“Όσον εν πολέμω σίδηρος δύναται, τοσούτον εν πολιτεία λόγος ευ έχων ισχύει”
(Σόλων, Όση αξία έχει στον πόλεμο το σίδηρο [=τα όπλα] τόση ισχύ έχει στην πολιτική η καλή ομιλία).
Να που ένα πολιτικό debate λειτούργησε διαπαιδαγωγητικά σε πολλά επίπεδα. Φανέρωσε την αξία του “Πολιτικού Πολιτισμού”, τη δύναμη των Επιχειρημάτων, το ρόλο της Πειθούς στην Πολιτική, το βεληνεκές του Διαλόγου και την πρωτεύουσα θέση που κατέχει το Ήθος των διαλεγομένων στην προβολή, στην ανάδειξη ή και στην αποδοχή κάποιων θέσεων-αληθειών.
Παρακολουθώντας κάποιος το debate των υποψηφίων για την προεδρία του ΠΑΣΟΚ θα μπορούσε να πει πως αυτό θα ήταν πολλαπλά ωφέλιμο να το παρακολουθήσουν οι Μαθητές της Γ΄ Λυκείου και οι Φιλόλογοι που διδάσκουν το βιβλίο της Έκφρασης-Έκθεσης στη Γ΄ Λυκείου. Κι αυτό γιατί το συγκεκριμένο debate ήταν η επιτομή της ενότητας του βιβλίου για τους Τρόπους και τα Μέσα Πειθούς.
Σύμφωνα με αυτήν την ενότητα κάθε ομιλητής σε μία συζήτηση προσπαθεί να πείσει με το λόγο του τους συνομιλητές του χρησιμοποιώντας διάφορες τεχνικές. Αυτές οι τεχνικές είναι οι παρακάτω με τα ανάλογα μέσα κάθε φορά κι ανάλογα με το επικοινωνιακό πλαίσιο:
1.Επίκληση στη Λογική: Σε αυτόν τον τρόπο πειθούς κυριαρχεί η λογική κατάθεση των απόψεων με Μέσα τα Επιχειρήματα και τα Τεκμήρια.
2.Επίκληση στο Συναίσθημα: Εδώ ο πομπός προσπαθεί να συγκινήσει και να ευαισθητοποιήσει τον δέκτη-συνομιλητές. Η διέγερση και η κινητοποίηση των διαθέσεων-συναισθημάτων του δέκτη συνιστά το βασικό εργαλείο του πομπού. Στα Μέσα αυτής της τεχνικής συγκαταλέγονται η συγκινησιακή γλώσσα και η αφήγηση γεγονότων, εμπειριών και βιωμάτων που θα μπορούσαν να διεγείρουν συναισθηματικά τον δέκτη.
3.Επίκληση στην Αυθεντία: Σε αυτήν την τεχνική δεσπόζει η παράθεση απόψεων και θέσεων κάποιας αυθεντίας αποδεκτής από την κοινή γνώμη (επιστήμονας, στοχαστήs…). Ως Μέσα χρησιμοποιούνται λόγια και θέσεις αυτολεξεί καταξιωμένων προσωπικοτήτων σχετικών προς το θέμα που συζητείται. Στόχος η ενίσχυση των θέσεων του πομπού, αφού τις ίδιες θέσεις διατυπώνουν και οι αυθεντίες.
4.Επίκληση στο Ήθος του Πομπού: Με την τεχνική αυτή ο ομιλητής αποπειράται να αποκτήσει την εμπιστοσύνη του δέκτη με τη βοήθεια της προβολής της ηθικής του ακεραιότητας και γενικότερα του Ήθους του. Εδώ ως Μέσον χρησιμοποιείται το α΄ Ενικό πρόσωπο και η παράθεση στοιχείων που επικυρώνουν το Ήθος του Πομπού.
5.Επίθεση στο Ήθος του Αντιπάλου: Στόχος σε αυτήν την τεχνική πειθούς είναι η αμαύρωση του Ήθους του αντιπάλου. Συνιστά μία προσωπική επίθεση κατά του αντιπάλου. Τα Μέσα είναι η χρήση του γ΄ ρηματικού προσώπου, λέξεις υποτιμητικές και απαξιωτικές για τον αντίπαλο και γενικότερα ό,τι αναδεικνύει το ηθικό έλλειμμα του δέκτη-αντιπάλου.
Με βάση όλα τα παραπάνω (Τρόποι Πειθούς και Μέσα) και παρακολουθώντας προσεκτικά την παρουσία και την επιχειρηματολογία των υποψηφίων για την προεδρία του ΠΑΣΟΚ εύκολα διακρίνουμε για τον καθένα χωριστά ποια τεχνική Πειθούς επέλεξε. Δηλαδή ο κάθε υποψήφιος χωριστά επέλεξε εκείνον τον τρόπο πειθούς που θα αναδείκνυε την ορθότητα των θέσεών του αλλά ταυτόχρονα θα αποδομούσε και τον τυχόν αντίπαλό του για τον πρώτο ή δεύτερο γύρο των εκλογών.
