Ο (σαρανταοκτάχρονος σήμερα) Βρετανός συνθέτης Thomas Ades έγραψε το 1995 σε λιμπρέτο του Philip Hensher την όπερα «Powder Her Face» η οποία σόκαρε το κοινό ήδη από την πρώτη παρουσίαση της. Αιτία για αυτό το προκλητικό θέμα της, η τουλάχιστον σκανδαλώδης σεξουαλική ζωή της δούκισσας Μάργκαρετ Κάμπελ του Αργκάιλ, γνωστής με το προσωνύμιο «βρόμικη δούκισσα» που το 1963 απασχόλησε την κοινή γνώμη της Αγγλίας συνταράσσοντας τα ασύγκριτα πιο συντηρητικά από τα σημερινά ήθη της εποχής αλλά και το εξαιρετικά σύνθετο και απαιτητικό για τους εκτελεστές ερμηνευτικό και μουσικό μέρος της. Αυτό δεν την εμπόδισε όμως να γίνει έργο ρεπερτορίου για το σύγχρονο μουσικό θεατό το οποίο έκτοτε έχει παρουσιαστεί πολλές φορές και όχι μόνο στην Αγγλία. Έτσι τώρα έρχεται στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ σε μιαν εντυπωσιακή παραγωγή με τον Νίκο Βασιλείου να έχει κάνει την μουσική διδασκαλία και να διευθύνει το Ergon Ensemble, τον καλλιτεχνικό διευθυντή της Εναλλακτικής Σκηνής της ΕΛΣ Αλέξανδρο Ευκλείδη να σκηνοθετεί, την Αυστραλοβρετανή σοπράνο Justine Viani να ερμηνεύει τον κεντρικό ρόλο και την Χρύσα Μαλιαμάνη και τους Χρήστο Κεχρή και Γιάννη Γιαννίση να συμπληρώνουν την διανομή. Το «Powder Her Face» κάνει πρεμιέρα σήμερα με τις υπόλοιπες παραστάσεις του να είναι στις 27 και 31 Οκτωβρίου και στις 2, 7 και 9 Νοεμβρίου.
Νίκος Βασιλείου: «Πρόκειται για έργο υπερβατικής δεξιοτεχνίας»
Ο αρχιμουσικός της ΕΛΣ και μαέστρος της παράστασης τονίζει την πολύ μεγάλη δυσκολία της παρτιτούρας της όπερας που όμως συναρτά με την – όχι και τόσο επιφανειακή όσο μπορεί να φαίνεται – αληθινή ιστορία του κεντρικού χαρακτήρα της την οποία αφηγείται.
Ποια είναι κατά τη γνώμη σας τα μουσικά στοιχεία που κυρίως χαρακτηρίζουν το έργο;
Είναι πρακτικά αδύνατον να μιλήσεις για τη μουσική γλώσσα αυτού του έργου (ή γενικότερα της όπερας) διαχωρίζοντας την από τη δραματουργία του. Ο καλειδοσκοπικός στροβιλισμός μέσα στο χρόνο και τις σκέψεις της δούκισσας, τα καπρίτσια και τις διαστροφές της που μοιραία οδήγησαν στον κανιβαλισμό της από τα πάντα αδηφάγα ΜΜΕ αποτυπώνονται με σκηνοθετικά αξιοθαύμαστη ακρίβεια και βαθύτητα στην παρτιτούρα με την χρήση ενός εξίσου ποικίλου μουσικού λεξιλογίου το οποίο γονιμοποιεί το σύνολο σχεδόν των μουσικών κινημάτων και αισθητικών με έμφαση κυρίως σε αναφορές πότε πρωτογενώς μνημονικές όπως η jazz της δεκαετίας του ’40, το music hall, το tango στην αστική του μορφή αλλά και εκείνη του Astor Piazzolla αλλά επίσης και συνεκδοχικά αντίστοιχης ιστορικής βαρύτητας για το οπερατικό ιδίωμα όπως οι όπερες του Στράους ή τα σκηνικά έργα του Στραβίνσκι ή η νεότερη σχολή των Βρετανών, Turnage, Birtwhistle κ. ά. Με θαυμαστή ευφυΐα ο νεότατος τότε Άντες απλώνει μουσικές ιδέες από όλο το εύρος της μουσικής τις οποίες διαβρώνει με δικές του παρεμβάσεις, «οξέα» που είναι το ίδιο σημαντικά όσο και το σχήμα στο οποίο εισβάλλουν. Μέσα από αυτήν τη δομή νιώθουμε την αργή και σταδιακή αποδόμηση της κοσμοθεωρίας αυτής της γκροτέσκας βαμπ που δεινοσαυρικά σέρνει την εμμονή της μέσα σε ένα χωροχρονικό δικό της τέλμα ενώ η Ιστορία την ξεπερνά ανεπιστρεπτί...Πάνω σε όλα αυτά ο συνθέτης πασπαλίζει αδιάκοπα με την πούδρα του επιχρίσματα κλασικού βρετανικού φλέγματος με την χρήση εξαιρετικά πολύπλοκων ρυθμικών και ενορχηστρωτικών τεχνικών.
