Του Βλάση Οικονόμου (Institute for European Energy and Climate Policy)
Κάποιες κλασικές ερωτήσεις που θα έπρεπε να κάνουμε όλοι μας όταν μιλάμε για το νερό είναι - Πίνουμε νερό βρύσης ή εμφιαλωμένο; Έχουμε ιδέα για το πόσο νερό χρειάζεται για να παραχθεί το νέο μας τζιν παντελόνι; Ή ακόμα και φαγητό μας απόψε; Αν ανοίξατε τις ειδήσεις αυτούς τους μήνες, δεν μπορείτε να το αποφύγετε: το νερό είναι το επίκεντρο πολλών άρθρων και ερευνών και φυσικά ειδοποιήσεων, αλλά και εκστρατειών ευαισθητοποίησης. Ας ρίξουμε μια ματιά στο θέμα και σε ορισμένες επικοινωνιακές εκστρατείες που στοχεύουν να αυξήσουν την ευαισθητοποίηση σχετικά με αυτό.
Στην Γαλλία, όπως αναφέρει και η Marine Faber Perriot του Institute for European Energy and Climate Policy, το τηλεοπτικό κανάλι France24 κυκλοφόρησε μια εκπομπή με τον τίτλο «Νερό, ο νέος πόλεμος;» Ή νωρίτερα τον Μάιο περιγράφοντας λεπτομερώς την Ισπανική σύγκρουση Tage τονίζοντας την έλλειψη νερού, άλλες περιοχές υποφέρουν από ιστορικές πλημμύρες. Στην Emilia Romagna της Ιταλίας, οι πλημμύρες στα τέλη Μαΐου προηγήθηκαν από μια ξηρασία που είχε στεγνώσει τη γη, μειώνοντας την ικανότητά της να απορροφά νερό…
Ιστορικά επίπεδα πλημμυρών και ξηρασιών καταγράφονται σε όλο τον κόσμο για άλλη μια φορά -και ήδη- φέτος, χώρες που υποφέρουν από θερμοκρασίες που δεν έχουν ξαναζήσει υιοθετούν σχέδια έκτακτης ανάγκης και προϋπολογισμούς: για παράδειγμα, ενώ η Πορτογαλία θα επωφεληθεί από τη βοήθεια της ΕΕ μετά τις ξηρασίες, η ισπανική κυβέρνηση ενέκρινε σχέδιο έκτακτης ανάγκης 2,2 δισεκατομμυρίων ευρώ για τη στήριξη των αγροτών, τις επενδύσεις σε (υδραυλικές) εγκαταστάσεις και την ανάπτυξη της πρόληψης επαγγελματικών κινδύνων. Ήδη από τον Μάιο, στην Ισπανία, οι ταμιευτήρες ήταν ήδη στεγνοί και το 80% της καλλιεργούμενης γης ασφυκτιά από το υδάτινο στρες, η Ισπανία κατέγραψε «την πιο καυτή Άνοιξη που έχει καταγραφεί».
Και δεν είναι πλέον μόνο οι μεσογειακές περιοχές που υποφέρουν, αλλά και οι βόρειες περιοχές επηρεάζονται ευρέως – το 27,68% των εδαφών στην Ευρώπη και στις ακτές της Μεσογείου ήταν σε κατάσταση ξηρασίας την τελευταία δεκαετία του Απριλίου, σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο Ξηρασίας, αναλύοντας δορυφορικά δεδομένα από το ευρωπαϊκό πρόγραμμα Copernicus. Οι επιπτώσεις είναι πραγματικότητα και όχι πια «μακρινές» προβολές.
