* Ανάλυση της Έλενας Δήμα, Οικονομολόγου, ΜSc Διεθνής Πολιτική Οικονομία & Ευρωπαϊκή Κοινωνική Πολιτική, για το Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ
Η κλιματική αλλαγή είναι μια μεγάλη πολυεπίπεδη πρόκληση και ένας «πολλαπλασιαστής κρίσεων» με καταστροφικές επιπτώσεις για την οικονομία και την κοινωνία.
Ανθρωπογενείς δραστηριότητες, όπως η καύση ορυκτών καυσίμων, η αποψίλωση των δασών, η εντατική γεωργία με τις μονοκαλλιέργειες και τη χρήση αγροχημικών, η εντατική κτηνοτροφία κ.ά. μεταβάλουν τις συγκεντρώσεις αερίων του θερμοκηπίου, διαταράσσουν το ενεργειακό ισοζύγιο, με αποτέλεσμα να προκαλούν αύξηση της θερμοκρασίας και ως εκ τούτου εντονότερες αλλαγές στο κλιματικό σύστημα.
Σύμφωνα και με την πρόσφατη παγκόσμια Έκθεση της Ομάδας Εργασίας I της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την κλιματική αλλαγή, με τίτλο “Climate Change 2021: The Physical Science Βasis” (Κλιματική αλλαγή 2021: Η Bάση της Φυσικής Επιστήμης), επιβεβαιώνονται τα ευρήματα σχετικά με την επίδραση των ανθρωπογενών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στην κλιματική αλλαγή και τον κίνδυνο μη αναστρέψιμων και καταστροφικών αλλαγών εφόσον η θερμοκρασία του πλανήτη συνεχίσει να σημειώνει αύξηση πάνω από ένα βαθμό Κελσίου, σε σχέση με τα επίπεδα της προβιομηχανικής εποχής1 .
Δεδομένου ότι βρισκόμαστε ήδη περίπου 1,1 βαθμό Κελσίου πάνω από τα επίπεδα της προβιομηχανικής περιόδου, με πρωτοφανείς αλλαγές στη συχνότητα και την ένταση των ακραίων καιρικών φαινομένων (κυκλώνες, πλημμύρες, ξηρασίες, πυρκαγιές δασών), ο επαναπροσδιορισμός του μοντέλου ανάπτυξης αποτελεί επείγουσα πρόκληση και βασική προϋπόθεση για τη διασφάλιση καλύτερων συνθηκών ζωής στον πλανήτη.
Η Ατζέντα 2030 των Ηνωμένων Εθνών συνιστά το γενικό, κοινό πλαίσιο της ανθρωπότητας για τη βιώσιμη ανάπτυξη, θέτοντας δεκαεπτά (17) Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΣΒΑ/SDGs) και 169 υποστόχους, που αντικατοπτρίζουν μια νέα αντίληψη, σύμφωνα με την οποία η ανάπτυξη πρέπει να ενσωματώνει την οικονομική ανάπτυξη, την κοινωνική ευημερία και την προστασία του περιβάλλοντος.
Περαιτέρω, και με την υιοθέτηση της Συμφωνίας των Παρισίων (COP21), η οποία αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της Σύμβασης – Πλαίσιο του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή (UN Framework Convention on Climate Change/«UNFCCC), ενισχύεται η παγκόσμια προσπάθεια αντιμετώπισης της απειλής της κλιματικής αλλαγής, στο πλαίσιο της αειφόρου ανάπτυξης2 και των προσπαθειών για την εξάλειψη της φτώχειας.
Το νέο παγκόσμιο πρωτόκολλο καλεί τα κράτη-μέλη να καταβάλουν προσπάθειες για τον μετριασμό (mitigation), την αύξηση της ικανότητας προσαρμογής (adaptation) και την ανάπτυξη χρηματοδοτικών ροών συμβατών με την ενίσχυση της ανθεκτικότητας (resilient) στις κλιματικές αλλαγές, με κεντρική στόχευση τον περιορισμό της αύξησης της μέσης παγκόσμιας θερμοκρασίας κάτω από τους 2 βαθμούς Κελσίου σε σχέση με τα προβιομηχανικά επίπεδα, και ει δυνατό, και κάτω του 1,5 βαθμού Κελσίου.
