Το Ιράν ανακοίνωσε πως θα υπερβεί το όριο αποθέματος ουρανίου που είχε θέσει η πυρηνική συμφωνία της Τεχεράνης με παγκόσμιες δυνάμεις το 2015, αυξάνοντας περαιτέρω το τεταμένο κλίμα στην περιοχή της Μέσης Ανατολής.
Η προθεσμία της 27ης Ιουνίου προηγείτσι μιας άλλης, αυτής της 7ης Ιουλίου, ημερομηνία μέχρι την οποία η Ευρώπη έχει περιθώριο να επιτύχει καλύτερους όρους για να παραμείνει το Ιράν στη συμφωνία.
Εάν η δεύτερη αυτή προθεσμία περάσει χωρίς καμία ενέργεια, ο Ιρανός πρόεδρος Χασάν Ρουχάνι τόνισε πως η χώρα του θα επιστρέψει στο καθεστώς παραγωγής ουρανίου υψηλότερου εμπλουτισμού.
Ποιος είναι, λοιπόν, το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν που έχει προακαλέσει την οργή των ΗΠΑ και την ανησυχία του διεθνή παράγοντα;
Η πυρηνική συμφωνία
Το Ιράν υπέγραψε την πυρηνική συμφωνία το 2015 με τις Ηνωμένες Πολιτείες, τη Γαλλία, τη Γερμανία, το Ηνωμένο Βασίλειο, τη Ρωσία και την Κίνα. Η συμφωνία, γνωστή ως Κοινό Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης, προέκυψε μέσα από μυστικές συνομιλίες που είχε η διοίκηση του τότε Αμερικανού προέδρου, Μπαράκ Ομπάμα, με το Ιράν, αμέσως μετά την ανάληψη της ηγεσίας από τον σχετικά μετριοπαθή Ρουχάνι.
Το Ιράν συμφώνησε να περιορίσει τον εμπλουτισμό του ουρανίου υπό την εποπτεία των επιθεωρητών του ΟΗΕ, με αντάλλαγμα την άρση των οικονομικών κυρώσεων σε βάρος του. Οι διεθνείς επιχειρήσεις έσπευσαν να πραγματοποιήσουν εμπορικές συμφωνίες με το Ιράν, με τις πιο αξιοσημείωτες να είναι οι πωλήσεις δισεκατομμυρίων δολαρίων από την Airbus και την Boeing.
Ο Πρόεδρος Ντόναλντ Τράμπ, ο οποίος είχε υποσχθεί προεκλογικά να διαλύασει τη συμφωνία επειδή δεν έθιγε το πρόγραμμα βαλλιστικών πυραύλων του Ιράν ή τη συμμετοχή του σε περιφερειακές συγκρούσεις, αποφάισε την αποχώρηση της Αμερικής από τη συμφωνία τον Μάιο του 2018.
Αυτή η κίνηση φρέναρε τις υποσχόμενες διεθνείς επιχειρηματικές συμφωνίες και προκάλεσε βαρύ πλήγμα στην ήδη αναιμική οικονομία του Ιράν. Την εποχή εκείνη, η κυβέρνηση Τραμπ διεμήνυσε πως οποιαδήποτε χώρα εισάγει ιρανικό αργό πετρέλαιο θα αντιμετωπίσει κυρώσεις από τις ΗΠΑ.
Πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν
Το Νατάνζ, στην κεντρική επαρχία Ισφαχάν του Ιράν, φιλοξενεί την κύρια μονάδα εμπλουτισμού ουρανίου της χώρας, που βρίσκεται κάτω από τη γη. Το Ιράν διαθέτει ένα πυρηνικό εργοστάσιο στο Μπουσχέχρ, το οποίο ξεκίνησε τη λειτουργία του με τη βοήθεια της Ρωσίας το 2011. Με τη σύμφωνα του 2015, το Ιράν ανασχημάτισε έναν αντιδραστήρα βαρέος ύδατος, οπότε δεν μπορούσε να παράγει πλουτώνιο και συμφώνησε να μετατρέψει τον τόπο εμπλουτισμού Φόρντο - στην πλαγιά ενός βουνού - σε ένα ερευνητικό κέντρο.
Το Ιράν δήλωσε τη Δευτέρα ότι θα σταματήσει την αναδιάρθρωση του αντιδραστήρα βαρέως ύδατος. Η Τεχεράνη διαθέτει, επίσης, έναν ερευνητικό αντιδραστήρα άνω των 50 ετών στην πρωτεύουσα.
Το απόθεμα ουρανίου του Ιράν
Σύμφωνα με τους όρους της πυρηνικής συμφωνίας, το Ιράν μπορεί να διατηρεί αποθέματα που δεν υπερβαίνουν τα 300 κιλά (660 λίβρες) ουράνιου χαμηλού εμπλουτισμού, σε αντίθεση με τους 10 τόνους (22.046 λίβρες) ουρανίου υψηλότερου εμπλουτισμού που είχε κάποτε.
Επί του παρόντος, η συμφωνία περιορίζει το Ιράν στον εμπλουτισμό του ουρανίου στο 3,67%, το οποίο μπορεί να τροφοδοτήσει έναν εμπορικό πυρηνικό σταθμό. Το διασπάσιμο ουράνιο, που είναι αρκετά καθαρό για να δημιουργήσει πυρηνικά όπλα ή έχει ιδιότητες που το καθιστούν ιδιαίτερα κατάλληλο για χρήση πυρηνικών όπλων, χρειάζεται να εμπλουτιστεί σε περίπου 90%. Ωστόσο, όταν μια χώρα εμπλουτίζει το ουράνιο σε περίπου 20%, οι επιστήμονες λένε ότι ο χρόνος που απαιτείται για την επίτευξη του 90% μειώνεται στο ήμισυ.