Και ποιες αντίστοιχα είναι οι μεγαλύτερες δυσκολίες/προκλήσεις που παρουσιάζει, καταρχήν για τους/τις ερμηνευτές/ιες και στη συνέχεια για τους Ergon Ensemble;
Το έργο είναι υπερβατικής δεξιοτεχνίας. Η ασύλληπτη εναλλαγή ρυθμών το κάνει σχεδόν πρακτικά αδύνατον να απομνημονευθεί χωρίς ιδιαίτερη επεξεργασία και, καθώς αυτή η συνεχής αντιπαράθεση με τον ρυθμό συνιστά ουσιαστικά δομικό δραματουργικό στοιχείο, είναι αδύνατον τόσο να παρακαμφθεί όσο και να αποδοθεί μόνο με επιφανειακή μετρική αντιμετώπιση. Αμέτρητες φορές έπρεπε να εξηγήσουμε και να αναλύσουμε το ψυχολογικό υπόβαθρο κάποιων φράσεων για να αντιληφθούμε την όποια ασυμμετρία ή ακρότητα τους και να τις αποδώσουμε όσο πιο κοντά στην πρόθεση του συνθέτη.
Με την εξαίρεση βέβαια της Τζαστίν Βιάνι έγιναν ακροάσεις για τους άλλους τρεις ρόλους ή τους αναθέσατε απευθείας; Όπως και αν έχει, τι σας έκανε να επιλέξετε τους συγκεκριμένους ερμηνευτές και ερμηνεύτρια;
Νομίζω πως για όλους τους ρόλους του έργου απαιτείται ένα απίστευτο απόθεμα σκηνικής και μουσικής ετοιμότητας και ενέργειας .Ο Άντες είναι ρέκτης της όπερας και όταν εξωθεί τα πράγματα φωνητικά αισθάνεσαι ότι ξέρει τι κάνει μέχρι τελευταίας λεπτομέρειας. Απευθυνθήκαμε σε καταξιωμένους, νεότερους και παλαιότερους, ερμηνευτές με δόκιμα δείγματα εργασίας στο είδος της σύγχρονης όπερας αλλά και με αντίστοιχη πορεία και στίγμα στο κλασικό ρεπερτόριο. Είχαμε τη δυνατότητα να επιλέξουμε ανάμεσα σε ένα σύνολο εκπληκτικών συναδέλφων, πράγμα που έκανε την επιλογή ακόμα πιο δύσκολη και σημαντική. Θεωρώ ότι η παραγωγή ευτυχεί τόσο σε θέμα μουσικότητας όσο και υψηλής φωνητικής ποιότητας.
Ακριβώς λόγω της ακραίας φωνητικής γραφής του Τόμας Άντες και των υψηλών απαιτήσεων του έργου αντιμετωπίσατε αυτή τη φορά διαφορετικά τη μουσική διεύθυνση του μουσικού συνόλου και, αν ναι, με ποιο τρόπο;
Προσωπικά θεωρώ ότι θα ήταν αδύνατον να φτάσουμε εδώ χωρίς την εκτελεστική δεινότητα, συνέπεια και γνώση του Ergon Ensemble. Για μιαν ακόμη φορά προσυπογράφουν το υψηλότατο επίπεδο τους με την ενδελεχέστατη μελέτη και την εμπνευσμένη προσέγγιση αυτού του τόσο εξεζητημένου και απαιτητικού έργου. Τους ευχαριστώ εκ βαθέων για τον κόπο, την δουλειά, την ευγένεια, τη δημιουργικότητα αλλά και την ανθρωπιά και ιώβεια υπομονή σε όλη την κοινή μας διαδρομή προς το άρτιο αποτέλεσμα που θα απολαύσει το κοινό.