Πυρήνας αυτής της μακροπρόθεσμης αναπτυξιακής στρατηγικής είναι η μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, μέσω της επίτευξης ισορροπίας μεταξύ των ανθρωπογενών εκπομπών από πηγές και των απορροφήσεων από τις καταβόθρες (sinks) και τους ταμιευτήρες (reservoirs) των αερίων του θερμοκηπίου, συμπεριλαμβανομένων των δασών.
Η συμπερίληψη των δασών στη Συμφωνία των Παρισίων βασίστηκε στο γεγονός ότι ο ρυθμός συσσώρευσης του CO2 στην ατμόσφαιρα μπορεί να μειωθεί μέσω της ιδιότητας των δασών και των οικοσυστημάτων να αποθηκεύουν άνθρακα.
Ειδικότερα, στην παράγραφο 54 της Απόφασης 1/CP.21 αναγνωρίζεται τόσο η ανάγκη παροχής θετικών κινήτρων για δραστηριότητες μείωσης των εκπομπών από την υποβάθμιση των δασών όσο και η σημασία και ο ρόλος της διατήρησης και της βιώσιμης διαχείρισης των δασών ως αποθετήρων άνθρακα. Η ένταξη των δασών στη Συμφωνία αναμφισβήτητα αποτελεί ένα ισχυρό πολιτικό μήνυμα για την σημασία των οικοσυστημάτων και την αξία των δασών στη μάχη κατά της κλιματικής αλλαγής.
Υλοποίηση της Πράσινης Συμφωνίας: υφιστάμενη κατάσταση και ενδιάμεσοι στόχοι
Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) μετά την υπογραφή της Συμφωνίας του Παρισιού, αναγνώρισε την ανάγκη ενίσχυσης της κλιματικής της φιλοδοξίας, και τον Δεκέμβριο του 2019 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία (EGD) 3 ως τη νέα αναπτυξιακή στρατηγική της ΕΕ, για την επόμενη δεκαετία.
Μέσω της πράσινης μετάβασης η Ευρώπη δεσμεύεται να γίνει η πρώτη κλιματικά ουδέτερη ήπειρος μέχρι το 2050 και συγχρόνως να διατηρήσει και να αποκαταστήσει τη φύση. Λίγους μήνες μετά, και για την εκπλήρωση της φιλοδοξίας αυτής, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε τη νέα Στρατηγική της ΕΕ για τη βιοποικιλότητα, με ορίζοντα το 2030, η οποία έχει τον διακριτικό τίτλο «Επαναφορά της φύσης στη ζωή μας»4, καθώς, και το νέο σχέδιο δράσης για την κυκλική οικονομία, για μια πιο καθαρή και πιο ανταγωνιστική Ευρώπη5.
Η δομή της νέας πράσινης αρχιτεκτονικής επιδιώκει να μετασχηματίσει την ΕΕ σε μια δίκαιη και ευημερούσα κοινωνία, που διαθέτει μια οικονομία σύγχρονη, ανταγωνιστική και αποδοτική ως προς τη χρήση πόρων (κυκλική οικονομία), με μηδενικές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου.
Επίσης, θα πρέπει να σημειωθεί ότι με τη ψήφιση του πρώτου ευρωπαϊκού νόμου για το κλίμα τον Ιούνιο του 2021, ο στόχος της Πράσινης Συμφωνίας για κλιματικά ουδέτερη ΕΕ, αποτελεί πλέον πέρα από πολιτική δέσμευση και νομική υποχρέωση6.
Πιο συγκεκριμένα, το κείμενο της Πράσινης Συμφωνίας καθορίζει τρεις βασικούς πυλώνες
i) να καταστεί η Ευρώπη κλιματικά ουδέτερη ήπειρος μέχρι το 2050,
ii) να προστατευθεί, να διατηρηθεί και να ενισχυθεί το φυσικό κεφάλαιο, καθώς και να προστατευθεί η υγεία και η ευημερία των πολιτών από κινδύνους και επιπτώσεις που σχετίζονται με το περιβάλλον,
iii) να διασφαλιστεί ότι η πράσινη μετάβαση θα είναι δίκαιη και χωρίς αποκλεισμούς.
