«Ονειρεύομαι μια Βολιβία απαλλαγμένη από τις σατανικές ιθαγενικές ιεροτελεστίες, η πόλη δεν είναι για τους Ινδιάνους» είπε η αυτοανακηρυγμένη μεταβατική πρόεδρος της Βολιβίας κατά την ορκωμοσία της ενώπιων στρατιωτικών.
Πίσω της ο πραγματικός εγκέφαλος του πραξικοπήματος ρατσιστής Λουίς Φερνάντο Καμάτσο και οι υποστηρικτές του φώναζαν το σύνθημα «Η Πατσαμάμα δεν θα επιστρέψει ποτέ στο προεδρικό μέγαρο, η Βολιβία ανήκει στον Χριστό».
Ποια είναι η Πατσαμάμα;
Η θεά της γης και του χρόνου, η μητέρα γη, η θεά της γονιμότητας, η μητέρα του θεού Ήλιου και της θεάς του Φεγγαριού. Πίστευαν σ΄ αυτήν οι ιθαγενείς των Άνδεων. Παλιά θυσίαζαν σ΄ αυτήν ινδικά χοιρίδια και έμβρυα λάμα. Σήμερα, στις τελετουργίες τους, της προσφέρουν τρόφιμα, ποτά και φύλλα κόκας.
Στην εποχή της κενότητας του New Age έχει μετατραπεί σε θέαμα για τουρίστες σε μερικές περιοχές. Σε μια μείξη γιόγκα και τελετουργιών λατρείας της γης που διασπείρονται διεθνώς έρχονται να συναντήσουν την ψευδοεπιστημονική «οικολογική» θεωρία της Γαίας. Θυμίζουν αυτές οι αφελείς ιδέες την έθνικ ενσωμάτωση στα δυτικά πρότυπα της καταπληκτικής φωνής της περίφημης ινδιάνας τραγουδίστριας Ιμα Σουμάκ, που τραγουδούσε το 1954 στην εξωτική ταινία περιπέτειας του Χόλυγουντ «Το μυστικό των Ίνκας» το Pachamama.
Οι ινδιάνοι όμως πιστεύουν στην Πατσαμάμα και την επικαλούνται όταν καταστρέφουν την γη τους. Πολλοί ακόμα και αν είναι χριστιανοί. Έγινε προσπάθεια η θεά Πατσαμάμα να αντιστοιχηθεί στην Παναγία. Αλλά οι πολιτικοί των μεγάλων γαιοκτημόνων στην Λατινική Αμερική την ταυτίζουν με τον διάβολο.
Σήμερα στην Βολιβία για άλλη μια φορά οι γεωκτήμονες και οι πλούσιοι λευκοί των πόλεων επιτίθενται στους ιθαγενείς κρατώντας την βίβλο1.
Ο Έβο Μοράλες, ο σοσιαλιστής και οικολόγος, ινδιάνος πρόεδρος της Βολιβίας και πρώτος ινδιάνος πρόεδρος στην Λατινική Αμερική, επικαλείτο την Πατσαμάμα. Καθώς βρισκόταν στην εξουσία με δημοκρατικές διαδικασίες και είχε ως πρόταγμα τον σοσιαλισμό με πολλές οικολογικές αρχές έχει πολύ ενδιαφέρον να καταλάβουμε τι έχει συμβεί. Μετά την ανακήρυξή του ως πρόεδρος ο Μοράλες φορώντας τοπικές ενδυμασίες ευχαρίστησε την θεά Πατσαμάμα για την νίκη του διακηρύσσοντας ότι «με την ισχύ των ανθρώπων, επρόκειτο να δώσει τέλος στο αποικιακό κράτος και στο νεοφιλελεύθερο μοντέλο».
Στην Βολιβία, όπου οι ινδιάνοι είναι η πλειοψηφία η αντίδραση στην καταπίεση εκφράστηκε μέσω της δικής τους παράδοσης. Υπάρχει μια αναλογία με το ρεύμα της «Θεολογίας της Απελευθέρωσης»2 σε άλλες χώρες της λατινικής Αμερικής όπου χριστιανοί καθολικοί ιερωμένοι στήριζαν τους ιθαγενείς στην αντίθεσή τους με την εξάρτηση από τις ΗΠΑ και την καταπίεση από τους γαιοκτήμονες και ενέπνευσαν πολλούς ανθρώπους σε ανθρωπιστικές αξίες. Το ρεύμα αυτό είναι κοινοτικό καθώς δημιούργησε τις «εκκλησιαστικές κοινότητες βάσης». Κοινοτικό είναι επίσης το κίνημα των Ζαπατίστας στο Μεξικό. Στο πολυεθνικό κράτος της Βολιβίας όμως η αντίδραση των καταπιεζόμενων παίρνει άλλα χαρακτηριστικά από την θρησκευτική και κοινοτική παράδοση της πλειοψηφίας των ινδιάνων που συναντήθηκαν με το κίνημα των εργατών γης.