Από τους τρόπους πειθούς κυριάρχησε ως επιλογή της “Επίκλησης στο Ήθος του Πομπού” και της “Επίθεσης στο Ήθος του Αντιπάλου”. Η “Eπίκληση στο Συναίσθημα” μάλλον δεν έτυχε της προτίμησης των υποψηφίων, εκτός από κάποιες περιπτώσεις. Η “Eπίκληση στην Αυθεντία” έμεινε στα αζήτητα εκτός από κάποιες αναφορές στο έργο και στην προσφορά του ιστορικού Ηγέτη και ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου. Η “Eπίκληση στη Λογική” έτσι κι αλλιώς είναι παρούσα σε κάθε τεχνική πειθούς εφόσον η Βία αποκλείεται ως μέσο επιβολής της άποψής μας.
Πιο συγκεκριμένα δέκτες-θύματα της Επίθεσης στο Ήθος του Αντιπάλου ήταν εκείνοι οι υποψήφιοι που φιγουράρουν (έστω και δημοσκοπικά) ως οι διεκδικητές της προεδρίας του ΠΑΣΟΚ στο δεύτερο γύρο. Κι αυτοί δεν ήταν άλλοι από τους Ν. Ανδρουλάκη, Χάρη Δούκα και Άννα Διαμαντοπούλου.
Ο καθένας χωριστά από τους τρεις παραπάνω υποψηφίους ήταν ευάλωτος στις επιθέσεις των άλλων για διαφορετικούς λόγους.
Ο Ν. Ανδρουλάκης δέχτηκε τα πυρά και τις επιθέσεις των άλλων γιατί δεν μπόρεσε να καρπωθεί εκλογικά τόσο την μείωση των ψήφων της ΝΔ στις Ευρωεκλογές όσο και την αποδρομή ή την αυτοδιάλυση του ΣΥΡΙΖΑ.
Ο Χάρης Δούκας είχε ως ευάλωτο σημείο που έδινε επιχειρήματα στην επίθεση των άλλων το αξίωμα του Δημάρχου και της μη βουλευτικής του ιδιότητας. Πώς θα μπορέσει, δηλαδή, να είναι ταυτόχρονα Δήμαρχος και Πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ ή πώς θα εκπροσωπεί το κόμμα όντας εκτός Βουλής;
Η Άννα Διαμαντοπούλου ήταν εύκολος στόχος για όλους αφού κατηγορήθηκε για την απουσία της από τους αγώνες του ΠΑΣΟΚ στα πέτρινα χρόνια του.
Οι άλλοι τρεις (Γετρουλάνος, Κατρίνης, Γιαννακοπούλου) μπορεί να μην έγιναν στόχος της επίθεσης των άλλων τριών (ίσως γιατί θεωρούνται ακίνδυνοι-απίθανοι για το δεύτερο γύρο), ωστόσο ήταν έκδηλη η αγωνία τους να φανούν ικανοί για το “απίθανο”.
Κάθε φορά που οι υποψήφιοι δέχονταν τις επιθέσεις των άλλων στην απάντησή τους κατέφευγαν στον τρόπο Πειθούς “Επίκληση στο Ήθος του Πομπού”. Πρόβαλλαν, δηλαδή, με κάθε τρόπο εμφαντικά τα πεπραγμένα τους, τη συνέπειά τους, την πίστη τους στο κόμμα και τη φιλοδοξία τους να υπηρετήσουν την Ενότητα του ΠΑΣΟΚ και τα δίκαια του Λαού. Το Εγώ σε αυτές τις περιπτώσεις είχε την τιμητική του.
Ενδεικτική είναι η περίπτωση της κ. Νάντιας Γιαννακοπούλου που συχνά υπενθύμιζε στους συνυποψήφιούς της πως αυτή τόλμησε πρώτη να θίξει το θέμα της ανεπάρκειας του Ν. Ανδρουλάκη και να ζητήσει την εκλογή νέου αρχηγού. Το Εγώ στο λόγο της κυριαρχούσε (και δικαιολογημένα άλλωστε) συνοδευόμενο από μία υπόρρητη επιθετικότητα που προκαλούσε συμπάθειες αλλά και αντιπάθειες (Επίκληση στο Συναίσθημα).