Πάνω από τις μισές λίμνες και ταμιευτήρες του κόσμου χάνουν νερό, ακόμη και σε υγρές περιοχές – το ¼ του παγκόσμιου πληθυσμού ζει σε μια περιοχή όπου μια λίμνη ή μια δεξαμενή στεγνώνει. Και επιπλέον – 100 φορές περισσότερο για την ακρίβεια: το ρεκόρ καύσωνα του Απριλίου στην Ισπανία, την Πορτογαλία, το Μαρόκο και την Αλγερία έγινε τουλάχιστον 100 φορές πιο πιθανό λόγω της κλιματικής αλλαγής, επιστήμονες από το World Weather Attribution (WWA, ειδικός στις συνδέσεις μεταξύ ακραίων γεγονότων και κλίματος) εκτιμούν.
Παρουσιάζονται λύσεις όπως σε μια συνεργασία μεταξύ του Euronews και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής – «Γλυκό νερό για όλους: Η Ευρώπη αντιμετωπίζει την πρόκληση», επισημαίνοντας παραδείγματα στη Γερμανία και την Ισπανία ή το γαλλικό μέσο ενημέρωσης Reporterre, που δείχνουν πώς η Ανδαλουσία χρησιμοποιεί την αναγεννητική γεωργία σε ξηρά εδάφη: βιολογική παραγωγή, εδαφοκάλυψη, διαφοροποιημένες φυτείες, συνδυασμός καλλιέργειας και κτηνοτροφίας και πολλά άλλα, χωρίς να ξεχνάμε την κοινωνική πτυχή (αξιοπρεπή μεταχείριση των εργαζομένων). Η πρωτοβουλία αναφέρθηκε ως παράδειγμα καλής πρακτικής από τα Ηνωμένα Έθνη στην τελευταία έκθεσή τους για την ερημοποίηση στον κόσμο[1]. Άλλες λύσεις που δοκιμάστηκαν περιλαμβάνουν μονάδες αφαλάτωσης για τη μετατροπή του θαλασσινού νερού σε γλυκό νερό, την επαναχρησιμοποίηση λυμάτων, ακολουθώντας τις αρχές της ξηράς γεωργίας - γεωργία σε άνυδρες ζώνες, που εφαρμόζεται ιδιαίτερα στην Αφρική (τα δημητριακά που καλλιεργούνται απαιτούν λίγο νερό και η γη έχει ελαφρά κλίση για να βοηθήσει την απορροή της βροχής).
Τι μας διδάσκουν όλα αυτά; Πώς μπορούμε να επικοινωνήσουμε σχετικά με την έλλειψη νερού και την ανάγκη προστασίας του για να κάνουμε τους ανθρώπους να δράσουν;
Εκτός από την αναζήτηση λύσεων προσαρμογής, τα κράτη και οι περιφέρειες σε όλη την Ευρώπη επικοινωνούν όλο και περισσότερο κατά των πυρκαγιών, της αξίας του νερού και των κυμάτων καύσωνα. Και δεν είναι οι μόνοι. Οι ΜΚΟ σε όλο τον κόσμο αφήνουν τη φαντασία τους ελεύθερη για να βρουν τις καμπάνιες που θα προσεγγίσουν τον κόσμο. Πώς δείχνουμε, πείθουμε τους πολίτες;
Συμμετοχή πολιτών
Η γαλλική κυβέρνηση μόλις ξεκίνησε μια διαβούλευση για την προσαρμογή της χώρας σε θερμοκρασία +4°C, για να λειτουργήσει με βάση την πρόβλεψη: ανοιχτή σε όλους μέχρι τα μέσα Σεπτεμβρίου και πάνω από όλα στοχεύοντας τοπικές αρχές, εταιρείες και ΜΚΟ, με σκοπό τον καθορισμό μιας κοινής τροχιάς, για την οικοδόμηση μιας πραγματικής στρατηγικής προσαρμογής. Για ποιο κλίμα πρέπει να προετοιμαστούμε και σε ποιο χρονικό ορίζοντα;
Μια γαλλική ΜΚΟ που μάχεται ενάντια στην αρπαγή γης και υδάτινων πόρων έχει κάνει θόρυβο τους τελευταίους μήνες, με αποκορύφωμα τη δράση στο Sainte Soline, όπου βρίσκονται υπό κατασκευή λεκάνες – τεχνητές λίμνες. Το θέμα; Αυτές οι λεκάνες, που συγκεντρώνουν νερό όταν βρέχει τις πιο κρύες μέρες, πρόκειται να χρησιμοποιηθούν από λίγους τις πιο ξηρές ημέρες, όταν πολλοί περιορίζουν τις δικές τους χρήσεις. Οι ΜΚΟ Bassines non merci και Le peuple de l’eau (Λεκάνες, όχι ευχαριστώ και Άνθρωποι του νερού) μόλις ξεκίνησαν μια καλοκαιρινή εκστρατεία #100jourspourlessécher, που εμπλέκει ανθρώπους σε δράσεις κατά της αρπαγής των υδάτινων πόρων.
