Πριν από περίπου 3 χρόνια, ένα 11 μηνών βρέφος διεκομίσθη στο νοσοκομείο Παίδων με σοβαρά συμπτώματα και δυστυχώς κατέληξε. Στην πορεία και μετά τη διαδικασία της αρχικής νεκροψίας διαπιστώθηκε πως έφερε σοβαρές κακώσεις καθώς και πληγές στον πρωκτό του. Η πρώτη ιατροδικαστική έκθεση ανέφερε σεξουαλική κακοποίηση καταδεικνύοντας τη μάλιστα ως πιθανή αιτία θανάτου. Ο πατέρας του παιδιού, φτωχός μετανάστης, μέσα στο πένθος του παρέμενε στη ΓΑΔΑ με δική του πρωτοβουλία, μέχρι να ξεκαθαρίσει το τοπίο. Η μητέρα ούσα έγκυος, με τα υπόλοιπα παιδιά πενθούσαν μόνοι στο σπίτι. Στην πορεία, και κατόπιν πιο υπεύθυνης ιατροδικαστικής μελέτης διαπιστώθηκε πως καθώς το παιδάκι είχε σοβαρά προβλήματα υγείας, εμφάνιζε σπασμούς και του χορηγούνταν φάρμακο πρωκτικά μέσω σωληνάριου, το οποίο και προκάλεσε τις κακώσεις.
Στο μεταξύ όμως μια ολόκληρη κοινωνία, με δημόσιες τοποθετήσεις υπευθύνων, δημοσιογράφων και διαφόρων ανωνύμων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, χωρίς καμία υπομονή είχε επαναφέρει πολλαπλώς το αίτημα για επαναφορά της θανατικής καταδίκης και την απαίτηση για εφαρμογή της στη συγκεκριμένη περίπτωση. Το ίδιο φαινόμενο επαναλαμβάνεται τακτικά σε κάθε παρόμοιο περιστατικό, από δολοφονίες και βιασμούς παιδιών, μέχρι και κακοποιήσεις ζώων.
Δεν είμαι νομικός για να αναλύσω τη σημασία του τεκμήριου της αθωότητας, όσο και αν αναγνωρίζω πως πρόκειται για κατάκτηση των πολιτισμένων κοινωνιών που μας ξεχωρίζει από το μεσαίωνα οπού στέλνονταν άνθρωποι χωρίς αιτιολογία στην πυρά, μου υπενθυμίζει όμως κάθε παρόμοιο περιστατικό το μύθο του Οδυσσέα και των Σειρήνων. Ο συγκεκριμένος μύθος στην πλήρη ανάλυση του κρύβει ίσως ένα σημαντικότερό μήνυμα από αυτό που μας επικοινωνούσαν απλοϊκά στο σχολείο, πως ο Οδυσσέας δηλαδή αντιστάθηκε στο κάλεσμα τους.
Ο Οδυσσέας όχι απλά δεν αντιστάθηκε, αλλά αντίθετα εκλιπαρούσε τους συντρόφους του να τον λύσουν από το κατάρτι, απλά εκείνοι είχαν λάβει από τον ίδιο σαφείς οδηγίες να μην το πράξουν και επιπλέον μάλλον δεν τον άκουγαν. Ο πολυμήχανος Οδυσσέας έκανε κάτι πολυπλοκότερο και εξυπνότερο.
Υπάρχει στη συμπεριφορική ψυχολογία η έννοια του “hot and cold empathy gap” που περιγράφει τη διαφορά ανάμεσα στη διαδικασία λήψεων αποφάσεων εν θερμώ έναντι της διαδικασίας εν ψυχρώ. Όλοι το έχουμε βιώσει κατά διαστήματα, είναι εύκολο για παράδειγμα να ξεκινήσεις δίαιτα όντας χορτασμένος, το δύσκολο είναι να τη συνεχίσεις πεινασμένος και με το ερέθισμα, το φαγητό δηλαδή μπροστά σου. Για να ισορροπήσεις ανάμεσα στις δύο καταστάσεις απαιτείται οπωσδήποτε αυτοσυγκράτηση αλλά και να έχεις χτίσει εκ των προτέρων μια προσεκτική αρχιτεκτονική επιλογών, όπως ακριβώς έκανε ο Οδυσσέας. Όσο ήταν μακριά από το ερέθισμα -το τραγούδι των Σειρήνων- αποφάσισε το γνωστό σχέδιο που του επέτρεψε και να απολαύσει τη μελωδία, αλλά και να συνεχίσει το ταξίδι του για την Ιθάκη. Αυτό ήταν ένα προσεκτικό σχέδιο, η δική του αρχιτεκτονική επιλογών που κατάστρωσε όντας ψύχραιμος και λογικός.
Μια δημοκρατική κοινωνία όμως έχει ήδη «στήσει» μια αρχιτεκτονική επιλογών, είναι οι νόμοι και οι διαδικασίες της, και φυσικά και το τεκμήριο της αθωότητας ως σημαντικό μέρος όλων αυτών. Όντας ψύχραιμοι, αναλύουμε, ερευνούμε, αναπτύσσουμε επιχειρήματα και επιλέγουμε τη «στρατηγική» μας, τους νόμους στους οποίους οφείλουμε να υποταχθούμε. Εν θερμώ η αντίδραση μας αλλάζει και ποικίλει, όσο όμως και να σέβομαι τη συναισθηματική φόρτιση που προκαλούν δυσάρεστες και πολλές φορές αδιανόητες ειδήσεις, θεωρώ πως αυτοσυγκράτηση και υπομονή είναι καλύτεροι σύμβουλοι από τις ακραίες αντιδράσεις, που πολλές φορές είναι και λάθος όπως στην εισαγωγική ιστορία.
Δυστυχώς αναπτύσσεται τακτικά μια ψυχολογία μαζών με όλα τα συνεπακόλουθα χαρακτηριστικά της, όπως την ψευδαίσθηση της απόλυτης αλήθειας και μάλιστα μέσω του διαδικτύου εξελίσσεται ταχύτατα. Είναι προς όφελός μας να ανακόπτονται τέτοιες αντιδράσεις συνόλου από την υπεύθυνη στάση του ατόμου και αφού ως κοινωνία δε μαθαίνουμε από τα λάθη του παρελθόντος, ίσως τουλάχιστον ο Οδυσσέας και ο μύθος των Σειρήνων να έχει να μας διδάξει κάτι περισσότερο.