Οι πρωταρχικοί αυτοί στόχοι θα επιτευχθούν με την εφαρμογή πολιτικών σε εννέα τομείς:
1) Βιοποικιλότητα
2) Από το αγρόκτημα στο πιάτο
3) Βιώσιμη γεωργία
4) Καθαρή ενέργεια
5) Βιώσιμη βιομηχανία
6) Δόμηση και ανακαίνιση
7) Βιώσιμη και έξυπνη κινητικότητα
8) Μηδενική ρύπανση και
9) Δράση για το κλίμα.
Σε συνέχεια των παραπάνω και για τον καθορισμό ενός συνεκτικού πλαισίου, που θα συμβάλει στο μετασχηματισμό της κοινωνίας και της οικονομίας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις 14 Ιουλίου 2021 παρουσίασε την ενδιάμεση δέσμη προσαρμογής στον στόχο του 55% (“Fit for 55” package), η οποία θα αποτελέσει την αφετηρία για έναν διετή κύκλο πολιτικών διαπραγματεύσεων, με σταδιακή εφαρμογή το 2023.
Οι προτάσεις βασίζονται στα δομικά στρατηγικά στοιχεία της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, με την αναθεώρηση δώδεκα υφιστάμενων νομοθετικών πράξεων και την εισαγωγή πέντε νέων πρωτοβουλιών: κλίμα, ενέργεια και καύσιμα, μεταφορές, κτίρια, χρήση γης και δασοκομία, ώστε να μειωθούν οι καθαρές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου κατά τουλάχιστον 55% έως το 2030 σε σύγκριση με το 19907 - ποσοστό μεγαλύτερο σε σχέση με τον προηγούμενο στόχο για μείωση των εκπομπών κατά 40% έως το 20308.
Ενίσχυση της πράσινης και ενεργειακής φορολογίας
Ειδικότερα, μεταξύ άλλων, προβλέπεται ενίσχυση της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει». Στο πνεύμα της αρχής αυτής, το Ευρωπαϊκό Σύστημα Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών (ΣΕΔΕ, EU-ETS) αυστηροποιείται και ταυτόχρονα διευρύνεται με τη σταδιακή κατάργηση της δωρεάν κατανομής δικαιωμάτων για τις αεροπορικές μεταφορές, και με την ένταξη, για πρώτη φορά, της ναυτιλιακής βιομηχανίας στο Σύστημα Εμπορίας Δικαιωμάτων.
Επίσης, δημιουργείται ένα νέο Σύστημα Εμπορίας Εκπομπών για τις οδικές μεταφορές και τα κτίρια.
Μέρος των εσόδων του νέου συστήματος μεταφορών και κτιρίων προτείνεται να διατεθεί ως ειδική χρηματοδότηση στα κράτη-μέλη για τη στήριξη, μέσω του νέου Κοινωνικού Ταμείου για το Κλίμα (Social Climate Fund), των ευρωπαίων πολιτών που πλήττονται περισσότερο ή κινδυνεύουν με ενεργειακή φτώχεια ή φτώχεια κινητικότητας (μόνο η ενεργειακή φτώχεια πλήττει σήμερα έως και 34 εκατομμύρια πολίτες στην ΕΕ).
Επόμενο σημαντικό στοιχείο είναι η περιβαλλοντική φορολόγηση, η οποία αναγνωρίζεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ως απαραίτητο εργαλείο για την απομάκρυνση του άνθρακα από το επιχειρηματικό μοντέλο, καθώς δημιουργεί αναγκαίους χρηματοοικονομικούς πόρους για τη στήριξη των στρατηγικών της ευρωπαϊκής πράσινης μετάβασης.