Στον κ. Κατρίνη πιστώθηκαν οι καλές προθέσεις του και οι υπηρεσίες του στο κόμμα. Πέραν αυτού ουδέν, αφού οι δημοσκοπήσεις δεν τον ευνοούν
Ο κ. Παύλος Γετρουλάνος άφησε θετικές εντυπώσεις τόσο για την ευπρέπεια του λόγου του όσο και για την βαθιά γνώση πολλών θεμάτων εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής. Το πρόγραμμά του «Σχέδιο Αναγέννησης» κοσμείται από ενδιαφέρουσες και ρηξικέλευθες ιδέες και προτάσεις για όλα τα ζέοντα προβλήματα της χώρας μας. Θα είναι η ευχάριστη έκπληξη αν μπει στο δεύτερο γύρο.
Ωστόσο, κοινή είναι η διαπίστωση πολλών που παρακολούθησαν το debate πως η ευπρέπεια των υποψηφίων και ο πολιτικός τους δεν είναι αρκετά για να αναδείξουν την Ηγετική φυσιογνωμία του αυριανού προέδρου του ΠΑΣΟΚ. Καλοί και ευγενείς οι ομιλητές, αλλά όχι Ηγέτες. Και το ΠΑΣΟΚ αυτή τη στιγμή χρειάζεται έναν πρόεδρο Ηγέτη που μπορεί να ενώνει, να πείθει και να εμπνέει
Από το debate έλειπε παντελώς το πρόγραμμα και το όραμα για την Ελλάδα του μέλλοντος. Απουσίαζε, επίσης, επίσης, και η πρόταση μιας εναλλακτικής κυβερνητικής πρότασης, όπως και οι αναλύσεις για τα σύγχρονα παγκόσμια προβλήματα και γεγονότα. Και πολιτική ή ο πολιτικός χωρίς όραμα δεν έχουν μέλλον στις προτιμήσεις των ψηφοφόρων.
Εξάλλου όπως επισημάνθηκε κατά κόρον στο debate είναι ανάγκη ο επόμενος πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ να αντιπαραταχθεί με πειστικότητα στον Κυριάκο Μητσοτάκη. Κι ας μην ξεχνάμε πως το αγαπημένο moτto του ΠΑΣΟΚ είναι πως θα είναι η επόμενη κυβέρνηση.
Πιστεύω πως ήταν στρατηγικό λάθος όλων των ομιλητών η συχνή αναφορά τους στον κ. Μητσοτάκη. Η κάθε αναφορά τους στον Πρωθυπουργό λειτουργούσε πολλαπλασιαστικά για αυτόν και την εξουσία του.
Μία άλλη παράμετρος του debate ήταν και ο παράγων ψηφοφόρος. Συνήθως οι θεατές ή οι ακροατές μιας τέτοιας συζήτησης τείνουν να διάκεινται φιλικά ή εχθρικά στο λόγο των ομιλητών ανάλογα με τις δικές τους πεποιθήσεις ή προτιμήσεις (ιδεολογικές, κοινωνικές…).Κι αυτό γιατί σύμφωνα και με τον Blaise Pascal:
“Σχεδόν οι πάντες τείνουν να πιστεύουν όχι ό, τι αποδεικνύεται αλλά ό,τι τους είναι αρεστό”.
H παραπάνω θέση μπορεί να ματώνει και να ακυρώνει την Πειθώ, αλλά καταδεικνύει περίτρανα μία πραγματικότητα του ανθρώπου-δέκτη για τη συναισθηματική ευπάθειά του.
Γι αυτό, λοιπόν, είναι αναγκαίο να δεχτούμε πως η τέχνη της πειθούς συνίσταται όχι μόνο στο πώς θα κατορθώσει ο ομιλητής να εισακουστεί, αλλά και στο πως θα γίνει και ευχάριστος.
Αυτό είναι και το δήλιον πρόβλημα της Πολιτικής. Να πείθει λέγοντας αλήθειες αλλά και να προκαλεί θετικά συναισθήματα στο δέκτη-ψηφοφόρο-πολίτη. Πολιτικοί που αδιαφόρησαν για το «ευχάριστο» έμειναν απαρατήρητοι και θεωρήθηκαν ανεπαρκείς.
Ο Αριστοτέλης το είχε επισημάνει από παλιά για τις προϋποθέσεις της πειστικότητας των ομιλητών. Η πειστικότητα, δηλαδή, που εξασφαλίζει ο «Λόγος» του πομπού (πολιτικοί…) εδράζεται σε τρία βασικά βάθρα:
Το Ήθος του πομπού,
η διάθεση των ακροατών-δεκτών) και
η αποδεικτικότητα των λόγων-επιχειρημάτων (δεικνύναι)
Να, λοιπόν, που για όλα τα πράγματα υπάρχουν διαφορετικές απόψεις. Ο λόγος του σοφιστή Πρωταγόρα παραμένει πάντα επίκαιρος:
«Δύο λόγους είναι περί παντός πράγματος αντικειμένους αλλήλοις»