Μια ομιλία του Αλβάρο Γκαρσία Λιβερά, μαρξιστή καθηγητή και αντιπροέδρου της Βολιβίας, που έγινε στην Βενεζουέλα έξι χρόνια μετά την ανάληψη της εξουσίας3, δείχνει τι σήμαινε η κατάληψη της εξουσίας από το κίνημα των ιθαγενών. Έχει μία πολύ καθαρή προσέγγιση για το τι σημαίνει κράτος και τι σημαίνει πολιτική και κοινωνική επανάσταση. Αναλύει στο τέλος τις βασικές αντιθέσεις που εμφανίζονται όταν διαχειρίζεσαι μία τέτοια εξουσία. Η μία από αυτές είναι η αντίθεση «ανάπτυξη για την παραγωγή πλούτου - διατήρηση της φύσης». Είναι ίσως από τις λίγες φορές όπου ομάδες φτωχών ανθρώπων, φτωχοί σύμφωνα με τα πρότυπα του ανεπτυγμένου βορρά, έχουν ως βασική αρχή το σεβασμό στο περιβάλλον και υπερασπίζονται την φύση.
Η κυριαρχία των ιδεών της πάση θυσία ανάπτυξης και του νεοφιλελευθερισμού, καθώς τα πρότυπα κατανάλωσης του βορρά κυριαρχούν παντού, είναι αυτά που δίνουν τη δυνατότητα ανατροπής κάθε προσπάθειας που έχει σαν στόχο την κοινωνική δικαιοσύνη και τον σεβασμό στη φύση. Ορισμένα κοινωνικά στρώματα των πόλεων στην Βολιβία έχοντας απομακρυνθεί από τις παλιές ινδιάνικες αξίες είναι δεκτικά στα νέα πρότυπα και ανεκτικά απέναντι στους πραξικοπηματίες. Η συντριπτική πλειοψηφία όμως είναι μαζί του.
Ο Έβο Μοράλες, όταν ξέσπασε το στρατιωτικό πραξικόπημα, παραιτήθηκε για να αποφύγει την αιματοχυσία του λαού του. Το ότι επέλεξε να μην αιματοκυλήσει τη χώρα δείχνει τις αξίες με τις οποίες κινείται. Από το Μεξικό όπου αυτοεξορίστηκε, μετά από 32 νεκρούς στους δρόμους έως την 20/11/2019 από το ξέσπασμα του πραξικοπήματος, δήλωσε: «Απευθύνω έκκληση στην Διαμερικανική Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και στον ΟΗΕ να καταγγείλουν και να σταματήσουν αυτή τη σφαγή των αυτοχθόνων αδελφών μας που ζητούν την ειρήνη, την δημοκρατία και τον σεβασμό της ζωής με διαδηλώσεις στους δρόμους».
Είναι φανερό ότι οι πολιτικές συγκρούσεις στην Βολιβία έχουν και εθνική και θρησκευτική βάση. Η μειοψηφία των γαιοκτημόνων πόσο άραγε θα μπορεί να ελέγχει τους ινδιάνους; Όταν το 1780 οι Ισπανοί εκτέλεσαν και διαμέλισαν το σώμα του ηγέτη της επανάστασης εναντίον τους τον άκουσαν να λέει: «θα επιστρέψω και θα είμαι εκατομμύρια».
Στις εικόνες που παρατίθενται αποτυπώσεις της Πατσαμάμα σαν Παναγία και σαν «μάνα γη».
1 Καμία ενοχή δεν πρέπει να αισθανόμαστε για αυτήν την υποκρισία. Δεν υπάρχουν τέτοια παραδείγματα χρησιμοποίησης της θρησκείας για την καταπίεση άλλων λαών στην δικιά μας παράδοση. Ποτέ δεν επιβάλλαμε με την βία σε άλλους λαούς. Ας συμμεριστούν, οι νομίζοντες ότι ζουν στα Λονδίνα και τα Παρίσια, τις ενοχές των καθολικών.
2 Β. Άγγελος Γουνόπουλος. 2015. Η Θεολογία της Απελευθέρωσης στην ενσαρκωμένη Λατινική Αμερική. Νέος Λόγιος Ερμής. Διαθέσιμο στο διαδίκτυο: https://ardin-rixi.gr/archives/196935