Η ζωή, η δράση και η υπέρ της πατρίδας θυσία του Παύλου Μελά στον Μακεδονικό Αγώνα είναι σε όλους γνωστή από τα μαθητικά μας χρόνια και τις εκδηλώσεις, που γίνονται προς τιμή του, τα χιλιάδες σχετικά δημοσιεύματα στα ΜΜΕ, βιβλία και τηλεοπτικά αφιερώματα, την ομώνυμη κινηματογραφική ταινία, τις τοπικές εκδηλώσεις κατά την επέτειο του θανάτου του στη Μακεδονία αλλά και στη Κηφισιά, όπου ήταν η κατοικία του και από εκεί αποχαιρέτησε την οικογένεια του και αναχώρησε για την Μακεδονία και τον ηρωικό του θάνατο στις 13 Οκτωβρίου 1904.
Το σπίτι του Παύλου Μελά βρίσκεται στη Κηφισιά στην οδό Τατοίου αριθ. 50, όπου ο ακριβώς απέναντι αριστερά δρόμος ονομάσθηκε οδός Παύλου Μελά προς τιμή του. Υπάρχουν με το όνομα του πάρα πολλοί δρόμοι σε όλη τη χώρα και το χωριό στη Μακεδονία, που σκοτώθηκε ονομάσθηκε Μελάς, όπως και στρατιωτικά στρατόπεδα.
Το σπίτι κτίσθηκε βάση σχεδίου του ιδίου Παύλου Μελά, αλλά πιθανόν το τελικό σχέδιο να επεξεργάστηκε ο αρχιτέκτονας Τσίλλερ. Πρόκειται για μικρής κλίμακας κτίριο με σαφείς αναφορές στο γραφικό στυλ της ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής εξοχικών κατοικιών του19ου αιώνα, μονώροφο, κεραμοσκεπές, ελαφρά υπερυψωμένο από το έδαφος, εμβαδού 198 τ.μ. Σε αυτό κατοικούσε ο Παύλος Μελάς με την οικογένεια του από το 1895 μέχρι το 1904 που έφυγε για τη Μακεδονία, υπάρχει και σχετική μαρμάρινη επιγραφή, ότι από εδώ έφυγε ο Παύλος Μελάς για τη Μακεδονία, αφήνοντας τη γυναίκα του Ναταλία το γένος Σ. Δραγούμη και τα δύο του παιδιά Μιχαήλ (Μίκη) και Ζώη.
Στη Μακεδονία ο Παύλος Μελάς χρησιμοποιούσε το ψευδώνυμο Μίκης Ζέζας από τα αρχικά των παιδιών του. Μετά το θάνατο του το σπίτι κατοικήθηκε από τη χήρα του Ναταλία, που πέθανε σε μεγάλη ηλικία και τους απογόνους του με τελευταία κάτοικο την εγγονή του Παύλου Μελά, τη Ναταλία Ιωαννίδη, συνταξιούχο καθηγήτρια.
Η οικία Π. Μελά το1982 κηρύχθηκε διατηρητέα, το δε 2009 μνημείο νεότερης ιστορίας με απόφαση του τότε Υπουργού Πολιτισμού Α. Σαμαρά. Κατά τη δεκαετία του 1980 η οικία εγκαταλείφθηκε και υπέστη βανδαλισμούς με εισβολές και καταλήψεις από παράνομους μετανάστες και χρυσαυγίτες, που ήθελαν να το κάνουν μνημείο. Έκτοτε η οικία εγκαταλειμμένη κατάρρεε μολονότι γίνονταν πολλές προσπάθειες από τις δημοτικές αρχές και συλλόγους να προγραμματισθεί η διαδικασία αποκαταστάσεως της, αλλά τίποτα δεν μπορούσε να γίνει χωρίς την προηγουμένη επίλυση του ιδιοκτησιακού καθεστώτος.
