθμιση της δημόσιας διοίκησης. Στα πελατειακά συστήματα, οι δημόσιοι υπάλληλοι διορίζονται συχνά με βάση την πολιτική τους πίστη και όχι με βάση τα προσόντα, τις δεξιότητες ή την εμπειρία τους. Αυτό σημαίνει ότι το κράτος και η δημόσια διοίκηση συχνά στελεχώνονται από άτομα που δεν διαθέτουν τις απαραίτητες δεξιότητες, εξειδίκευση και επαγγελματισμό για να εκτελούν αποτελεσματικά τα καθήκοντά τους. Αυτό, με τη σειρά του, οδηγεί σε γραφειοκρατική αναποτελεσματικότητα, διαφθορά και κακή παροχή υπηρεσιών.
Είναι σύνηθες το φαινόμενο στη χώρα μας, σε όλη τη διάρκεια της μεταπολίτευσης, οι δημόσιοι αξιωματούχοι να εμπλέκονται συχνά σε πρακτικές διαφθοράς όπως υπεξαίρεση, δωροδοκία και μίζες. Αυτό όχι μόνο οδηγεί σε κακή διαχείριση των δημοσίων πόρων, αλλά υπονομεύει επίσης την εμπιστοσύνη του πολίτη στους κυβερνητικούς θεσμούς.
Επιπλέον, η έλλειψη επαγγελματισμού και λογοδοσίας στη δημόσια διοίκηση μπορεί να οδηγήσει στην αναποτελεσματική εφαρμογή πολιτικών και προγραμμάτων, με αποτέλεσμα την κακή παροχή υπηρεσιών και την έλλειψη ανταπόκρισης στις ανάγκες των πολιτών. Η υπερπαραγωγή νομοθετικών ρυθμίσεων, τροπολογιών, νομοσχεδίων, φωτογραφικών πολλές φορές για μικρές μειοψηφείς, και η πολυνομία που παράγει το πολιτικό σύστημα στην Ελλάδα, καθιστά δυσδιάκριτα τα όρια ευθυνών και απόδοσης αυτών ανάμεσα στους εμπλεκόμενους φορείς και οργανισμούς, φυσικά πρόσωπα και διοικήσεις, αρμοδίων πολιτικών προσώπων και μη τη στιγμή που οδηγούμαστε σε καταστροφές.
Και τότε, όπως και σήμερα, έχουμε ένα πινγκ πονγκ μεταφοράς ευθυνών του ενός στον άλλο με μηδενικό ή το ελάχιστο αποτέλεσμα.
Επιπλέον, ο πελατειακός χαρακτήρας οδηγεί στη συγκέντρωση της εξουσίας στα χέρια μιας μικρής ομάδας πολιτικών ελίτ, που χρησιμοποιούν τη δύναμή τους για να ελέγχουν και να χειραγωγούν τους κρατικούς θεσμούς για δικό τους όφελος. Αυτό σημαίνει ότι οι δημόσιοι θεσμοί, όπως το δικαστικό σώμα, η αστυνομία και οι ρυθμιστικοί φορείς, συχνά τίθενται σε χειρισμό, οδηγώντας σε διάβρωση του κράτους δικαίου και της δημοκρατικής διακυβέρνησης. Δεν είναι λίγες οι φορές που το δικαστικό σώμα υπόκειται συχνά σε πολιτική επιρροή και πίεση, με αποτέλεσμα την έλλειψη αμεροληψίας και την υπονόμευση του δικαστικού συστήματος απόδοσης δικαιοσύνης.
Το όλο σκηνικό οδηγεί μαθηματικά στην παραμέληση του μακροπρόθεσμου σχεδιασμού και της στρατηγικής σκέψης. Η εστίαση γίνεται σε βραχυπρόθεσμα κέρδη και στα άμεσα πολιτικά οφέλη, παρά στη μακροπρόθεσμη οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη. Αυτό σημαίνει ότι σημαντικά δημόσια έργα, όπως οι επενδύσεις στην εκπαίδευση, την υγειονομική περίθαλψη και τις υποδομές, συχνά παραμελούνται ή υποχρηματοδοτούνται, οδηγώντας σε μακροπρόθεσμες αρνητικές συνέπειες για την οικονομική ανάπτυξη και την κοινωνική ευημερία. Μεγάλα έργα κωλυσιεργούν, σύρονται από κυβέρνηση σε κυβέρνηση με τρανταχτό παράδειγμα το ελληνικό σιδηροδρομικό δίκτυο. Οι αναθέσεις ωστόσο, ανανεώνονται, τα έργα υπερκοστολογούνται και κανείς δεν είναι ικανός να παρέμβει και να καταλογίσει ευθύνες στο γιατί ένα έργο δεν ολοκληρώνεται στην ώρα του. Ποιος τελικά έχει την ευθύνη; Που βρίσκεται το επιτελικό κράτος; Ή αρεσκόμαστε στη χρήση όρων προς εσωτερική κατανάλωση και προς τέρψιν των ομογάλακτων;
Και το ερώτημα που παραμένει και πλανάται πάνω από τη χώρα είναι: Υπάρχει πολιτικό σχήμα, κόμμα που θα μπορέσει να κάνει αυτή την υπέρβαση, την τομή; Υπάρχουν οι κοινωνικές δυνάμεις; Υπάρχει το κατάλληλο απόθεμα παιδείας σήμερα να κινητοποιήσει τη συντριπτική πλειοψηφία του ελληνικού λαού στη μεγάλη αυτή αλλαγή ή βρισκόμαστε σε μια καθοδική σπείρα φθοράς και παρακμής που το μόνο που θα φέρει είναι μια επόμενη τραγωδία;