Είδαμε, και πάλι στη Γαλλία, ότι η προσπάθεια ιδιωτικοποίησης ενός ήδη σπάνιου πόρου για λίγους δεν μπορεί να γίνει πλέον αποδεκτή: η Γαλλία είναι ο πρωταθλητής της Ευρώπης όσον αφορά την ιδιοκτησία ατομικών πισινών (τίποτα για το οποίο πρέπει να είμαστε περήφανοι). Η ομοσπονδία επαγγελματιών πισινών και σπα κάλεσε τους ιδιοκτήτες να είναι υπεύθυνοι για τη χρήση του νερού παρέχοντας συμβουλές σε φυλλάδια: είναι αυτό αρκετό; Μπορούμε εδώ να βασιστούμε στις ενέργειες των ανθρώπων για την προστασία ενός κοινού αγαθού;[2]
Θα έπρεπε τα μέσα ενημέρωσης να κάνουν περισσότερα;
Το είπαμε στην εισαγωγή: πολλά κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης έχουν αρχίσει να καλύπτουν το θέμα της κλιματικής αλλαγής και προσαρμογής, με σειρές άρθρων, πρόσθετα άρθρα σε καθημερινές εφημερίδες κ.λπ. Αυτό είναι καλό. Μια ομάδα ερευνητών δημοσίευσε μια μελέτη που διερευνά εάν τα μέσα ενημέρωσης καταφέρνουν να κινητοποιήσουν τους ανθρώπους όταν επικοινωνούν για την κλιματική αλλαγή. Η απάντηση είναι όχι. Το αποτέλεσμα είναι ότι οι απειλές φαίνονται πολύ μακρινές, σε απόσταση και χρόνο, η «παγκόσμια» φύση των απειλών που αντιμετωπίζουν τα μέσα ενημέρωσης, κ.λπ. Ο εγκέφαλός μας αντιδρά καλύτερα στην «επικείμενη επικινδυνότητα εδώ και τώρα». Τα μέσα ενημέρωσης μπορούν επίσης να θυμηθούν τη «δύναμη της συλλογικής δράσης», που συνοδεύει τον φόβο με λύσεις, τα μέσα ενημέρωσης παίζουν ρόλο στο να μοιράζονται περισσότερες καλές πρακτικές / συμβουλές μετριασμού και προσαρμογής.
Αλλαγή συμπεριφοράς με ώθηση
Η προοδευτική τιμολόγηση του νερού είναι μια επιλογή που οδήγησε σε καλά αποτελέσματα: όσο περισσότερο καταναλώνετε, τόσο περισσότερα πληρώνετε. Αυτή η προσέγγιση ακολουθήθηκε ήδη τώρα για τα απόβλητα που παράγονται από τους ανθρώπους. Ένα αντίθετο παράδειγμα από την Πορτογαλία οδήγησε σε πολυάριθμες αντιδράσεις: οι πολίτες σπαταλούσαν σκόπιμα καθαρό νερό επειδή οι τοπικές αρχές τους ανάγκασαν να πληρώνουν υψηλότερες τιμές για χαμηλότερα ποσοστά κατανάλωσης.