Justine Viani: «Η δούκισσα ήταν ένας πολύ δυνατός αλλά και πολύ μοναχικός άνθρωπος»
Η πρωταγωνίστρια της παράστασης, εκτός φυσικά από τις τεχνικές δυσκολίες του ρόλου της, υπογραμμίζει και την συνθετότητα του χαρακτήρα που υποδύεται.
Ποιες ήταν οι μεγαλύτερες προκλήσεις/δυσκολίες που αντιμετωπίσατε όταν υποδυθήκατε την Μάργκαρετ Κάμπελ για πρώτη φορά και εξακολουθούν να είναι οι ίδιες ή έχουν διαφοροποιηθεί; Σας προβλημάτισαν οι προκλητικές/γυμνές σκηνές ή όχι;
Οταν ερμήνευσα για πρώτη φορά τον ρόλο αντικαθιστούσα κάποιαν άλλη και αυτό ήταν ήδη μια πρόκληση γιατί έπρεπε να «αντιγράψω» το στιλ της και με σχεδόν ανύπαρκτο χρόνο για πρόβες. Κάτι που αγαπώ πάρα πολύ όταν προετοιμάζω έναν ρόλο είναι η αλληλεπίδραση με τον σκηνοθέτη και τον μαέστρο και η εξέλιξη που προκύπτει από αυτήν. Αυτή η περίπτωση ήταν πολύ καταπιεστική λοιπόν για εμένα γιατί είχα πολύ διαφορετική άποψη ως προς το πως να αποδώσω τον χαρακτήρα και να δείξω τις προσωπικές δυνατότητες μου. Στην συγκεκριμένη παραγωγή της Εναλλακτικής Σκηνής της ΕΛΣ είμαι για πρώτη φορά ελεύθερη να ανοίξω τα φτερά μου και αυτό είναι υπέροχο. Ναι λοιπόν, συγκριτικά με την πρώτη φορά όλα είναι εντελώς διαφορετικά! Οσο για τις προκλητικές σκηνές νομίζω πως αν είσαι ντροπαλός άνθρωπος δεν είσαι κατάλληλος για αυτό το επάγγελμα! Αν οι επίμαχες σκηνές υλοποιούνται με καλλιτεχνικό και επαγγελματικό τρόπο δεν υπάρχει κανένας λόγος προβληματισμού. Εχω φυσικά τα όρια μου τα οποία έγιναν απολύτως αποδεκτά.
Ποια πιστεύετε ότι είναι τα πιο δύσκολα αλλά και τα πιο ενδιαφέροντα στοιχεία του φωνητικού μέρους του ρόλο σας;
Οι δυσκολίες είναι οι ακρότητες της πατιτούρας, πρέπει ταυτόχρονα να έχεις την ευκολία μιας μέτζο, μια «καταγγελτική» φωνή όταν μιλάς απλά, να είσαι κολορατούρα, με ένα πολύ υψηλό Στραους-ικό φραζάρισμα, απόλυτη τονική και μετρική ακρίβεια και πολλά άλλα. Δεν υπάρχει τίποτα σε αυτόν τον ρόλο που να σου επιτρέπει να «κρυφτείς» και να μην ανταποκριθείς απόλυτα. Από την άλλη όμως είναι ένας από τους πλέον ικανοποιητικούς ρόλους για εμένα γιατί, αντίθετα με πολλούς άλλους, απαιτεί ένα πολύ μεγάλο ηχοχρωματικό εύρος και ένα όχι συγκεκριμένο στιλ ερμηνείας. Αυτό με ωθεί να υπερβαίνω τα όρια μου που είναι κάτι το οποίο με γεμίζει και με ανταμοίβει πάρα πολύ.