Πιο συγκεκριμένα, η αναθεωρημένη Οδηγία για τη φορολογία της ενέργειας καλεί τα κράτη-μέλη της ΕΕ να προσανατολίσουν τα φορολογικά τους συστήματα προς την κατεύθυνση της αυξημένης χρήσης της περιβαλλοντικής φορολόγησης, με τον καθορισμό νέας δομής φορολογικών συντελεστών που θα βασίζεται στην καθιέρωση φορολογικών αντικινήτρων για τις εκπομπές άνθρακα, και φορολογικών κινήτρων για τη χρήση καθαρής ενέργειας και τη μείωση της ενεργειακής σπατάλης. Η πολιτική αυτή κατεύθυνση ενισχύεται, και με τον νέο Μηχανισμό Συνοριακής Προσαρμογής Άνθρακα (ΜΣΠΑ/CBAM) που πρόκειται να επιβάλει τιμή ανθρακούχων εκπομπών στις εισαγωγές στοχευμένης επιλογής προϊόντων (χάλυβας, τσιμέντο, αλουμίνιο, λιπάσματα, κ.ά).
Ο κρίσιμος ρόλος του εδάφους, της γεωργίας και των δασών
Ένα ακόμη σημείο που αξίζει να αναφερθεί είναι ο αναθεωρημένος κανονισμός για τη χρήση γης, την αλλαγή χρήσης γης και τη δασοκομία (LULUCF) -χωριστά από τον κανονισμό επιμερισμού των προσπαθειών (ESR)- καθορίζει συνολικό ενωσιακό στόχο για τις απορροφήσεις άνθρακα από τις φυσικές καταβόθρες - 310 εκατομμύρια τόνους έως το 2030- επιδίωξη που ενισχύεται ήδη και με τη νέα δασική στρατηγική της ΕΕ, ενώ προβλέπεται και η περαιτέρω ενίσχυσή της, με την επικείμενη νέα στρατηγική για το έδαφος, και την πρωτοβουλία για την ανθρακοδεσμευτική γεωργία.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναγνωρίζει ρητά τη σημασία της γεωργίας στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, ενώ η Συμφωνία των Παρισίων, πέρα από τα δάση, κάνει μόνο έμμεση αναφορά στην ανάγκη προσαρμογής και ανάπτυξης μιας οικονομίας χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα «κατά τρόπο που δεν απειλεί την παραγωγή τροφίμων», ενώ βάσει του προοιμίου «βασική προτεραιότητα είναι η διαφύλαξη της επισιτιστικής ασφάλειας».
H ταξινομία των πράσινων επενδύσεων
Αναμφισβήτητα, η Ευρώπη προχωρά στην υιοθέτηση ενός φιλόδοξου νομοθετικού πλαισίου που αγγίζει κάθε πτυχή της οικονομίας, υποχρεώνοντας τα κράτη-μέλη να προχωρήσουν στον επανασχεδιασμό των εθνικών σχεδίων και όλων των τομεακών στρατηγικών τους.
Για την εφαρμογή έχει ήδη αναπτυχθεί το EU Taxonomy δηλαδή ένα σύστημα περιβαλλοντικά βιώσιμων οικονομικών δραστηριοτήτων που αποσκοπεί στην κατεύθυνση των χρηματοδοτικών ροών προς τις πράσινες δραστηριότητες και επενδύσεις.
Η χρηματοδότηση των πράσινων πολιτικών θα στηριχθεί από τον μακροπρόθεσμο προϋπολογισμό της ΕΕ 2021-2027 και από ένα μέρος του Σχεδίου Ανάκαμψης της ΕΕ (NextGeneration EU). Επιπρόσθετα, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, στη νέα νομισματική στρατηγική της και στην παράγραφο δέκα της στρατηγικής της δήλωσης δεσμεύεται για την υλοποίηση ενός ολοκληρωμένου σχεδίου δράσης για το κλίμα.