Το Ιράν προηγουμένως έχει εμπλουτίσει του ουράνιο στο 20%. Ιρανοί αξιωματούχοι δηλώνουν ότι έχουν τετραπλασιάσει την παραγωγή τους με χαμηλό εμπλουτισμένο ουράνιο και θα σπάσουν το όριο των 300 κιλών μέχρι τις 27 Ιουνίου.
Οι φυγοκεντρητές του Ιράν
Ο φυγοκεντρητής είναι μια συσκευή που εμπλουτίζει το ουράνιο μέσω της γρήγορης περιστροφής του αερίου εξαφθοριούχου ουρανίου. Σύμφωνα με την ατομική συμφωνία, το Ιράν έχει περιοριστεί στη λειτουργία 5.060 φυγοκεντρητών παλαιότερων μοντέλων IR-1. Το IR-1, που βασίζεται σε ολλανδικό σχεδιασμό της δεκαετίας του 1970, χρησιμοποίησε ο Πακιστανός επιστήμονας A.Κ. Χαν για να κατασκευάσει το πρόγραμμα πυρηνικών όπλων του Ισλαμαμπάντ και αργότερα το πούλησε στο Ιράν, τη Λιβύη και τη Βόρεια Κορέα.
Το Ιράν έχει την τεχνική δυνατότητα να κατασκευάσει και να λειτουργήσει προηγμένες εκδόσεις που ονομάζονται IR-2M, IR-4 και IR-6 στο Νατάνζ αλλά αποκλείεται να το κάνει όσο ισχύει η πυρηνική συμφωνία. Ο Αλι Ακμπάρ Σαλέχι, επικεφαλής του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν, δήλωσε στο Associated Press ότι το IR-2M και το IR-4 μπορούν να εμπλουτίσουν ουράνιο πέντε φορές ταχύτερα από ένα IR-1, ενώ το IR-6 μπορεί να το κάνει 10 φορές πιο γρήγορα.
Το Ιράν έκλεισε προσωρινά πολλούς από τους κατασκευασμένους φυγοκεντρητές ως μέρος της συμφωνίας.
Από το «Atoms for Peace» στο Stuxnet
Το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν άρχισε στην πραγματικότητα με τη βοήθεια των Ηνωμένων Πολιτειών. Στο πλαίσιο του προγράμματος «Atoms for Peace», η Αμερική προμήθευσε τη χώρα με έναν δοκιμαστικό αντιδραστήρα που δόθηκε στην Τεχεράνη το 1967, υπό την κυριαρχία του Σάχη Μοχάμεντ Ρεζά Παχλαβί. Η βοήθεια αυτή τελείωσε όταν η λεγόμενη Ισλαμική Επανάσταση του Ιράν το 1979 ανέτρεψε τον σάχη.
Στη δεκαετία του 1990, το Ιράν επέκτεινε το πρόγραμμά του, συμπεριλαμβανομένου του εξοπλισμού από τον Α.Κ. Χαν. Μεταξύ των δραστηριοτήτων του, το Ιράν «μπορεί να έχει λάβει πληροφορίες σχεδιασμού» βόμβας και εκρηκτικών πυροκροτητών, σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Ατομικής Ενέργειας.
Μέχρι τον Αύγουστο του 2002, οι δυτικές υπηρεσίες πληροφοριών και μια ιρανική αντιπολιτευτική ομάδα αποκάλυψαν μια συγκεκαλυμμένη πυρηνική περιοχή στο Νατάνζ.
Το Ιράν μέχρι σήμερα αρνείται ότι το πυρηνικό του πρόγραμμα είχε στρατιωτική διάσταση. Η Τεχεράνη σταμάτησε τον εμπλουτισμό το 2003, αλλά το επανέλαβε τρία χρόνια αργότερα, υπό τον σκληρότατο πρόεδρο Μαχμουντ Αχμαντινετζάντ. Ως απάντηση οι παγκόσμιες δυνάμεις επέβαλαν βαριές κυρώσεις. Ο ιός υπολογιστών Stuxnet, ο οποίος πιστεύεται ότι είναι κοινό δημιούργημα των ΗΠΑ και Ισραήλ, σύντομα διέκοψε τη λειτουργία χιλιάδων φυγοκεντρητών του Ιράν.
Μια σειρά βομβιστικών επιθέσεων με στόχο πολλούς επιστήμονες, για τις οποίες κατηγορήθηκε το Ισραήλ, ξεκίνησαν το 2010 στο πλαίσιο των δυτικών ανησυχιών για το πρόγραμμα του Ιράν. Το Ισραήλ δεν ανέλαβε ποτέ την ευθύνη για τις επιθέσεις αυτές, αν και Ισραηλινοί αξιωματούχοι έχουν καυχηθεί στο παρελθόν για τα κατορθώματα των υπηρεσιών πληροφοριών της χώρας. Το Ισραήλ πέρυσι δήλωσε ότι κατέλαβε αρχεία από ένα «μυστικό ατομικό αρχείο» του Ιράν.
Πηγή: Associated Press