Ποιοι πιστεύετε ότι είναι οι κυριότεροι παράγοντες της προσωπικότητας της δούκισσας και τι αντιπροσωπεύει, για την εποχή της και αντίστοιχα για την σημερινή; Την προσεγγίζετε από ανθρώπινη και ψυχολογική πλευρά ή απλά προσπαθείτε να αποδώσετε ένα ιστορικό πρόσωπο όπως απεικονίζεται στο συγκεκριμένο έργο;
Ηταν μα κοσμική, πολύ κοντινή σε αυτό που είναι για παράδειγμα η Πάρις Χιλτον σήμερα. Είχε τα πάντα και αισθανόταν ότι το άξιζε αλλά ταυτόχρονα ήταν και ένας άνθρωπος ο οποίος βίωνε πολύ έντονα την μοναξιά. Λαχταρούσε την αγάπη και την στοργή αλλά εξελίχθηκε σε έναν πολύ δυναμικό άνθρωπο που συνήθως έπαιρνε ό,τι ήθελε. Πάντα προσεγγίζω ένα χαρακτήρα από την ανθρώπινη πλευρά του και προσπαθώ να τον κάνω ζωντανό, αληθινό. Πρέπει να το πιστέψω εγώ η ίδια διαφορετικά δεν θα το πιστέψει ούτε το κοινό.
Χρύσα Μαλιαμάνη: «Η έντονη ψυχολογία των χαρακτήρων αποτυπώνεται στις ερμηνευτικές απαιτήσεις των ρόλων»
Η νεαρή μονωδός η οποία ερμηνεύει τον κομβικό ρόλο της καμαριέρας και άλλους πέντε (!) στέκεται στην σχέση αγάπης – μίσους αυτών των χαρακτήρων με τον κεντρικό και στο πως διατυπώνεται ερμηνευτικά στο έργο.
Ερμηνεύετε έξι διαφορετικούς και εξίσου απαιτητικούς ρόλους. Σας φόβισε καθόλου όταν μάθατε ότι θα αναλαμβάνατε τόσους ρόλους ή στην πρώτη επαφή μαζί τους;
Η αλήθεια είναι ότι όταν πήρα στα χέρια μου το έργο ήμουν λίγο σκεπτική, όχι εξαιτίας των πολλών ρόλων αλλά εξαιτίας της πολύ απαιτητικής μουσικής και φωνητικής γραφής που χαρακτηρίζει όλους τους ρόλους τους οποίους ερμηνεύω.
Ποιες θεωρείτε τις σημαντικότερες αρετές αλλά και τις μεγαλύτερες δυσκολίες/προκλήσεις, φωνητικές/ερμηνευτικές αλλά ακόμα και υποκριτικές, στους ρόλους σας;
Η δυσκολία αλλά και η πρόκληση είναι ακριβώς αυτή η συνεχόμενη εναλλαγή των ρόλων οι οποίοι όμως έχουν έναν κοινό παρονομαστή, τόσον υποκριτικά όσο και φωνητικά. Υποκριτικά όλοι αντιπροσωπεύουν ανθρώπους της μεσαίας αστικής τάξης η οποία σχολιάζει, ζηλεύει, μισεί και ταυτόχρονα λατρεύει την δούκισσα και ό,τι αυτή αντιπροσωπεύει, αντιδράσεις που προκύπτουν ίσως και από μια κρυφή επιθυμία να ήταν αυτές στη θέση της. Φωνητικά, ακολουθώντας την ψυχολογία των χαρακτήρων, οι ρόλοι έχουν το στοιχείο της ταχύτητας, της γρήγορης ερωταπάντησης με τους άλλους ερμηνευτές και στη δική μου περίπτωση φτάνουν ακόμη και στο σημείο της υστερίας, το οποίο μεταφράζεται σε πολύ υψηλά τονικά ξεσπάσματα και γρήγορες κολορατούρες.
Εχοντας προφανώς και την καθοδήγηση του σκηνοθέτη της παράστασης αλλά προσεγγίσατε τους ρόλους σας κυρίως από ψυχολογικής πλευράς ή προσπαθήσατε να τις αποδώσετε όσο γίνεται καλύτερα ως γυναίκες από την Αγγλία της εποχής κατά την οποία διαδραματίζεται το έργο;
Αμφότερα. Το έργο μπορεί να διαδραματίζεται βέβαια στην Αγγλία μια συγκεκριμένη εποχή αλλά οι χαρακτήρες του, οι αντιδράσεις και η ψυχολογία τους ξεπερνούν το στενό πλαίσιο της εποχής και αναφέρονται στην κοινωνία και τις συμβάσεις της ακόμα και σήμερα.
Μια διαχρονικότητα η οποία σαφώς προσθέτει πολύ στο ενδιαφέρον αυτής της τόσο ιδιαίτερης σύγχρονης όπερας...