Η κλιματική αλλαγή και η φύση στο επίκεντρο της πολυμερούς διπλωματίας
Για την αντιμετώπιση, όμως, της διπλής πλανητικής κρίσης -της κλιματικής αλλαγής και της απώλειας της βιοποικιλότητας- απαιτείται η αύξηση της βραχυπρόθεσμης και μακροπρόθεσμης παγκόσμιας κλιματικής φιλοδοξίας. Σίγουρα, η διεθνής προσπάθεια απέκτησε νέα δυναμική, μετά τη Σύνοδο Κορυφής των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής για το Κλίμα στις 22 Απριλίου 2021 και τη δέσμευση των ηγετών των χωρών που εκπροσωπούν το 82% των παγκόσμιων εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα για τη στήριξη της πράσινης καινοτομίας, με στόχο τη βαθιά απανθρακοποίηση.
Ωστόσο, η παγκόσμια περιβαλλοντική διακυβέρνηση, θα πρέπει να ενισχυθεί περαιτέρω, καθώς, παρά τις δεσμεύσεις, τα μέτρα που λαμβάνονται δεν είναι αρκετά για να αποτρέψουν τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής και της υπερθέρμανσης του πλανήτη.
Σε συνέχεια της προεργασίας Pre-COP15 στην Κολομβία και Pre-COP26 στο Μιλάνο, οι πολυμερείς διαπραγματεύσεις αναμένεται να ενταθούν, μετά τη Σύνοδο Κορυφής της G20 στη Ρώμη (30-31 Οκτωβρίου 2021), στο πλαίσιο της 26ης Διάσκεψης των Συμβαλλόμενων Μερών για την κλιματική αλλαγή (COP26, 31 Οκτωβρίου - 12 Νοέμβριος 2021, Γλασκόβη) και της 15ης Διάσκεψης των Συμβαλλόμενων Μερών (COP15) της Σύμβασης για τη βιολογική ποικιλότητα (Kουνμίνγκ της Κίνας, 25 Απριλίου - 8 Μαΐου 2022).
Ανάμεσα στα βασικά θέματα που αναμένεται να συζητηθούν, συμπεριλαμβάνεται η ενίσχυση της κλιματικής φιλοδοξίας στα σχέδια των Εθνικά Καθορισμένων Συνεισφορών (NDCs), καθώς, και η χρηματοδότηση των πολιτικών για το κλίμα.
Παρά το γεγονός ότι η εξίσωση της ουδετερότητας του άνθρακα αποτελείται από δύο μέρη, τη μείωση των εκπομπών και την αύξηση των δεσμεύσεων, μέχρι τώρα, στα σχέδια NDCs έχει καταγραφεί ελάχιστη πρόοδος στην αποσαφήνιση του δεύτερους μέρους της εξίσωσης.
Η βιοποικιλότητα καταρρέει, και χωρίς λειτουργικά οικοσυστήματα είναι αδύνατη η επίτευξη του στόχου της ουδετερότητας μέχρι το 2050, ώστε να μπορέσει να επιτευχθεί «αρνητικό» ισοζύγιο εκπομπών μετά το 2050. Κατά συνέπεια η παγκόσμια δέσμευση για καθαρές μηδενικές εκπομπές (Νet zero emissions) δεν μπορεί παρά να είναι και δέσμευση για μηδενική απώλεια βιοποικιλότητας, με καθορισμένους στόχους αποκατάστασης (Νet zero biodiversity and restoration).
Ένα ακόμη σημαντικό θέμα των συζητήσεων θα είναι η χρηματοδότηση των βιώσιμων πολιτικών, προκειμένου να διασφαλιστούν δίκαιοι οικονομικο-κοινωνικοί όροι μετάβασης για τις ευάλωτες χώρες. Στην ΕΕ, ο Μηχανισμός Δίκαιης Μετάβασης, η πρωτοβουλία REACT-EU, το νέο Κοινωνικό Ταμείο για το Κλίμα κ.ά. είτε επικεντρώνονται είτε αναμένεται να επικεντρωθούν στην μακροπρόθεσμη πράσινη ανάπτυξη με κοινωνική συνοχή.