Εκστρατείες και ιστοσελίδες που εστιάζουν στο θέμα του νερού έχουν υλοποιηθεί τις τελευταίες εβδομάδες. Εξαιρετικά παραδείγματα είναι το The Drop Store – η αγορά σας για έναν κόσμο σε κρίση νερού και ο Water Footprint Calculator. Ενώ το πρώτο εμπορεύεται καθημερινά προϊόντα σε μη προσιτές τιμές - την πραγματική τους αξία εάν το νερό είναι σπάνιο, το δεύτερο μεταφράζει αυτό που τρώτε, φοράτε και χρησιμοποιείτε σε δαπάνες νερού, συνδέοντας έτσι τη συμπεριφορά σας άμεσα με τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις της.
Η αλλαγή συμπεριφοράς με τη χρήση ωθήσεων είναι ένα καλό εργαλείο για την αλλαγή νοοτροπιών.
Η ενίσχυση των συναισθημάτων μπορεί να ενισχύσει το μήνυμα
Μια καμπάνια που προώθησε το Sea Shepherd έδειξε φωτογραφίες με φώκιες και χελώνες να ασφυκτιούν με πλαστικές σακούλες (εδώ και εδώ). Η καμπάνια έγινε viral αρκετά γρήγορα.
Το Διακυβερνητικό Πάνελ για την Κλιματική Αλλαγή, σαν ανώτατος παγκόσμιος επιστημονικός φορέας (IPCC), εξηγεί πώς η τρέχουσα συμπεριφορά μας θα επηρεάσει τα παιδιά μας (όχι τα εγγόνια ή τα δισέγγονά μας).
Τα βασικά εμπόδια για την προσαρμογή που αναφέρονται στην έκθεση της IPCC περιελάμβαναν την έλλειψη συμμετοχής του ιδιωτικού τομέα και των πολιτών, τη χαμηλή κλιματική παιδεία, την έλλειψη πολιτικής δέσμευσης, την περιορισμένη έρευνα και/ή την αργή και χαμηλή αφομοίωση της επιστήμης προσαρμογής, και τη χαμηλή αίσθηση κρισιμότητας.
Η πολιτική της ΕΕ έχει από καιρό αναγνωρίσει τη σημασία του νερού και έχει θεσπίσει ένα ολοκληρωμένο νομικό πλαίσιο για την προστασία του. Στη διάσκεψη του ΟΗΕ για το νερό τον Μάρτιο, η ΕΕ ανακοίνωσε 33 δεσμεύσεις για δράσεις για το νερό, οι οποίες συνέβαλαν σε περισσότερες από 600 δεσμεύσεις που συγκεντρώθηκαν παγκοσμίως στη διάσκεψη. Ελπίζουμε ότι η εθνική και τοπική πολιτική βούληση θα οδηγήσει στη θέσπιση περισσότερων μέτρων, τα οποία θα υποστηρίζονται από μια πιο περίοπτη θέση για να είναι ορατές και να αναπαράγονται οι καλές πρακτικές. Τα Εθνικά Σχέδια Ενέργειας και Κλίματος, τα προσχέδια των οποίων αναμένεται να εκδοθούν αυτόν τον μήνα και τα τελικά σε ένα χρόνο από τώρα, είναι η ευκαιρία να δημιουργηθούν πλατφόρμες διαλόγου και να δημιουργηθούν στρατηγικές με τη συμμετοχή των φορέων χάραξης πολιτικής, των ΜΚΟ, της βιομηχανίας και των πολιτών!
[2] Το Ευρωπαϊκό Έργο REGILIENCE παρουσίασε φέτος ένα εργαλείο δυσπροσαρμογής – οι πισίνες αποτελούν παράδειγμα κακής προσαρμογής. Η προσαρμογή στα κύματα καύσωνα με την προσθήκη περισσότερων πισινών δεν αποτελεί λύση, με καταστροφικές συνέπειες για το νερό και το περιβάλλον (τεχνητοποίηση του εδάφους, στέρηση της ικανότητάς του να αποθηκεύει νερό για να το επαναφέρει στη βιοποικιλότητα και να αποθηκεύει CO2).