Η μνήμη του Παύλου Μελά διατηρείται με τις εκδηλώσεις πατριωτικών συλλόγων και με την τέλεση μνημόσυνων κατά την επέτειο του θανάτου του. Ειδικότερα στη Κηφισιά έχει ιδρυθεί το σωματείο με την επωνυμία Μίκης Ζέζας με πρόεδρο τον ευπατρίδη Γιάννη Μελά, απόγονο της οικογένειας Μελά και με σκοπό την διατήρηση της μνήμης του και την αποκατάσταση της οικίας του, που με τις εκδηλώσεις του και τις ενέργειες του συνέτεινε στη διαφώτιση της κοινής γνώμης και την δρομολόγηση της αποκαταστάσεως της οικίας.
Το ζήτημα επιλύθηκε φέτος τον Μάρτιο χάρη στην ευγενή δωρεά της οικίας από την ιδιοκτήτρια κα. Ναταλία Ιωαννίδη, εγγονής του Παύλου Μελά, συνταξιούχου καθηγήτριας, στο Υπουργείο Εθνικής Άμυνας με προσωπική παρέμβαση του κ. Υφυπουργού Αλκ. Στεφανή, που ανέλαβε προσωπικά τον συντονισμό της αποκαταστάσεως.
Η αποκατάσταση έγινε μετά τις νόμιμες εγκρίσεις από τα αρμόδια όργανα του Υπουργείου Πολιτισμού με το ιδιαίτερο ενδιαφέρον της Υπουργού κ. Λίνας Μενδώνη και υλοποιήθηκε αποκλειστικά χάρη στη γενναία χορηγία της αστικής μη κερδοσκοπικής εταιρείας ΚΥΚΛΩΨ, που εδρεύει στη Δράμα και του προέδρου της κ .Άρη Θεοδωρίδη. Η αποκατάσταση της οικίας ολοκληρώθηκε τάχιστα εντός των προθεσμιών, που τέθηκαν με απόλυτη ακρίβεια και πιστότητα με το παλιό κτίριο χάρη στην εξαιρετική δουλειά των τεχνιτών, αλλά και στα σχέδια που υπήρχαν, στο πλούσιο φωτογραφικό υλικό και την ζωντανή μαρτυρία της κα. Ιωαννίδη, που είχε ζήσει σε αυτό. Η οικία επιπλώθηκε με τα αυθεντικά έπιπλα, τους πίνακες, φωτογραφίες των οικογενειών Μελά και Δραγούμη και προσωπικά αντικείμενα του Παύλου Μελά.
Την 13η Οκτωβρίου 2020, την 116η επέτειο από τον θάνατο του Παύλου Μελά, η οικία του πλήρως αποκαταστημένη παραδόθηκε σε σεμνή τελετή παρουσία της κ.κ. Προέδρου της Δημοκρατίας Κατερίνας Σακελλαροπούλου, ως ένα ζωντανό μνημείο της νεότερης ελληνικής ιστορίας και ένας σύγχρονος χώρος πολιτισμού.
Η κα Πρόεδρος τόνισε στην ομιλία της: «Ας γίνουν οι ευγενικές ιδέες και ο ανιδιοτελής ηρωισμός του Παύλου Μελά πηγή εμπνεύσεως για όλους μας στις δύσκολες εποχές, που διανύομε». Στη τελετή παρέστη ο Πρόεδρος της Βουλής κ. Κώστας Τασούλας, κυβερνητικό κλιμάκιο, ο Δήμαρχος Κηφισιάς κ. Θωμάκος και η δωρήτρια κ. Ναταλία Ιωαννίδη χωρίς συμμετοχή του κοινού λόγω των προφυλακτικών μέτρων κατά του κορωνοϊού, αλλά δόθηκε ευρύτατη δημοσιότητα. Την επόμενη ημέρα το κτίριο παραδόθηκε στη Σχολή Ευελπίδων, που ανέλαβε τη διαχείριση του. Η αποκατάσταση του ιστορικού μνημείου της οικίας Παύλου Μελά ικανοποίησε το Πανελλήνιο και όσους προσπάθησαν για αυτή ιδιαίτερα τα μέλη και τον πρόεδρο Γιάννη Μελά του σωματείου Μίκης Ζέζας.