Για την αλλαγή, όμως, του παγκόσμιου αναπτυξιακού παραδείγματος και τον μετασχηματισμό του γραμμικού μοντέλου ανάπτυξης «παραγωγή- χρήση-απόρριψη» σε ένα αειφόρο πρότυπο κυκλικής οικονομίας, με όρους κοινωνικής δικαιοσύνης απαιτείται η δημιουργία ενός παγκόσμιου μηχανισμού χρηματοδότησης, που θα συμβάλει στη στήριξη των πολιτικών περιορισμού των εκπομπών και θα ανταμείβει τις προσπάθειες για την προστασία της φύσης και τη μείωση των περιβαλλοντικών πιέσεων που δέχονται η βιοποικιλότητα και τα οικοσυστήματα.
Βέβαια, η χρηματοδότηση των περιβαλλοντικών στόχων είναι αναγκαία αλλά όχι ικανή από μόνη της συνθήκη για την επιτυχή μετάβαση στη βιώσιμη ανάπτυξη και ανθεκτικότητα.
H κλιματική αλλαγή και η απώλεια της βιοποικιλότητας αν και είναι βαθιά αλληλένδετες, μέχρι στιγμής έχουν εξεταστεί μεμονωμένα, και υποστηρίζονται από διαφορετικές επιστημονικές ομάδες και διεθνείς συμφωνίες9.
Με βάση τα επιστημονικά συμπεράσματα της πρώτης κοινής ομάδας εργασίας, με τη συμμετοχή της Διακυβερνητικής Πλατφόρμας Επιστημονικής Πολιτικής για τη Βιοποικιλότητα και τις Υπηρεσίες Οικοσυστήματος (IPBES) και της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC)10 καθίσταται σαφές ότι οι πολιτικές, οι προσπάθειες και οι δράσεις για την επίλυση του ζητήματος της βιοποικιλότητας και της κλιματικής αλλαγής θα επιτύχουν εφόσον αντιμετωπιστούν από κοινού με ολοκληρωμένες προσεγγίσεις και διεπιστημονική εμπειρογνωμοσύνη.
Στη Διάσκεψη COP26 και COP15 οι ηγέτες των κρατών έχουν την ευθύνη και την ευκαιρία να καθορίσουν ένα φιλόδοξο δεσμευτικό πλαίσιο πολιτικής στον αγώνα κατά της κλιματικής αλλαγής και επανόρθωσης της σχέσης με τη φύση, με στόχο να διασφαλιστεί ένα καλύτερο μέλλον για τον πλανήτη και ένα καλύτερο επίπεδο ζωής για την ανθρωπότητα.
1 Η Έκθεση δημοσιεύθηκε τον Αύγουστο του 2021, και πρόκειται για το πρώτο από τα πέντε μέρη της έκτης Έκθεσης αξιολόγησης που εκπονείται από τη Διακυβερνητική Επιτροπή και θα ολοκληρωθεί το 2022.
2 Η αειφόρος ανάπτυξη έχει τριπλό στόχο: οικονομική ανάπτυξη αποτελεσματική, κοινωνικά δίκαιη και περιβαλλοντικά βιώσιμη.
3 COM/2019/640 final.
4 COM/2020/380 final.
5 COM(2020) 98 final.
6 Τα θεσμικά όργανα και τα κράτη μέλη να είναι υποχρεωμένα να αναπτύξουν και να εφαρμόσουν στρατηγικές και σχέδια προσαρμογής για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας και τη μείωση της τρωτότητας λόγω κλιματικής αλλαγής.
7 Ευρωπαϊκή Επιτροπή, European Green Deal : Commission proposes transformation of EU economy and society to meet climate ambitions, Βρυξέλλες, 14 Ιουλίου 2021.
8 Με την δέσμη “Fit for 55” και την υιοθέτηση ενός ενδιάμεσου στόχου 55% για το 2030, η ΕΕ επιβεβαιώνει τη δέσμευσή της για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής ενόψει της Διάσκεψης COP26, που θα πραγματοποιηθεί στη Γλασκόβη τον Νοέμβριο του 2021.
9 5 Ιουλίου 2021, δημοσιεύθηκε το πρώτο σχέδιο για τη δημιουργία ενός παγκόσμιου πλαισίου για τη βιοποικιλότητα.
10 10 Ιουνίου 2021, IPBES-IPCC Co-Sponsored Workshop Report on Biodiversity and Climate Change.